تبیان، دستیار زندگی
همواره از روز اول تا روز آخر کار، کلیه فعالیت های خود را از مراحل جمع آوری تئوری های علمی گرفته تا مرحله آزمایش و بررسی داده ها، همگی را روی دفترچه ...
عکس نویسنده
عکس نویسنده
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

آلودگی هوا - جلسه هشتم

هدف: آموزش گام به گام مراحل نوشتن و تکمیل گزارش یک پروژه علمی

وسایل مورد نیاز: قلم و کاغذ، کلیه مطالب جمع آوری شده ( تحقیقات، آزمایش‌ها و نتایج و فعالیت‌ها)، کامیپوتر مجهز به Office

 چگونه گزارش پروژه بنویسیم؟

مهم‌ترین مرحله بعد از اتمام یک تحقیق علمی چیست؟ مناسب ترین روش برای ارایه فعالیت‌های تحقیقاتی ما روی یک پروژه چیست؟ با ارایه پوستر و بروشور در یک نمایشگاه یا با ارایه اسلاید و سخنرانی در یک سمینار علمی، و یا با نوشتن یک گزارش علمی معتبر؟ به نظر شما کدام یک از این سه مورد می تواند همیشه و برای همه قابل دسترسی باشد؟

اکنون شما باید در مراحل پایانی فعالیت ها و کار تحقیقاتی خود باشند. نتیجه ی زحمات شما وقتی به ظهور می رسد که بتوانند یک گزارش مفید و کامل از پروژه خود ارایه دهید. مراحل نوشتن یک گزارش علمی بسیار شبیه به مراحل نوشتن یک پایان نامه دانشگاهی است.

 از کجا شروع کنیم؟

همواره از روز اول تا روز آخر کار، کلیه فعالیت های خود را از مراحل جمع آوری تئوری های علمی گرفته تا مرحله آزمایش و بررسی داده ها، همگی را روی دفترچه یادداشت مخصوصی وارد کنید. گزارش پروژه شما در حقیقت کپی کردن از اکثر مطالب همین دفترچه یادداشت می باشد که فقط نیاز به کمی سازماندهی دارد. برای تایپ کردن و رسم منحنی ها و جدول‌ها حتماً از کامپیوتر استفاده کنید.

گزارش پروژه شما در واقع یک سند نوشتاری از کار شما از مرحله شروع تا مرحله ی پایان می باشد. صرف نظر از نوع پروژه و یا حجم اطلاعات نوشته شده، سعی کنید که نوشته ی خود را برای خوانندگان جالب و خواندنی بنویسید. مطالب باید آن قدر شفاف و با جزئیات کافی باشد که هر خواننده ی غیر آشنا با کار و تحقیق شما بتواند به راحتی پاسخ سوالات زیر را دریابد:

• شما چه کاری روی موضوع تحقیق انجام داده اید؟

• هدف شما از انجام آن چه بوده است؟

• نتایج شما از این تحقیق چه بوده است؟

• آیا آزمایشاتی که انجام دادید فرضیات شما را ثابت کرده اند؟

• مطالب علمی گردآوری شده ی خود را از کجا بدست آورده اید؟

گزارش شما در واقع نماینده‌ی گویایی از کار شماست و مجموعه ی معتبری از کلیه کارهایی که شما روی تحقیق خود انجام داده اید. پس در نوشتن آن کمال دقت را مبذول دارید.

با چه ابزاری شروع کنیم؟

بعد از این که آزمایشات مختلف روی تحقیق علمی تمام شد و نتایج آن را استخراج نمودید، گام بعدی نوشتن اولین نسخه ی گزارش (چرکنویس) پروژه می باشد. از اندازه ی فونت 10 یا 12 استفاده کنید. فاصله ی بین خطوط را حدود 1.5 یا 2 و حاشیه متن را حدود 2.5 سانتیمتر قرار دهید. اگر از Microsoft Word استفاده کنید، خود این نرم افزار همان حدود 2.5 سانت حاشیه بطور اتوماتیک قرار می دهد که استاندارد است.

یک گزارش خوب زمانی تکمیل می شود که حداقل چندین مرتبه مرور و بازنویسی شود. در دفعات دوم و سوم علاوه بر تصحیح غلط‌های علمی، سعی کنید که دستور زبان آن را نیز اصلاح کنید. تا حد ممکن جملات اضافی را حذف کنید. غلط املایی یا انشایی در یک گزارش علمی به هیچ عنوان قابل گذشت نیست. با صدای بلند چندین مرتبه از روی گزارش خود بخوانید. گوش شما نسبت به چشم شما دقت بیشتری برای پیدا کردن غلط‌های انشایی، املایی، و دستور زبانی دارد. وقتی که چندین مرتبه گزارش را تصحیح کردید، از چند نفر بخواهید که گزارش شما را بخوانند و اشکالات آن را گوشزد کنند.

