توشه آخرت چیست؟
امیرمۆمنان (علیهالسلام) مىفرماید: از گذرگاهتان توشهاى براى قرارگاهتان بردارید. دنیا براى شما به عنوان سراى ثابت و قرار آفریده نشده، بلكه آفریده شده تا عبورگاه باشد و از آن كردار صالح را براى سراى قرار زاد و توشه بردارید.
مسافرى كه در سفر، زاد و توشه با خود مى برد، هدفش رفع نیازها و حاجتهایى است كه در سفر و یا مقصد برایش پیش مىآید و به همین خاطر زاد و توشه باید متناسب با آن نیازها و جوابگوى آنها باشد. در سفر به وطن اصلى و جایگاه ابدى یعنى سفر آخرت، چون هر مسافرى كه پا در این جاده مى گذارد ممكن نیست دوباره برگردد و از مشكلات و نیازها و توشهاى كه براى آن لازم است، خبرى براى دیگران بیاورد، لذا باید از طرف كسانى كه با ویژگىهاى این سفر كاملاً آشنا بوده واز فراز و نشیب این راه باخبرند، راهنمایىهاى لازم در اختیار ما قرار داده شود تا زاد و توشهاى در خور آن فراهم سازیم. پس باید سراغ آن خالقى برویم كه معمارِ ساختمانِ وجودِ انسان است و ابتدا و سرانجام انسان و منازلى را كه او مىپیماید، از علم بیكران او پنهان نبوده و نخواهد بود و نیز باید به دستپروردگان مستقیم خداى متعال كه انبیا و اولیاى عظیمالشأن اویند مراجعه نمود و نشانههاى راه و خصوصیات مقصد و توشهاى را كه در این مسیر به كار مىآید از آنان سۆال نمود.
ما نیز با استناد به این دو مقوله ( آیات و روایات) به بررسی این مطلب می پردازیم:
از منظر قرآن كریم، آخرت قرارگاه و دنیا گذرگاه است: ... و ان الاخرة هى دار القرار (1) ؛ و در حقیقت، آن آخرت است كه سراى پایدار است.
توشه این قرارگاه را باید از گذرگاه دنیا بر گرفت؛ چنان كه امیرمۆمنان (علیهالسلام) مىفرماید: (2) ؛ از گذرگاهتان توشهاى براى قرارگاهتان بردارید.
دنیا براى شما به عنوان سراى ثابت و قرار آفریده نشده، بلكه آفریده شده تا عبورگاه باشد و از آن كردار صالح براى سراى قرار ، زاد و توشه بردارید. 3
1. ایمان
ایمان، نخستین توشه و عامل برخوردارى از نعمتهاى آخرت است: و لاجر الاخرة خیر للذین ءامنوا و كانوا یتقون (4) ؛ و البته اجر آخرت، براى كسانى كه ایمان آورده و پرهیزگار بودند، بهتر است.
بشارت در زندگى دنیا و آخرت براى مۆمنان و پرهیزگاران است: الذین ءامنوا و كانوا یتقون * لهم البشرى فى الحیوة الدنیا و فى الاخرة... (5).
از همین رو پیامبران كه بالاترین درجه ایمان را دارند در آخرت در شمار صالحان و شایستگان از آبرومندان و مقربان خواهند بود.
و البته هم چنان كه ایمان عامل برخوردارى در آخرت است، بىایمانى و كفر مایه عذاب است:
فاما الذین كفروا فاعذبهم عذاباً شدیداً فى الدنیا و الاخرة و ما لهم من ناصرین (6) ؛ اما كسانى كه كفر ورزیدند، در دنیا و آخرت به سختى عذاب شان مىكنم و یاورانى نخواهند داشت.
هر كس راهى غیر از اسلام را دنبال كند، در آخرت زیان كار است: و من یبتغ غیر الاسلم دینا فلن یقبل منه و هو فى الاخرة من الخسرین (7) ؛ و هر كه جز اسلام دینى (دیگر) جوید، هرگز از وى پذیرفته نشود و وى در آخرت، از زیان كاران است.
و لا یحزنك الذین یسرعون فى الكفر انهم لن یضروا الله شیئاً یرید الله الا یجعل لهم حظاً فى الاخرة و لهم عذاب عظیم (8) ؛ كسانى كه در كفر مىكوشند تو را اندوهگین نسازند، زیرا آنان هرگز به خدا ضررى نمىرساند... و در آخرت براى آنان عذابى بزرگ است.
مشركان نیز در آخرت عذابى دشوار پیش رو خواهند داشت:
و جعلوا لله شركاء... لهم عذاب فى الحیوة الدنیا و لعذاب الاخرة ... (9) ؛ و براى خدا شریكانى قرار دادند... براى آنان در زندگى دنیا عذابى است و قطعاً عذاب آخرت دشوارتر است.
هم چنین، كسانى كه از ایمان به كفر برگردند و مرتد شوند، كردارشان تباه مىشود و اهل آتش خواهند بود:
... و من یرتدد منكم عن دینه فیمت و هو كافر فاولئك حبطت اعملهم فى الدنیا و الاخرة و اولئك اصحب النار هم فیها خلدون (10).
