«نهرو» خاكستر استعمار را برباد داد
گفت‌وگو با «احمد بیگدلی» درباره کتاب « نگاهی به تاریخ جهان »
نویسنده‌ای كه خود نخست‌وزیری است كه در گوشه زندان نشسته و درد استبداد و جهل را برای دختر خود میگوید. احمد بیگدلی نویسنده معروف كه رمان معروفش «اندكی سایه» توانست جایزه كتاب سال جمهوری اسلامی ایران را برای وی به ارمغان آورد حالا دوباره برای «آوای نهنگ‌ها» جایزه كتاب فصل را از آن خود كرده است. او نویسنده‌ای است كه به صورت تمام قد به حمایت از كتاب نگاهی به تاریخ جهان بر می‌خیزد. این نویسنده به وجهه تاریخی این رمان تاریخی اشاره كرده و میگوید: «پیش از انقلاب اسلامی توصیه ما به تمامی شاگردان‌مان یك چیز بود. كتاب نگاهی به تاریخ جهان را حتما بخوانید.علت این توصیه معلم‌ها، دو محور مهم این كتاب بود. نهرو در لابه‌لای سطور این كتاب نوعی دوراندیشی را پیش می‌گیرد و نقش اندیشیدن را در زندگی شخصی مشخص می‌كند. این كتاب در عین حال بدون اینكه از شعار استفاده كند می‌كوشد ویژگی‌های استعمار را نیز به تصویر بكشد.»
نهرو در كتاب خود با تمام وجود استعمار را می‌كوبد. استعمارستیزی بخصوص استعمار انگلستان در آن سال‌ها ادبیات مشتركی بود بین مردان خاورمیانه.آیا این وجه استعمارستیزی غالب این كتاب را موفق كرده یا محتوای این كتاب در این میان نقش داشته است؟
كتاب نگاهی به تاریخ جهان كه در ابتدا با نام نامه‌های نهرو به دخترش چاپ شد. دارای ویژگی‌های منحصربه‌فردی است و به همین سبب نمی‌توان آن را به یك دوره خاص محدود و محصور نمود. پیش از انقلاب اسلامی توصیه ما به تمامی شاگردان‌مان یك چیز بود كتاب نگاهی به تاریخ جهان را حتما بخوانید.علت این توصیه معلم‌ها دو محور مهم این كتاب بود. نهرو در لابه‌لای سطور این كتاب نوعی دوراندیشی را پیش می‌گیرد و نقش اندیشیدن را در زندگی شخصی مشخص می‌كند. به عبارت دیگر نهرو در این كتاب ساده و روان و بدون تكلف پرده از مسائل تاریخی بر می‌دارد.فایده این كتاب این است كه علاوه بر اینكه خواننده را با جریان كهن استعمار آشنا می‌كند به ظرافت به او میگوید كه چگونه باید به جهان اطراف نگریست و از تیزبینی و آگاهی بهره‌مند شد.
زمانی كه كتابی با محتوای تاریخی منتشر شده و مخاطبانی را جذب می‌كند بسیاری از مردم بخصوص جوانان یك نسل از آن نام می‌برند و می‌گویند این كتاب از بهترین كتاب‌های دوران زندگی‌شان بوده است.آیا این كتاب در دوره خود از رقیبانش پیشی می‌گرفت؟ در آن سال‌ها رمان‌های سیاسی و اجتماعی در اغلب جریانات فكری وجود داشت.
به جرات می‌گویم این كتاب از نوشته‌های تاثیرگذار مقطع خود بود و در این راه از بیشتر رقبای خود پیشی می‌گرفت. معلم‌های ما در آن دوران بسیاری از توصیه‌ها و پندهای اخلاقی یا روشنگری‌های اجتماعی و سیاسی خود را از زبان نهرو بیان می‌كردند و بعدها زمانی كه ما بر مسند معلمی تكیه زدیم كتاب نهرو همیشه توصیه اول ما به شاگردان بود.در آن سال‌ها كتاب‌هایی مانند «پاشنه آشیل» «جك لندن» یا «مادر» «ماكسیم گوركی» نمونه‌ای از این كتاب‌های رایج بود. این آثار كه به جریانات ماركسیستی تعلق داشتند،تا حدی تحت‌تاثیر این كتاب قرار داشتند. علت این گرایش نیز نثرساده و صمیمانه این كتاب است. نامه‌هایی كه یك پدر به دخترش می‌نویسد و از جهانی با او حرف می‌زند كه تنها راه آسایش یافتنش این است كه خود را از چنگال استعمار رها بكند، موضوع جالبی محسوب می‌شود.
