منریسم: شیوه گزینی در فلورانس و رم

معنی آغازین این اصطلاح، محدود و تحقیر آمیز بود. مخاطبان اصطلاحِ شیوه گزینی، در واقع گروهی از نقاشان اواسط سده ی شانزدهم در رُم و فلورانس بودند که سبک "مصنوعی " آن (maniera)  از برخی جنبه های کار رافائل و میکلانژ مشتق شده بود.

این مرحله ، از آن زمان تا کنون به عنوان بخشی از یک جنبش گسترده تر شناخته شده است که در حدود سال 1520م. آغاز شده بود.

شیوه گزینیِ آغازین که با یک ذوق پیشرفته هماهنگ شده بود محفل کوچکی از حامیان اشراف منش همچون "کوزیموی " اول( دوک بزرگ توسکان)، و "فرانسیس "اول ( پادشاه فرانسه) را به خود جلب کرد.

این سبک به زودی جنبه ی بین المللی پیدا کرد زیرا چندین واقعه- از جمله طاعون 1522م.، غارت به دست نیروهای اسپانیا در سال 1527، و تسخیر فلورانس سه سال پس از آن- بسیاری از نقاشان را به خارج از ایتالیا کشانید و بخش بزرگی از مراحل تکامل این سبک در همان خارج صورت تحقق پیدا کرد.

این مرحله ی جدید یا منریسمِ پیشرفته، به معنی نمایش قدرت یک آرمانِ تماما زیبایی شناختی بود. این سبک با بهره گری از انتزاع گری قالبی، به سبکی برخوردار از چنان ظریفکاری پیشرفته ای تبدل شد که در آن بر زیبایی، تنوع و نمایش استادانه به بهای از دست دادن مضمون، وضوح و وحدت تاکید می شد.

این ذوق گرایش به زیبایی تصنعی و استعاره های عجیب و غریب، گروهی کوچک اما پیشرفته را از میان مخاطبان گوناگون به خود جلب کرد. لیکن شیوه گزینی به یک معنی گسترده تر، نشانه ی یک جابه جایی بنیادین در فرهنگ ایتالیا بود. این جابه جایی تا حدودی، نتیجه ی جستجوی نوآوری به عنوان تصویری از شخصیت فرد در دوره ی رنسانس پیشرفته بود که اجازه ی کاوش آزادانه در تخیلات هنرمندان را به ایشان داده بود. در حالی که این جستجو برا ی یافتن شیوه های نو نهایتا مفید واقع شد، خود سبک منریسم از سوی بسیاری از هنرمندان به عنوان سبکی منحط معرفی شد و جای هیچ شگفتی نیست که می بینیم سبک مزبور با برخورداری از این آزادی ذهنی، شخصیت هایی افراطی آفرید که امروزه "پیشرفته ترین" و "جدیدترین" نقاشان سراسر سده ی شانزدهم به شمار می آیند.

صورت گرایی هنر شیوه گزینیِ پیشرفته بخشی از یک جنبش گسترده تر بود که تصویرپردازی ذهنی را علی رغم خصوصی و خیالپردازانه بودنش ، از معیارهای دوگانه ی طبیعت و باستانیان فراتر برد.

به همین دلیل است که دامنه ی تعریف منریسم، گاهی گسترده شده است تا سبک پسینِ میکلانژ را نیز که به هیچ قدرت هنری بالاتر از نبوغ خودش قایل نبود، شامل گردد. شیوه گزینی را غالبا همچون واکنشی در برابر کمال مطلوب آفریده شده توسط دوره ی رنسانس پیشرفته نیز در نظر گرفته اند. لیکن منریسم، به استثنای یک دوره کوتاهِ آغازین، آگاهانه به نفی سنتی که خود از آن ریشه می گرفت نپرداخت.

ذهنیت نهفته در زیبایی شناسی شیوه گزینی، غیرکلاسیک بود اما جز افراطی ترین شکل های آن، عملا ضدکلاسیک نبود. جنبه ی ضد طبیعت گرایی منریسم حتی از جنبه ی ضد کلاسیک آن برجسته تر و مهم تر است.

رابطه ی بین شیوه گزینی با جنبش های مذهبی نیز به همین اندازه گنگ بود. علی رغم احترام ژرفی که در بسیاری از آثار نقاشان نسل نخست مشاهده می شود، جنبه های دنیویِ افراطی نسل دوم ذاتا مخالف "جنبش اصلاح دینی" با آن اخلاقیات خشک و جنبش "ضد اصلاح دینی ِ" خواستار پیروی مو به مو از اصول دین بود.

با این همه ، از اواسط سده ی شانزدهم به بعد یک جنبش ضد منریستی پدید آمد که واژگان و اصطلاحات شیوه گزینی را برای رسیدن به هدف های "جنبش ضد اصلاح دینی" به کار می گرفت.

نتیجه، سبکی بی روح و صرفا مناسب پشتیبانی از کلیسا و اصول جزمی آن بود. به این تمثال های "رسمیِ" جنبش ضد اصلاح دینی برای آنکه بتوانند پیام های دینی خود را به گویاترین شکل ممکن به مخاطبان خود انتقال دهند، امکان حضور نیرومند فیزیکی اعطا شد.

نگرانی جنبش ضد اصلاح دینی از تکثیر تمثال هایی که توسط کتاب مقدس یا تعالیم دینیِ سنتی حمایت نمی شدند، بسیار موجه بود. تمثال هایی که می توان آن ها را در ردیف تمثال های اهانت آمیز یا حتی هتک حرمت به شمار آورد از این بدتر بودند.

لیکن مفسران، همیشه در مورد آنچه مجاز تلقی می شد با هم توافق نداشتند.

همچنان که کلیسای کاتولیک می کوشید خود را در برابر جنبش اصلاح دینی پروتستان تعریف کند، تمثال های مذهبی باز هم روز به روز رایج تر می شدند. بخش بزرگی از علت را می توان در وجود سازمان "انکیزیسون"1 یافت که از نهادهای سده های میانه بود و در ایتالیا به دنبال یک دوره ی چند صد ساله در سال 1542م احیا شد و در اسپانیا مستقلا در سال 1478م. تاسیس شد تا سنت درست آئینی را به اجرا درآورد.

با این حال ، همین  موعظه های تجسمی نیز بازتابی از یک پاسخ صادقانه به اصلاح دینی کاتولیکی هستند. به بیان دقیق تر، "بارتولومئو آماناتی" پیکرتراش و معمار، تندیس های برهنه ای را که در نخستین سال های زندگی هنری اش ساخته بود انکار کرد. اما در عین حال، آزادی ذهنی ِ منریسم به دلیل برخورداری از قدرت ژرف نگری به عنوان بخشی از یک جابه جایی بزرگ تر در احساسات مذهبی به سوی عرفان ، به ویژه در شمال ایتالیا تقدیر شد.

پی نوشت:

1- Inquisition: به معنای تفتیش عقاید که محکمه‌های بازجویی دینی و دادگاه‌های تفتیش عقاید بود که در سده سیزدهم میلادی توسط پاپ گرگوری نهم بنیان نهاده شد و در طول جنگ‌های مذهبی میانپروتستان‌ها و کاتولیک‌ها در سده‌های شانزدهم و هفدهم میلادی به شدت فعال بود و با تکیه بر قدرت حکومت دینی از قرائت خاص کلیسای کاتولیک دفاع می‌کرد و به سرکوب و آزار سایر قرائات از مسیحیت می‌پرداخت.

تاریخ هنر جهان جنسن

هنر در گذر زمان گاردنر

دایره المعارف پاکباز

تاریخ تحلیلی هنر جهان