بعد از تکمیل گزارش، تهیه اسلاید از آن به کمک نرم افزار PowerPoint کار بسیار ساده ای خواهد بود. شما با طیب خاطر می توانید از مطالب تصحیح شده گزارش خود کپی کرده و سلاید مناسبی تهیه کنید. آماده کردن اسلاید قبل از تکمیل گزارش، چیزی جز تلف کردن وقت شما نیست.

 چگونه شروع کنیم؟

اگر در تحقیق خود روی یک آزمایش معروف و متداولی کار می کنید، کلیه روش‌های ممکن امروزی و قدیمی در اجرای آن را شرح دهید. نام تمامی وسایل و امکاناتی که برای اجرای آن استفاده می شود را ذکر کنید.

ولی اگر در تحقیق، برای اجرای آزمایش، شما خودتان وسیله ای ابداع و طراحی کرده اید، علاوه بر شرح کامل آن، طرح‌های قدیمی دیگران را نیز نام ببرید و با طرح خودتان مقایسه کنید. همه ی این اطلاعات برای این است که خواننده گزارش شما کاملاً به حیطه کاری شما آشنا شود. همواره تهیه عکس از مرحله ی شروع تا پایان کار عملی، روش بسیار مناسب و جالبی برای مفید و خواندنی کردن گزارش پروژه می باشد. شکل 1 عکسی از یک روز تمیز و عاری از آلودگی را از کوه‌های تهران را نشان می دهد. اگر از روزهای آلوده که کوه‌ها نمایان نیستند نیز عکس گرفته شود، می توان مقایسه خوبی از این نظر داشت.

بعضی از پروژه ها فقط در حد جمع آوری اطلاعات و کارهای انجام شده‌ی دیگران روی موضوع خاصی می باشد. در این گونه تحقیقات، هیچ گونه مرحله عملی و آزمایشی ندارد. عکس، فیلم، کارتون یا نقاشی کمک شایانی برای برای بهتر جلوه دادن گزارش چنین کارهایی می کند.

آلودگی هوا - جلسه هشتم

شکل 1: منظره ی کوه‌های تهران در یک روز هوای پاک

قسمت‌های اصلی گزارش پروژه

گزارش یک پروژه ی کامل معمولا شامل صفحات اصلی: عنوان، فهرست مطالب، خلاصه پروژه، مقدمه، آزمایش ها و نتایج، بحث و نتیجه گیری، فهرست منابع، ضمائم، و تشکر و قدردانی می باشد، که توضیح هر قسمت به شرح ذیل می باشد:

1. عنوان پروژه (Title page)

اولین مسئله ای که توجه خواننده را به یک گزارش جلب می کند، عنوان گزارش است. این عنوان باید با موضوع پروژه مرتبط باشد ولی نباید همان جملات ذکر شده در قسمت بیان و توجیه هدف (نوشته شده در قسمت "خلاصه پروژه" یا "مقدمه") باشد. خواننده با دیدن عنوان از موضوع کاری پروژه تا حدی مطلع می شود. عنوان پروژه باید با خط درشت در قسمت وسط و تقریباً بالای صفحه نوشته شود. نام تهیه کنندگان، نام مدرسه و تاریخ اجرای پروژه به ترتیب در انتهای صفحه با خط ریز درج می شود. اگر حجم گزارش زیاد باشد و بخواهید آن را صحافی کنید. همین صحفه "عنوان پروژه" روی جلد کتاب حک می شود. شکل 2 نمونه ای از صفحه عنوان پروژه است.

2. فهرست مطالب (Contents)

دومین صفحه گزارش پروژه صفحه لیست مطالب درج شده در گزارش می باشد. در این صفحه قسمت‌های اصلی پروژه لیست شده و صفحات مربوط به آن ها در جلوی هر کدام نوشته می شود. تا زمانی که تمام شماره‌های صفحات مشخص نشده است این صفحه تکمیل نخواهد شد. پس این قسمت تقریباً جزء مراحل پایانی گزارش خواهد بود.

3. خلاصه پروژه (Abstract)

این صفحه خلاصه ای مختصر و مفید از پروژه می‌باشد که در یک صفحه نوشته می‌شود. مطالب این یک صفحه شامل موارد عنوان پروژه، هدف، فرضیه و خلاصه ای بسیار کوتاه از مراحل کار و نتایج آن می باشد. هنگام فراخوان مقاله ها در سمینارهای مختلف علمی، معمولاً همین یک صفحه از خلاصه پروژه فرستاده می شود که اگر مقاله مورد قبول واقع شود، کل گزارش باید فرستاده شود. همچنین، از مطالب این صفحه نیز می توان برای تهیه کاتالوگ‌های تبلیغاتی در روز ارائه عمومی پروژه تان استفاده کنید.

