تبیان، دستیار زندگی
در این طرح دانش آموزان با نشانه های جمع موجود در زبان فارسی و کاربرد هر یک از آنان در نمونه های مختلف آشنا می شوند....
عکس نویسنده
عکس نویسنده
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

نشانه های جمع فارسی 1

گل گاوزبان

اهداف یادگیری:

  • آشنایی با نشانه های جمع در زبان فارسی

شرح درس:

در این طرح دانش آموزان با نشانه های جمع موجود در زبان فارسی و کاربرد هر یک از آنان در نمونه های مختلف آشنا می شوند.

به طور کلی هر کلمه ی مفردی را که در زبان فارسی امروز کاربرد داشته باشد، می توان با یکی از دو نشانه ی « ها » و « ان » که به آخر کلمه افزوده می شود، جمع بست.

اما نشانه های دوگانه ی « ها » و « ان » تنها نشانه هایی نیستند که در زبان فارسی به عنوان نشانه های جمع به کار می روند زیرا بیشتر کلمات عربی را که در زبان فارسی کاربرد دارند، به سیاق زبان عربی نیز جمع می بندند و به کار می برند؛ مانند: قواعد، براهین، دلایل، علامات و علایم، عقلا، جهال، اسماء، اسامی و ...

1-    « ها » و « ان »

به کار بردن نشانه های دو گانه ی « ها » و « ان »- که نشانه های اصلی جمع در زبان فارسی است – دارای قواعد و در عین حال استثناهای فراوان است.

  • نشانه ی جمع « ها » با هر نوع کلمه ای جمع می شود.

این نشانه به خصوص در زبان محاوره متداول تر از نشانه ی « ان » است تا جایی که کلمات مختوم به « ه » با این علامت جمع می بندند هر چند جمع بستن این گونه کلمات با نشانه ی « ها » سبب اجتماع دو حرف « ه » می شود و به همین سبب اشکال در تکلم پرهیز از آن را تجویز می کند و لذا با « ان » جمع می بندند؛ مانند : گناه ها، پادشاه ها، سیاه ها که جمع این کلمات با نشانه ی « ان » فصیح تر و زیباتر است.

نشانه ی « ان » تنها با برخی از کلمات همراه می شود و به کار بردن آن در همه ی موارد، مانند کاربرد نشانه ی « ها » میسر نیست.

نکاتی درباره ی نشانه های جمع فارسی

1-    نشانه ی جمع « ها »

همچنانکه گفته شد کلماتی که در زبان فارسی کاربرد دارند، همه را با نشانه ی « ها » می توان جمع بست؛ مانند:

دست ( فارسی ) ---> دست ها / قاعده ( عربی ) ---> قاعده ها/ استکان ( روسی ) ---> استکان ها/ درشکه ( آلمانی ) ---> درشکه ها/ قابلمه ( ترکی ) ---> قابلمه ها/ بولوار ( فرانسوی ) ---> بولوارها

و ...

در نتیجه همه ی کلماتی را که قابل جمع بستن با نشانه ی « ان » هستند، با نشانه ی « ها » نیز می توان جمع بست؛ مانند:

اسب: اسبان/ اسب ها

درخت: درختان/ درخت ها

چشم: چشمان/ چشم ها

-         اما بسیارند کلماتی که جز با نشانه ی « ها » نمی توان آنها را جمع بست؛ مانند:

· مایعات، که تنها با علامت « ها » جمع بسته می شود:

آب ---> آب ها / شیر ---> شیرها/ سرکه ---> سرکه ها/ آبغوره ---> آبغوره ها/ شراب ---> شراب ها

·· گازها و بخارات:

هوا ---> هواها/ بخار ---> بخارها/ ابر ---> ابرها

··· تقسیمات جغرافیایی:

قاره ---> قاره ها/ کشور ---> کشورها/ استان --->استان ها / شهر ---> شهرها/ دهکده ---> دهکده ها

···· تقسیمات شهرها:

محله ها / خیابان ها / کوچه ها / بن بست ها

و نیز:

ساختمان ها/ باغ ها / خانه ها / کاروانسراها/ میهمانسراها

····· اصطلاحات جغرافیایی:

اقیانوس ها/ صحراها/ کویرها/ دشت ها / رودخانه ها / دریاها/ خلیج ها/ جزیره ها/ کوه ها/ دره ها

  • این دسته از اسم ها وقتی با یکی از پسوندهای « بار، سار، زار» ترکیب شوند، به طور استثنا با نشانه ی « ان » نیز جمع بسته می شوند:

بار: جویباران/ رودباران

سار: کوهساران/ چشمه ساران

زار: شوره زاران/ لاله زاران

  • تنها تعدادی از جمادات با نشانه ی « ان » جمع بسته می شوند؛ مانند:

اختر ---> اختران/ گوهر ---> گوهران / ستاره ---> ستارگان / پله ---> پلکان

  • تقسیمات وقت و زمان را نیز با نشانه ی « ها » جمع می بندند:

لحظه ها/ ثانیه ها/ دقیقه ها/ ساعت ها / شام ها/ سحرها/ شب ها و روزها/ هفته ها/ ماه ها و سال ها / فصل ها / تابستان ها و زمستان ها/ عصرها / قرن ها / زمان ها و دوران ها / کودکی ها/ جوانی ها / پیری ها

  • کلمات شب، روز، ماه، سال و روزگار را به طور استثنا با « ان » نیز جمع می بندند؛ مانند:

شبان / روزان / شبانه روزان / ماهان/ سالیان/ روزگاران

برخی ماه را به هنگام جمع بستن با « ان » به اشتباه، ماهیان می گویند در حالیکه ماهیان جمع ماهی است و جمع درست ماه همان ماهان است همچون شاهان.

  • نباتات را با نشانه ی « ان » جمع می بندند؛ مانند: درختان و گیاهان اما اجزای نبات تنها با نشانه ی « ها » جمع بسته می شود؛ مانند: برگ ها، ساقه ها، جوانه ها، شکوفه ها، تنه ها، ریشه ها، گلیرگ ها و...

  • اسم معنی را تنها با نشانه ی « ها » جمع می بندند؛ مانند: فاصله ها، نیکویی ها، دشنام هاو...

  • دو کلمه ی گناه و سخن از این قاعد برکنارند و با نشانه ی « ان » نیز جمع بسته می شوند؛ مانند: سخنان، گناهان.
  •    مصدرها و مشتقات مصدری نیز همه از اسماء معنی هستند و با نشانه ی « ها » جمع بسته می شوند.

تست:

کدام گزینه صحیح است؟

الف) « کوه » تنها با « ها » جمع بسته می شود زیرا جزو تقسیمات جغرافیایی است.

ب) « لحظه » تنها با « ها » جمع بسته می شود.

ج) « اسب » را هم می توان با « ها » و هم با « ان » جمع بست.

د) « شیر » هم با « ها » و هم با « ان » جمع بسته می شود.


مرکز یادگیری سایت تبیان - تهیه: فاطمه شیرزاده