علویان چه کسانی هستند؟
با صرف نظر از كج اندیشی ها در تلقی نصوص و آیات الهی و سخنان رسول اكرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ، آنچه مبدأ و مبنای تفرّق و تشتّت و به وجود آمدن مذاهب و فرق مختلف گردید. قدرت طلبی ها و مقام خواهی هایی بود كه از همان روزهای بعثت نبی اكرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ برای هر انسان منصف و نكته سنج و دقیقی در تاریخ صدر اسلام ـ مشهود است.
در سیر تاریخ و تشدید اختلافات مذهبی فرقه هایی هم بوجود آمدند كه دچار افراط و تفریط شده و دربارة ائمه ـ علیهم السّلام ـ گزافه گویی كردند به نحوی كه یا ایشان را خدا نامیدند یا قائل به حلول جوهر نورانی الهی در ایشان شده و یا به تناسخ قائل شدند. (مشكور، محمد جواد، تاریخ شیعه و فرقه های اسلام، تهران، انتشارات اشراقی، 1355، ص147) در این میان گروهی به نام علویان وجود دارند كه در كتب تاریخ و فرق مذهبی راجع به آنان مطالب مختلف و متعددی ذكر شده است كه به برخی از آنها اشاره می شود.
دیدگاه ها در باب علویون
1. علوی در كل شامل فرزندان پاك امیر المومنین ـ علیه السّلام ـ و اصحاب و دوستداران آن حضرت می باشد و نیز به كسانی اطلاق می شود كه در روز غدیر خم، با حضرت بیعت كرده و نسبت به آن پایدار ماندند. (سبحانی، جعفر، بحوث فی الملل و النحل، مركز مدیریت حوزة علمیة قم، ج 8، ص 405)
2. شیعه نام عمومی كسانی است كه به امامت امیر المومنین ـ علیه السّلام ـ گرویده اند. به این گروه در آغاز شیعة علی ـ علیه السّلام ـ می گفتند. پس از ظهور راوندیه ـ كه اهل خراسان بوده و به امامت عباس عموی پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ بعد از ایشان معتقد بودند ـ یعنی شیعة آل عباس، بنا به امتیازی كه به طرفداران امیر المومنین علی ـ علیه السّلام ـ قائل بودند علویه می گفتند. (تاریخ شیعه و فرقه های اسلام، همان، ص 149)
3. برخی از كتب فرق و مذاهب، علویه را جزو نصیریه آورده اند و تمام عقاید آنان را به علویه تعمیم داده اند.
در نتیجه از یک دیدگاه کلی و اصطلاح عام می توان به تمامی پیروان امیر المومنین علیه السّلام علوی گفت و از دیدگاه خاص و اصطلاح خاص ، علویان فرقه ای هستند كه به نام نصیریه شناخته می شوند.
واژه و اصطلاح نصیریه و علویان
خود نصیریه این نام را مشتق از نام پیشوایشان محمد بن نصیر مىدانند. در متون اسلامى این نام قبل از تأسیس این فرقه در لاذقیه در قرن پنجم، ثبت نشده است. اولین بار در اوایل قرن پنجم قمری در اثری از حمزة بن علی یکی از مۆسسان مذهب دروزی، به نام «الرسالة الدامغة فی الرد علی الفاسق النصیری» و نیز در دو اثر «رسالة الغفران» و «اللزومات» از ابوالعلاء معری این نام به کار رفته است (ربانی گلپایگانی، 1377ش، ص186).
در مورد واژه علوی که امروزه در سوریه خطاب به نصیریه به کار میرود، در تاریخ اسلام به معنای منتسب به علی(علیه السلام) آمده است و اشاره به شیعیان و پیروان آن امام دارد. همچنین علویان در متون اسلامی اشاره به علویان طبرستان نیز دارد. اختصاص این نام به پیروان نصیریه پس از انتشار کتاب محمدامین غالب الطویل نویسنده علوی راجع به تاریخ علویان و در اوایل قرن بیستم بوده است.