آلودگی هوا - جلسه هشتم

شکل 2: نمونه ای از صفحه عنوان گزارش

4. مقدمه (Introduction)

مقدمه شامل بیان هدف و توجیه شما از انجام پروژه می‌باشد. هدف از انجام پروژه باید به صورت یک پرسش و در حد امکان در یک جمله بیان شود. این جمله می تواند در صفحه "خلاصه پروژه " نیز قید شود.

بعد از بیان هدف، به مطالب تئوری و پیش زمینه موضوع پروژه بپردازید. خلاصه مطالعات و مطالب جمع آوری شده درباره کار تحقیق را در این قسمت قید کنید. تمام اتفاق‌ها و یا تجربیاتی که شما را به سمت اجرای این پروژه هدایت کرد را شرح دهید. در این قسمت، ابتدا دانش خود را درباره ی موضوعی که درباره اش کار کرده اید را نوشته و سپس فرضیات یا حدس‌های هوشمندانه‌ی خود را برای حل مسئله ذکر کنید. با این کار اول ذهن خواننده درمورد موضوع تحقیق شما کنجکاو می شود و سپس برای آگاهی بیشتر به دنبال کارهای عملی و تحقیقاتی شما که در صفحات بعدی نوشته می شود خواهد رفت.

آلودگی هوا - جلسه هشتم

دقت کنید که مطالب این صفحه خلاصه مطالعات شماست که عمدتا برگرفته از مطالب دیگران می باشد. جملاتی که در این صفحه نوشته می شود، باید توسط خود شما جمله بندی شود. اگر مطلبی را از کتاب یا مجله ی دیگری جمع آوری کرده و می خواهید در صفحه ی مقدمه خود اضافه کنید باید جملات آن را بازنویسی کرده و در انتهای جمله شماره ی مرجع آن را قید کنید. برای هر مرجع که استفاده کرده اید یک شماره در نظر بگیرید. در انتهای هر مطلبی که از دیگران برداشت کرده اید، شماره مرجع آن را بنویسید. در انتهای کار هنگام نوشتن "فهرست منابع" ، این شماره ها را لیست کرده و جلوی هر یک مشخصات نویسنده و کتاب آن مرجع را بنویسید. اگر می‌خواهید که جمله دیگران را بدون تغییر وارد گزارش کنید و از زبان خود نویسنده بنویسید، حتماً باید آن را در داخل "گیومه" قرار دهید و سپس شماره مرجع آن را بنویسید. کپی برداری و چسباندن مطالب دیگران بدون ذکر منبع و مرجع آن کاری غیر شرافتمندانه است.

5. آزمایشات و نتایج (Experiments and Results)

تمام آزمایشاتی را که در هنگام اجرای پروژه انجام می دهید باید حتماً در دفترچه یادداشت وارد کنید. بعضی از آزمایشات به طور خودکار از مسیر تکاملی پیشرفت پروژه شما خارج می شوند و بنابراین نیازی به وارد کردن آن ها در این قسمت نیست ولی بقیه آزمایشات که شما را به اثبات فرضیات هدایت کردند را حتماً بنویسید. برای این کار، ابتدا نام وسایل و مواد مورد نیاز و مقدار هر کدام باید لیست شود. سپس مراحل اجرای آزمایشات باید به صورت گام به گام و مرحله به مرحله شرح داده شود. این مراحل باید به حدی گویا باشد که اگر هر فرد دیگری که بخواهد آزمایش شما را تکرار کند، بتواند به راحتی آن را انجام دهد و جوابی مشابه با جواب شما بگیرد. بعد از هر آزمایش، تمام اندازه گیری ها و مشاهداتی که باید انجام گیرد را نام ببرید.

برای گزارش کردن نتایج آزمایشات بهتر است از نمودار، جدول، منحنی، شکل و یا عکس استفاده کنید. اگر تعداد نتایج بدست آمده از آزمایشات بسیار بالاست، شما می توانید تعدادی از مهمترین آن ها را در این قسمت و بقیه را در قسمت "ضمیمه" قرار دهید. بحث و نتیجه گیری از نتایج آزمایشات را به قسمت بعدی یعنی به "بحث و نتیجه گیری" گزارش خود واگذار کنید.

آلودگی هوا - جلسه هشتم

6. بحث و نتیجه گیری (Discussions and Conclusions)

این قسمت را با نوشتن دوباره ی فرضیات شروع کنید، سپس توضیح دهید که آیا نتایج بدست آمده از این پروژه، فرضیات شما را اثبات و یا رد کردند. داده های مسئله را بررسی کنید و شرح دهید که هر کدام نشان دهنده ی چه متغییری می باشند. هرگز از این که اعلام کنید فرضیات شما رد شدند واهمه نداشته باشید. یک پژوهشگر خوب حقایق جهان هستی همان گونه که وجود دارد قبول می کند، نه آن گونه که او فکر می کند باید وجود داشته باشد.