منافقان كه از ایمان واقعى بى بهرهاند، مانند كافران در جهنم معذباند:
وعد الله المنفقین و المنفقت و الكفار نار جهنم خلدین فیها * اولئك حبطت اعملهم فى الدنیا و الاخرة و اولئك هم الخسرون (11) ؛ خدا به مردان و زنان دو چهره و كافران، آتش جهنم را وعده داده است در آن جاودانهاند. اعمال آنان در دنیا و آخرت به هدر رفت و آنان همان زیان كاراناند (12).
2. تقوی
در آیات پر شمار در كنار ایمان، تقوا، و پرهیزگارى نیز شرط بهرهمندى از نعمتهاى آخرت دانسته شده: فان خیر الزاد التقوى (13) ؛ بلكهتقوا بهترین توشه آخرت معرفى شده است:
و لاجر الاخرة خیر للذین ءامنوا و كانوا یتقون (14) ؛و البته اجر آخرت براى كسانى كه پروا پیشه مىكنند، بهتر است. و آخرت سراى نیكویى براى پرهیزكاران است.
... و لدار الاخرة خیر و لنعم دار المتقین (15) ؛ و قطعاً سراى آخرت بهتر است و چه نیكو، سراى پرهیزگاران است.
... و الدار الاخرة خیر للذین یتقون... (16) ؛ و سراى آخرت براى كسانى كه پروا پیشه مىكنند، بهتر است.
... و الاخرة خیر لمن اتقى... (17) ؛ و براى كسى كه تقوا پیشه كرده، آخرت بهتر است.
3. عمل صالح
از آیات قرآن استفاده مىشود كه براى بهرهمندى از نعمتهاى آخرت ایمان به تنهایى كافى نیست، بلكه افزون بر آن، عمل صالح نیز لازم است:
... من ءامن بالله و الیوم الاخر و عمل صلحاً فلهم اجرهم عند ربهم و لا خوف علیهم و لا هم یحزنون (18) ؛ هر كس به خدا و روز بازپسین ایمان داشت و كار شایسته كرد، پس اجرشان را پیش پروردگارشان خواهند داشت و نه بیمى بر آنان است و نه اندوهناك خواهند شد.
... للذین احسنوا فى هذه الدنیا حسنة و لدار الاخرة خیر... (19) ؛براى كسانى كه در این دنیا نیكویى كردند (پاداش) نیكویى است و قطعاً سراى آخرت بهتر است.
گواه دیگر مطلب، وعده پاداش آخرت به مسلمانانى است كه پس از تحمل شكنجهها و سختىها با عمل نیكوى مهاجرت، دین خود را حفظ مىكنند:
و الذین هاجروا فى الله من بعد ما ظلموا لنبوئنهم فى الدنیا حسنة و لاجر الاخرة اكبر لو كانوا یعملون (20).
هم چنین وعده اعطاى پاداش دنیوى و اخروى به مردمى است كه در ركاب پیامبران به كارزار و جهاد پرداختند:
و چه بسیار پیامبرانى كه همراه او، تودههاى انبوه كارزار كردند و در برابر آن چه در راه خدا بدیشان رسید، سستى نورزیدند و ناتوان نشدند... پس خداوند، پاداش این دنیا و پاداش نیك آخرت را به آنان عطا كرد. 21
سخن آخر
از امیرمۆمنان (علیهالسلام) در این باره نقل است كه فرموده: تو را پس از مرگ هیچ چیزى به جز عمل نیكویى كه از پیش فرستادهاى بى نیاز نمىكند. پس از اعمال پسندیده توشه بردار (22).
پی نوشت ها:
1 - غافر، آیه 39.
2 - نهج البلاغه، خطبه 203.
3 - همان، خطبه 132.
4 - یوسف، آیه 57.
5 - یونس، آیه 63 - 64.
6 - همان، آیه 56.
7 - همان، آیه 85.
8 - آل عمران، آیه 176؛ نمل، آیه 4 - 5؛ مائده، آیه 5 و رعد، آیه 35.
9 - رعد، آیه 33 - 34.
10 - بقره، آیه 217.
11 - توبه، آیه 68 - 69.
12 - همان، آیه 68 - 69.
13 - بقره، آیه 197.
14 - یوسف، آیه 57.
15 - نحل، آیه 30.
16 - اعراف، آیه 169.
17 - نساء، آیه 77؛ انعام، آیه 32؛ یوسف، آیه 109 و یونس، آیه 63 - 64.
18 - قصص، آیه 83.
19 - بقره، آیه 62.
20 - نحل، آیه 30.
21 - همان، آیه 41.
22 - آل عمران، آیه 146 - 148.
فراوری: آمنه اسفندیاری
بخش اعتقادات شیعه تبیان
منابع:
آخرت سراى پایدار ـ على خراسانى
سایت مرکز تعلیمات اسلامی واشنگتن
سایت جواب