خاستگاه علویه یا نصیریه
علویه یا نصیریه یکی از فرقههای مذهب شیعه است که بزرگترین اقلیت دینی را در سوریه تشکیل میدهند و حافظ اسد و بسیاری از رهبران حزب حاکم این کشور از پیروان آن هستند. سکونتگاه اصلی علویها در غرب سوریه است. پیروان این مذهب را علویان یا نصیریون یا الانصاریة مینامند.
هماکنون علویان بیشتر در سواحل سوریه و استان ختای در ترکیه (که مورد ادعای سوریهاست) تمرکز دارند. به طور تقریبی سیزده درصد جمعیت سوریه علوی هستند. در سوریه آنها قدرت سیاسی قابل توجهی را به دست آوردهاند و از زمان سرپرستی فرانسه بر سوریه مقامات مهمی در ارتش به دست آورده و با به قدرت رسیدن حزب بعث در سال 1963 موقعیت بهتری کسب کردند. اما پس از رسیدن حافظ اسد به قدرت بود که جایگاه آنها کاملاً مستحکم شد.
از بین 33 افسر نظامی ارشد منتخب حافظ اسد برای فرماندهی نیروهای مسلح، و سرویسهای امنیتی و اطلاعاتی بین سالهای 1970 تا 1997 حداقل 19 نفر علوی بودهاند. با این حال به نظر نمیرسد وضعیت سیاسی اجتماعی علویان در جامعه سوریه به طور کلی بهبود قابل توجهی کرده باشد.
ریشه تاریخی این فرقه
نصیریه (علویان) که با بیداری و قدرتگیری خود در منطقه غرب آسیا در یکی دو قرن اخیر مورد توجه بسیاری از محققان قرار گرفته است. در قرن سوم قمری و در زمان امام حسن عسکری و دوران غیبت صغری در عراق شکل گرفت. محمد بن نصیر نمیری با استفاده از بحران عقیدتی دوران غیبت صغری و ادعای بابیت موفق شد جماعتی را گرد خود جمع کند. نیم قرن پس از او حسین بن حمدان خصیبی دومین مۆسس نصیریه توانست با تعالیم بسیار و تبلیغ گسترده در مناطق جهان اسلام و آمیختن آموزههای نصیری با تصوف و همچنین با حمایت دولت حمدانی به ویژه سیفالدوله پایههای نصیریه را محکم سازد.
تسلط فاطمیان بر شام و تأثیر و تأثرات اسماعیلیه و نصیریه بر یکدیگر، چالشهایی را برای نصیریه به وجود آورد. هرچند این فضای شیعی به آنان کمکهایی کرد. پس از آن با حمله دولت بیزانس به شمال شام و درگیریهای مذهبی در این منطقه، نصیریه با رهبری شیخ طبرانی به جبال و سواحل لاذقیه رفتند و در آنجا در مناطقی چون: طرسوس، انطاکیه، لاذقیه، جبله، طرطوس، جبل لکام (که به جبال علویان مشهور است) و ... مستقر شدند.
قرن ششم قمری آغاز افول علویان در سوریه در سایه درگیریهای قومی و مذهبی زنگیان، ایوبیان، ممالیک و صلیبیان است. در قرن نهم و پس از آن حکومت عثمانی موانع و مشکلات فراوانی برای این فرقه به وجود آورد. پس از فروپاشی عثمانی، مناطق علوینشین مدتی مستعمره فرانسه بود، که توانستند به استقلال برسند و اکنون در سوریه شاهد حکومت علوی هستیم.
فرآوری: مریم پناهنده
بخش اعتقادات شیعه تبیان
منابع:
1) دانشنامه آزاد ویکی پدیا
2) مرکز مطالعات و پاسخ گویی اندیشه قم
3) سایت فصلنامه علمی و تخصصی حبل المتین