مرجعیت شیعه از نگاه بیگانگان(1)

نهاد مرجعیت، نهاد مقدسی است كه به نوعی از ابتدای ظهور اسلام وجود داشته است و بتدریج در طول زمان كاملتر گردیده است. سیره و سنت ائمه - علیهم السلام - در دوران حضور، نهاد مرجعیت را برای دوران غیبت در میان شیعیان نهادینه ساخته و ساختار محكمی به آن بخشید؛ بگونه ای كه شیعه، نهاد مرجعیت را در امتداد خط امامت معنا كرده و اعتماد كامل و دو سویه میان مردم و مرجعیت برقرار بود.

مراجع عظام تقلید، در طول چند قرنی كه از غیبت امام عصر- عجل الله تعالی فرجه الشریف - می گذرد، در كنار تلاش علمی و مرارتهایی كه برای صیانت از مرزهای فرهنگی تشیع متحمل شده اند، در مقدرات سیاسی و اجتماعی مردم نیز، نقش غیر قابل انكاری داشته اند. به عبارت دیگر، در طول تاریخ، هر بحران و خطری که برای شیعه و مکتب آن پیش آمده و باعث ترس و یأس و افسردگی شده است، مهم ترین قدرتی که توانسته به کمک یاران، شاگردان وعلمای بلاد، شیعه را از بحران ها و بن بست ها نجات بخشد، مقام شامخ مرجعیت و رهبری آنان بوده است. اساسا تفكر شیعی بگونه ای توسط ائمه اطهار- علیهم السلام - بنیان گذاشته شده است كه در آن سیاست از دیانت جدا نمی باشد و لذا از ابتدای غیبت، همواره دغدغه مراجع و رهبران دینی این بوده است كه بتوانند تشیع را در مقابل آشفتگی سیاسی و فکری و ... به ساحل نجات برسانند.

نكته جالب توجه این است كه نهاد مرجعیت، در كنار حفظ حریم فرهنگی تشیع، در برابر دست اندازی به مرزهای سیاسی و اجتماعی شیعه، چه در ایران و چه در عراق و.... نیز به مبارزه برخاسته و حتی در دوره جنگهای صفویه و عثمانی، كه امپراطور عثمانی برای خاتمه دادن به جنگ، این پیش شرط را مطرح كرد كه  اسم ایران و رسم تشیع را کنار بگذارید تا با هم گفت وگو کنیم، مرجعیت شیعه نه تنها دفاع از تشیع، که صیانت از ایران را نیز به عنوان یک اصل در رفتار سیاسی خود قرار داد و اجازه نداد یك ذره از مرزهای جغرافیایی شیعه نیز در اختیار اجنبی قرار گیرد.

به هر حال این توجه مرجعیت به منافع ملی و فراملی و دفاع از حقوق مسلمانان در برابر دیكتاتورهای داخلی و استعمارگران خارجی در كنار ارائه تفسیر روشن از دین و دفاع در برابر شبهات مطرح بر علیه دین، همه و همه موجب شده است كه ارتباط وثیقی میان مردم و مرجعیت برقرار شود و مردم این سرزمین، آرمانهای خود را در پیروی از رهنمودهای مراجع عظام پیگیری نمایند. نكته حائز اهمیت این است كه مردم، هیچگاه مرجعیت را از خود جدا ندانسته اند، كه دلیل آن هم در سبك زندگی این بزرگان عرصه علم و عمل بوده است. در واقع زندگی این انسانهای بزرگ، چنان بی آلایش و ساده و در سطح پایین ترین انسانهای اجتماع از لحاظ رفاه اقتصادی بوده است كه مردم برای نزدیك شدن به ایشان، هیچ دغدغه ای به خود راه نمی دادند، با وجود اینكه پول های فراوانی از وجوهات و سهم امام و...... بطور روزانه در اختیار این بزرگواران قرار می گرفته و می گیرد.

واقعیت مسئله این است كه راز موفقیت، قدرت وشهرت و امكانات نیست، آنچه برای مرجعیت قدرت و اعتبارآور است، میزان امتناع واقعی آن مرجع از دنیا است، حتی تاریخ معاصر نشان داده است كه توجه تصنعی برای رسیدن به مساله مرجعیت نیز، جواب نخواهد داد و یك تقوای علمی و عملی حقیقی می خواهد. یعنی اگر مرجعی بین مردم برای رسیدن به قدرت دست و پا بزند، جامعه او را رها می كند. بنابراین، تفاوت اساسی و ساختاری در بحث مفهوم قدرت مرجعیت و قدرت سیاسی در این است كه در قدرت سیاسی همه ابزار و امكانات در مسیر تثبیت قدرت بكارگیری می شود، اما در بحث مرجعیت هرچه امتناع دنیوی بیشتر باشد، اعتقاد و اعتماد عمومی به آن ها بیشتر است؛ امری كه تاریخ نیز بر آن گواه می باشد.

نكته آخر این است كه در رابطه مردم با مرجعیت، چنانكه گفت شد، «اخلاص حداكثری» و وجود زیبایی های اخلاقی در مراجع است كه مردم به خوبی آن را حس كرده و جذب آن می شوند، ادب نسبت به مردم نهایت دقت در حفظ بیت المال، دلسوزی برای محرومان، فقدان تكبر و تفرعن و تعبد و تعهد عمیق آگاهانه نسبت به میراث دینی در رفتار مراجع شیعی به طرز عجیبی مشهود است و همه این مسائل ذهن و فكر نخبگان جهانی را كه در مورد جوامع اسلامی به تحقیق و مطالعه می پردازند، به نهاد مرجعیت معطوف نموده و شگفتی رسانه های خارجی و موسسات پژوهشی جهانی را نسبت به قدرت مرجعیت شیعه به همراه داشته است، كه در ادامه به یكی از موارد كوچك از این دست كه در دیدار یك روزنامه نگار آمریكایی با آیت الله بروجردی – رحمه الله - اتفاق افتاده است، اشاره می گردد.

« در آخرین روزهاى زندگى پربركت حضرت آیت الله العظمى آقاى بروجردى كه در بستر بیمارى خوابیده بودند، یكى از مستخدمین به آقاى دكتر نبوى اطلاع دادند كه با شما كار دارند......

منابع:

مردان علم در میدان عمل

تهیه و فراوری: فربود، گروه حوزه علمیه تبیان