انواع جمله 1

اهداف یادگیری:

• آشنایی با انواع جمله از نظر نقص و کمال
• آشنایی با انواع جمله از نظر خبری و انشایی بودن
• آشنایی با جملات مطلق و مقید، جملات اسمی وفعلی

شرح درس:

در این طرح دانش آموزان با انواع جمله از نظر نقص و کمال، از نظر خبری و انشایی بودن ، اسمی و فعلی بودن و با جملات مطلق و مقید آشنا می شوند.

در طرح های گذشته با جمله آشنا شدیم و هریک از اجزای موجود در جمله را به همراه ویژگی های آنها مورد بررسی قرار دادیم اما جمله تقسیماتی دارد که قابل توجه و بررسی است، در این طرح درصدد هستیم به این تقسیمات پرداخته و انواع جملات را فراگیریم.

1-    جمله ی کامل : جمله ای را کامل می گوییم که معنای تام از آن حاصل شده و سکوت گوینده و عدم انتظار شنونده در آن به جا باشد؛ مانند: دیروز به خانه ی تقی رفتم، خدا بزرگ است، روزگار هرکس را ادب می کند.

2-    جمله ی ناقص : جمله ای ناقص است که شنونده انتظار بقیه ی مطلب را داشته باشد و سکوت گوینده باعث عدم کمال آن باشد؛ مانند: وقتی او را دیدم ...، اگر او آمد... .

هریک از این جملات کامل یا ناقص می تواند مکمل جمله ی ناقص دیگری باشد؛ بنابراین:

جمله ی مکمل: آن است که کامل کننده ی جمله ی ناقص باشد؛ مانند: از بازار بر می گشت ( مکمل جمله ی ناقص: وقتی او را دیدم )، من می روم ( مکمل جمله ی ناقص: اگر او آمد )، از این جا فرار کرد ( مکمل جمله ی ناقص: تا او را صدا زدم ).

جمله ی معترضه: ممکن است جمله ای را بتوانیم از میان گفتار گوینده حذف کنیم ولی به معنی گفتار او لطمه ای وارد نیاید که آن را جمله ی معترضه می گویند؛ مانند: اگر حسن آمد ( که نمی آید ) می روم.

دی پیر می فروش ( که یادش به خیر باد )

گفتا شراب خور که غم دل برد زیاد

جمله از نظر دیگری نیز به دو قسم تقسیم می شود: اسمی و فعلی.

1-    جمله ی اسمی: هرگاه جمله ای دارای فعل ربطی باشد، آن را جمله ی اسمی می نامند و در حقیقت آن جمله از مسندالیه و مسند و رابطه تشکیل شده است؛ مانند: خدا داناست. اتاق بزرگ بود.

2-    جمله ی فعلی: هرگاه جمله ای دارای فعل خاص یا تام باشد، آن را جمله ی فعلی می نامند و در حقیقت آن جمله از فعل و فاعل و... تشکیل شده است؛ مانند: تقی آمد، من حسین را دیدم.

جمله از نظر دیگری نیز به دو قسمت تقسیم می شود: مطلق و مقید.

1-    جمله ی مطلق: اگر جمله ای مقید به زمان یا مکان و یا ... نباشد و مقید به جمله ی قیدی دیگر هم نباشد، آن را مطلق می نامند؛ مانند: او را دیدم، پرویز مریض است.

جمله ی مقید: اگر جمله ای دارای قید زمان یا مکان و یا ... باشد آن را جمله ی مقید می گویند؛ مانند: دیروز او را دیدم. پرویز خیلی مریض بود. حسن اینجا آمد ...

جمله از نظر معنی نیز به دو قسمت تقسیم می شود:

1-   جمله ی خبری: اگر جمله ای بیان کننده ی خبری باشد، چه در زمان گذشته و چه در زمان حال و چه در زمان آینده، آن را جمله ی خبری می گویند.مانند: تقی رفت، حسین می آید، منوچهر خواهد رفت.

2-    جمله ی انشایی: جمله ای است که مفهوم جمله ی خبری را نرساند ؛ مانند: جمله ی امری – دعایی – استفهامی – تمنایی- شرطی – ندایی. بنابراین جملات زیر انشایی هستند:

بیا / مرو / الهی او به زودی نجات یابد / کاش او را بیابد / اگر او به خانه ی ما بیاید.../ ای پسر به کار نیک بکوش.

به طور کلی اگر بتوانیم در جمله ایی احتمال صدق و کذب بدهیم خبری و در غیر این صورت انشایی است.

جمله از نظر مکان اجزای آن نیز به دو قسمت تقسیم می شود:

1-    جمله ی مستقیم: اگر جمله ایی فعلی باشد، ترتیب قرار گرفتن اجزای آن بدین طریق است:

فاعل/ مفعول بیواسطه / مفعول با واسطه یا متمم / قید/ فعل

و اگر جمله ایی اسمی باشد، ترتیب قرارگرفتن اجزای آن بدین شکل است:

مسند الیه/ مسند / رابطه

2-    جمله ی مقلوب یا غیرمستقیم : اگر مکان قرار گرفتن اجزای جمله ای غیر از آنچه ذکر شد، باشد یعنی اجزای آن تغییر مکان داده باشند آن را جمله ی مقلوب یا غیرمستقیم می نامند.

تست:

کدام گزینه نادرست است؟

الف) جمله ی مکمل کامل کننده ی جمله ی ناقص است.

ب) جمله ی کامل جمله ایی است که شنونده انتظار بقیه ی مطلب را داشته باشد.

ج) هرگاه جمله ایی دارای فعل ربطی باشد، آن را جمله ی اسمی می نامند.

د) اگر جمله ایی دارای قید زمان یا مکان باشد آن را جمله ی مقید می گویند.