نویسنده عاصی

به بهانه 86 سالگی گونتر گراس

این شاعر و نویسنده‌ آلمانی برنده‌ نوبل ادبیات، که هفته پیش 86 سالگی را جشن گرفت در یکی دو سال اخیر به خاطر اشعار اعتراضی اش به اسرائیل نامش به عنوان نویسنده ای جنجالی در رسانه ها مطرح شده. نام کاملش گونتر ویلهلم گراس است و علاوه بر نوشتن رمان و گفتن شعر، نمایشنامه‌نویس، تصویرگر، مجسمه‌ساز و نقاش هم هست. گراس که بزرگ‌ترین نویسنده‌ در قید حیات آلمان محسوب می‌شود، نزد خوانندگان انگلیسی‌زبان با رمان پرفروش «طبل حلبی» (1959) شهرت یافته که از آثار برجسته رئالیسم در ادبیات اروپا محسوب می‌شود.وی رمان کوتاه «موش و گربه» را در سال 1961 به چاپ رساند و در سال 1963 «سال‌های سگی» را روانه‌ بازار کتاب کرد. این آثار که هر سه به ظهور نازیسم پرداخته‌اند، به عنوان «سه‌گانه‌ دانزینگ» معروف‌اند.

یکی از جنجالی‌ترین رخدادهای زندگی گونتر گراس، مصاحبه‌ او درباره‌ کتاب «پوست کندن پیاز» در سال 2006 بود که طی آن این برنده‌ نوبل ادبیات اعتراف کرد زمانی عضو ارتش نازی بوده، در حالی‌که پیش از آن تصور می‌شد او به علت آن‌که خیلی جوان بوده، در ارتش نازی عضویت نداشته است.گونتر گراس درکارهایش از «فرانتس کافکا» الهام گرفته و بر آثار «ولادیمیر ناباکوف»، «هاروکی موراکامی» و «جان اروینگ» تاثیر گذاشته است.

آثار گراس اغلب جهت‌گیری سیاسی دارند و خود از طرفداران فعال حزب سوسیال دموکرات آلمان بوده است. همان گونه که اشاره کردیم اظهارات تند گونتر گراس درباره‌ سیاست‌های رژیم اشغالگر قدس نیز از اخبار بحث‌برانگیز سال گذشته‌ رسانه‌های دنیا بوده است. او روز چهارم آوریل 2012 شعری را به نام «آن‌چه باید گفت» منتشر کرد که در آن اسراییل را تهدیدی علیه صلح جهانی خواند. این نویسنده در این اثر ادبی نوشت: چرا مدت‌ها سکوت کردم و از کشوری نام نبردم که سال‌هاست توان اتمی خود را در خفا گسترش می‌دهد و در برابر هیچ مرجعی‌ حاضر به پاسخگویی نیست.

چاپ این سروده در سه روزنامه نیویورک تایمز، ریپابلیکا و دویچه سایتونگ خشم مقامات اسراییلی را برانگیخت؛ تا جایی‌که ورود این شاعر آلمانی را به سرزمین‌های اشغالی ممنوع اعلام کردند. گراس همچنین در مجموعه شعر اخیر خود، «فانی»، جاسوس هسته ای اسراییل را یک قهرمان خواند.علاوه بر این، شاعر سرشناس آلمانی در مصاحبه‌ای با رادیوی «NDR» کشور اسراییل را نیرویی اشغالگر با قدرت هسته‌ ای چک‌نشده معرفی کرد.

گونتر گراس سال پیش با کنار زدن پاپ بندیکت شانزدهم، نخستین رتبه‌ فهرست مجله «سیسرو» از برترین روشنفکران دهه گذشته کشور آلمان را از آن خود کرد.جایزه گئورگ بوشنر سال 1965 ، جایزه‌ی توماس مان 1996، جایزه‌ پرنس آستوریاس 1999 و دکترای افتخاری دانشگاه آزاد برلین از دیگر افتخارات این نویسنده‌ بزرگ آلمانی هستند.