7. کارهای آینده (Future works)

اگر در انتها فکر می کنید که نتایج بدست آمده از کار شما، برای موضوعات و تحقیقات گوناگون دیگر مناسب است، حتماً آن ها را در این قسمت قید کنید. اگر راه حل بهتری برای اجرای کارهای عملی شما به ذهنتان می رسد آن را نیز در این قسمت پیشنهاد کنید. به طور کلی، تمام کارهایی که می توان در آینده روی این پروژه خاص انجام داد را نام ببرید. شاید پروژه شما بتواند مقدمه ی خوبی برای پروژه های آیندگانی که آن را مطالعه می کنند باشد.

8. فهرست منابع (References)

منابع، کلیه مواردی هستند که شما مطالب خود را از آن ها جمع آوری کرده اید. منابع می تواند کتاب، مجله، روزنامه، اینترنت و ... می باشد. حتی اگر برای پیشبرد کارتان، با فردی مصاحبه کرده اید باید نام فرد و شغل او را نیز جزء منابع ذکر کنید. هنگام لیست کردن منابع، ابتدا باید نام نویسنده و سپس نام کتاب یا مجله قید شود و در انتها، سال انتشار، نام انتشارات، و شماره صفحه استفاده شده را اضافه کنید. برای صفحات اینترنتی، نام مقاله و نام نویسنده آن در اینترنت، آدرس صفحه ی اینترنتی (webpage) و در صورت امکان تاریخی که مقاله در اینترنت نوشته شده، را نیز بنویسید.

9. تشکر و قدردانی(Acknowledgements)

به طور یقین برای انجام یک تحقیق جامع، همه ما نیاز به حمایت اطرافیان خود داریم. برای اجرای یک پروژه افراد بسیاری از راهنما و مشاور گرفته تا اعضای خانواده هر یک به سهم خود در مراحل مختلف آن دست یاری می دهند. بسیار مناسب است که در این صفحه از کلیه کسانی که شما را در انجام پروژه یاری داده اند تشکر و سپاسگزاری کنید. نیازی نیست که نام و نام خانوادگی تک تک افراد را قید کنید. شما می توانید به طور اختصار و با چند جمله کوتاه اول نام کسانی که کمک‌های فکری، مادی، یا معنوی کرده اند را قید کرده و تشکر کنید و سپس به طور عمومی از بقیه افراد قددانی کنید.

10. ضمیمه (Appendix)

این قسمت شامل کلیه مطالبی است که اضافه کردن آن ها در لابه‌لای صفحات گزارش، باعث افزایش حجم مطالب شده و خیلی ضروری به نظر نمی رسند، مانند منحنی ها یا جدول‌های برگرفته از کتاب‌های مرجع. داده و آمارهای اضافی آزمایشات پروژه را که نیاز چندانی به آنها در قسمت "آزمایشات و نتایج" نیست و بهتر است در قسمت ضمیمه نوشته شوند.

آلودگی هوا - جلسه هشتم

سخن آخر

با توجه به پیشرفت روز به روز تکنولوژی های نرم افزاری، حتماً کار تایپ و ترسیم منحنی ها و جدول‌های گزارش خود را به کمک کامپیوتر انجام دهید. امروزه، دیگر گزارشی که با دست نوشته شده باشد، مورد پسند واقع نمی شود و عملاً منسوخ به حساب می آید. شما به کمک کامپیوتر حتی می توانید از قسمت‌های مختلف تحقیق خود نقاشی یا انیمیشن درست کنید و آن را به گزارش خود اضافه کنید. دنیایی که ما امروزه برای ثبت کارهای علمی تحقیقاتی خود داریم، بسیار فراتر و جالب تر از آن است که محققان در بیست سال پیش در اختیار داشتند.

تكلیف: کلیه مطالب علمی که تاکنون جمع آوری کرده اید و یا فعالیت‌هایی که انجام داده اید را به‌صورت گزارش تهیه نمایید. فراموش نشود که گزارش یک پروژه مهمترین قسمت یک کار علمی و تحقیقاتی است، که باید در نوشتن آن پویا باشید.

منابع مطالعه: برای اطلاع بیشتر به منبع زیر مراجعه نمایید.

“Science Fair Projects – Planning, Presenting, Succeeding”‌, By: Robert Gardner, year 1999

مطالب مرتبط:

آلودگی هوا - جلسه اول

آلودگی هوا - جلسه دوم

آلودگی هوا - جلسه سوم

آلودگی هوا - جلسه چهارم

آلودگی هوا - جلسه پنجم

آلودگی هوا - جلسه ششم

آلودگی هوا - جلسه هفتم

بخش پژوهش های دانش آموزی - تنظیم: فاطمه گودرزی