شیوه نامه ی املای فارسی 2

اهداف یادگیری:

• آشنایی با ویژگی های زبان نگارش فارسی

شرح درس:

در این طرح دانش آموزان با ویژگی های زبان نگارش فارسی آشنا می شوند.

ویژگی های زبان نگارش فارسی

حروف الفبای خط فارسی حروفی است که از زبان عربی قرض گرفته شده است و دارای 32 ( با همزه 33 ) نشانه ی دیداری ( حرف ) است که بر 23واج دلالت دارد و بر همین اساس بعضی واجها دارای چند حرف هستند.

حروف الفبای فارسی عبارتند از:

ا ء ب پ ت ث ج چ ح خ د ذ ر ز ژ س ش ص ض ط ظ ع غ ف ق ک گ ل م ن و ه ی

-         اواهایی که دارای دو یا چند نشانه ی دیداری است :

( ت، ط )/ ( ث، س، ص) / ( ح، ه )/  ( ء، ع )/ ( ذ، ز ، ض،ظ )/ ( غ، ق )

-         حروفی که دارای چند واج ( آوا ) است:

( و )

1-    صدای o مانند: دو- تو- چو- رادیو- پالتو- مانتو- نوک- خود.

2-    صدای u مانند: بو- بود- سو- سود.

3-    صدای v مانند: ورزش- وزید.

4-    صدای ow مانند: نو- نوروز- جلو- پلو- چلو.

5-    بدون صدا مانند: خواهر- خویش- خواست- خواهش.

حرف ( ه )

1-    صدای a مانند: نه.

2-    صدای e مانند: نامه- نویسنده- زنده- گوینده- جمله.

3-    صدای h مانند: راه- کلاه- توجه- ده.

حرف ( ی )

1-    صدای y مانند: یک- یاسر- یمین.

2-    صدای ey مانند: ری- کی- نینوا.

3-    صدای i مانند: کشتی- بیست- سی.

4-    صدای a مانند: موسی- عیسی- حتی- الی- علی.

-         از 33 حرف مزبور، هفت حرف ( ء- ح- ص- ض- ط- ظ- ع ) فقط مخصوص کلمات عربی است و کلمات فارسی و غیر عربی را نباید با این حروف نوشت. به علاوه دو حرف ( ث- ذ ) مشترک بین فارسی و عربی است و به جز تعداد معدودی از کلمات باقی مانده از زبانهای ایرانی باستان و پهلوی، اکثر کلمات نوشته شده با این دو حرف، عربی است.

همچنین حرف ( ق ) بیشتر برای نوشتن کلمات دخیل ترکی، یونانی و لاتین به کار می رود؛ بنابراین می توان حکم کرد:

1-    « ء » همزه : این حرف خاص کلمات عربی و پاره ای از کلمات لاتین است و از نوشتن کلمات غیر عربی با این حرف اجتناب کرد؛ مثلا نوشتن کلمات زیر با همزه خطاست:

پائیز، پائین، آئینه، آئین، نمائید.

2-    « ح » مخصوص کلمات عربی است . کلمه ی غیر عربی با آن نوشته نمی شود؛ برای مثال کلمه ی « خوله » از زبان روسی به ترکی استانبولی وارد شده و به « هوله » تبدیل شده و به فارسی راه یافته است و باید با « ه » نوشته شود نه « ح » .در متون گذشته ی فارسی کلمه ی « دستارچه » به جای « هوله » به کار می رفته است.

3-    « ص» : این حرف نیز مخصوص زبان عربی است ولی گاه در فارسی پاره ای از کلمات به جهت پرهیز از اشتباه با کلمات هم مانند خود، با « ص» نوشته شده است در حالیکه باید با « س» نوشته می شدند؛ مثلا کلمه ی ( صد : 100 ) به جهت التباس با کلمه ی ( سد: مانع) با « ص » نوشته شده و یا کلمه ی ( شصت: 60 ) به جهت التباس با کلمه ی ( شست: دام ، انگشت بزرگ دست و پا ) با « ص » نوشته شده است که البته این املا امروز پذیرفته شده است و رواج دارد.

4-    « ض » : این حرف نیز جزو حروف عربی است؛ برای مثال گاه در املای پاره ای کلمات عربی متداول در فارسی جابه جایی حروف صورت پذیرفته است؛ از جمله واژه ی انزجار  ( نفرت ) را به صورت « انضجار » یا غمض عین ( چشم پوشی ) را به صورت ( غمزعین ) نوشته اند که البته غلط است.

5-    « ظ ع » : برای این حروف خلاف قاعده ای در املای فارسی گزارش نشده است.

6-     « ط »: این حرف نیز ویژه ی عربی است ولی در متون گذشته پاره ای از کلمات فارسی و بیگانه با این حرف نوشته شده و یا کلمه ی فارسی یا بیگانه، معرب شده و از عربی وارد خط فارسی شده است و امروز با همان شکل نوشته می شود؛ مانند:

ارسطو، افلاطون ، قرطاس ( هر سه یونانی )، طارم ( فارسی : ایوان )، طاس ( فارسی: سر بی مو)، طاووس، طوطی، طغرل ( ترکی )، طومار ( یونانی: کاغذ لوله شده )، پطر، شطرنج، بلوط.

7-    حرف « ث، ذ » : این دو حرف، مشترک بین زبان عربی و فارسی است. در تعداد معدودی از واژه های بازمانده ی فارسی ایران باستان و پهلوی این دو حرف وجود دارد؛ مانند: کیومرث، طهمورث، آذر، آذرخش، آذریون ( گل شقایق ).

نکته :

•       کلمات زغال، آزوقه، زکام با همین املا صحیح است و با « ذ » غلط محسوب می شود.
• در پاره ای از کلمات دخیل یونانی حرف « ث » آمده است، مانند: فیثاغورس.

8-    « ق» : این حرف بیشتر در کلمات دخیل ترکی و یونانی و لاتین به کار رفته است و در پاره ای از کلمات فارسی، ابدال حرف « ک » و « گ » است:

تست:

کدام گزینه صحیح است؟

الف) کلمه ی « ذغال » صحیح است.

ب ) « ح » مخصوص کلمات عربی است.

د) حرف « ق » بیشتر در کلمات دخیل عربی آمده است.

مرکز یادگیری سایت تبیان - تهیه: فاطمه شیرزاده