درباره طبل حلبی

اولین اثری كه از گونتر گراس منتشر شد، نه رُمان بود و نه مجموعه داستانهای كوتاه، بلكه دفتر شعری بود كه در سال 1956 به چاپ رسید؛ یعنی درست سه سال پیش از انتشار رُمان «طبل حلبی» كه معروف ترین اثر اوست. جالب آنكه از این دفتر شعر در طول سه سال فقط 700 نسخه به فروش رسید.ولی پیداست كه بعد از شهرت یافتن گراس، این دفتر شعر نیز همانند دیگر آثار او بارها تجدید چاپ شد. جالب تر آنكه گراس رُمان «طبل حلبی» را پیشتر از انتشار دفتر شعرش، یعنی در سال 1954 به پایان رساند، ولی 5 سال طول كشید تا ناشری نشر و پخش آنرا متقبل شد و به این ترتیب نخسین چاپ آن در سال 1959 میلادی انتشار یافت.شخصیت اصلی رُمان «طبل حلبی» اُسكار ماتسِرات، طبال شهر دانسیگ است كه در سن سه سالگی خود را از پله های خانه به پائین پرتاب می كند تا به این طریق از رشد خود جلوگیری كند و همچنان كودك سه ساله ای باقی بماند. اسكار تا سی سالگی رشد بدنی نمی كند و به كوتوله ای مضحك می ماند كه هر چند رشد جسمانی نداشته است، اما رشد عقلانی او سه برابر دیگران است. و حال این «كودك سی ساله» دچار اختلال روانی شده است و در آسایشگاه روانی شهر بستری است و داستان زندگی خود را باز گو می كند.آغاز رُمان سال 1899 میلادی است و اسكار داستان زندگی اش را با ماجرای آشنایی پدر بزرگ و مادر بزرگِ پدری اش و چگونگی تشکیل نطفه پدرش شروع می كند، كه خود اشارتی است به یك اسطوره لهستانی. اوج رُمان دوران تسلط نازی ها بر لهستان و سالهای پُر تلاطم جنگ جهانی دوم است و همكاری اسكار با اشغالگران و لو دادن گروه مقاومت. نقطه پایان رُمان سال 1945 میلادی است كه همزمان با شكست آلمان هیتلری و سقوط رایش سوم و پایان جنگ در اروپا و آغاز دوره جدیدی در تاریخ معاصر این قاره است. جالب آنكه با پایان این دوره نشانه هایی از رشد جسمانی نیز در اسكار ظاهر می شود؛ ولی رشد عقلی و روانی او دچار اخلال می شود!

رُمان «طبل حلبی» یك رُمان گروتسك است. گراس تطور دوران و تحولات دهه های 30 تا 50 قرن حاضر را از زبان اسكار، شخصیت مركزی داستان، به تصویر كشیده است؛ «كودكی» كه رشد طبیعی نداشته و ظاهرا تحولی در او صورت نگرفته است. اسكار ماتسِرات ناهنجاری های زمانه خود را از منظر طبیعت ناهنجار خود می بیند و برملا می كند.در واقع تحولات تاریخی و اجتماعی از زبان كسی باز گو می شود كه نقشی پیرامونی در جامعه دارد و در او تحولی ایجاد نشده است. رشد ناهنجار اسكار كنایه ای است به تحولات ناهنجار سالهای سلطه فاشیسم بر اروپا.گونتر گراس در رُمان «طبل حلبی» با زبان ایهام و استعاره و كنایه، دوره ای پُر آشوب و فاجعه بار از تاریخ اجتماعی اروپای مركزی را به ثبت رسانده است.

پی رنگ رُمان «طبل حلبی» نه تنها توالی ماجراهای كوتاه (اپیسودها) بلكه تداخل و رابطه آنها با یكدیگر را هم در ساختاری متنوع و پویا نشان می دهد. سبك و زبان گراس در این رُمان به رغم نوآوری های بسیار، تكیه بر سنت رُمان نویسان اروپایی دارد.