معلم‌های ما در آن دوران بسیاری از توصیه‌ها و پندهای اخلاقی یا روشنگری‌های اجتماعی و سیاسی خود را از زبان نهرو بیان می‌كردند و بعدها زمانی كه ما بر مسند معلمی تكیه زدیم كتاب نهرو همیشه توصیه اول ما به شاگردان بود.در آن سال‌ها كتاب‌هایی مانند «پاشنه آشیل» «جك لندن» یا «مادر» «ماكسیم گوركی» نمونه‌ای از این كتاب‌های رایج بود.
مبارزه با استعمار و نشان دادن وجه استعمار از ویژگی‌های اصلی این كتاب است. نهرو در این كتاب هم از جامعه هند نام می‌برد و هم از جامعه ایران سخن به میان می‌آورد. ویژگی‌های جامعه استبداد زده را چگونه می‌توان از میان كلام این مبارز سیاسی درك كرد ؟
یكی از بارزترین و آشكارترین تاثیری كه استعمار بر مردم یك جامعه می‌گذارد تغییر دادن رنگ یك جامعه است، تغییر دادن تصویر زندگی مردم یك جامعه است، آینده برای مردم یك جامعه استبداد زده نه سیاه است و نه سفید.آینده برای مردم جوامعی كه دخالتی در سرنوشت سیاسی خود ندارند به رنگ خاكستری است. خاكستری كه از انفعال و ناامیدی دم می‌زند و حركت و تلاش را در آدم‌ها می‌كشد ازویژگی‌های جامعه استعمارزده است. وقتی آینده برای مردم جهان سوم خاكستری است یعنی جوشش وحركت در آن جامعه مرده است زیرا اگر رنگ سیاه بر جامعه غالب شود مردم می‌دانند باید مبارزه كنند و اگر رنگ آن سفید باشد می‌دانند كه فردا در اختیار آنهاست. در این كتاب نهرو خاكستر جامعه‌ای را كه درگیر استعمارخارجی و استبداد داخلی است بر باد می‌دهد و به مردم میگوید؛خود سازنده فردای خویش هستند. این نگاه به آنها نشان می‌دهد كه حالا در كجای میدان مبارزه قرار دارند. نهرو راه‌های ساده مبارزه را بی‌شعار و تكلف میگوید همانند پدری كه خود از آسیبی رنج كشیده و حالا می‌خواهد با واكاوی این آسیب فرزندان خود را بیمه كند تا آنها از شر آن معضل در امان باشند.
نهرو در این كتاب راه مشخصی را برای مبارزه با استعمار بر نمی‌گزیند و بیشتر به نوع اندیشیدن اشاره می‌كند آیا اندیشه همان سلاح پنهان نهرو در این كتاب است؟
به نكته خوبی اشاره كردید. نهرو در این كتاب تماما می‌كوشد كه چگونه اندیشیدن را به مخاطبان خود بیاموزد. اندیشه همان سلاح همیشگی است كه از منظر این نویسنده همیشه به كار می‌آید و می‌تواند آدم‌ها را در برابر جریانان سیاسی و اجتماعی زمانه خود آگاه و روشن كرده و راه را برای آنها مشخص كند. نهرو در این كتاب به آدم‌های زمانه خود نمی‌گوید كه دربرابر استعمارسینه خود را سپر كنند و فقط دست به اسلحه ببرند، او با استفاده از روش‌های روان‌شناسانه و بهره‌گیری از ویژگی‌های جامعه‌شناختی جهان سوم، آفات وجود بیگانگان را برای مردم جامعه خود روشن می‌كند.استعمار در جهان امروز دیگر مانند گذشته تعریف نمی‌شود. شكل استعمار و نوع مبارزه با آن حالا دیگر عوض شده است بسیاری از روش‌های استعماری حالا به رنگ خود جهان سومی‌ها در آمده است به همین سبب است كه ما باید دربرابر استعمارهای تازه هوشیار باشیم و با اندیشه خود كه همان سلاح مبارزه با استعمار است به جنگ سلطه‌های جدید برویم.
بخش کتاب و کتابخوانی تبیان
منبع: تهران امروز/طاهره شریفی
