تبیان، دستیار زندگی
آیت الله العظمی خوانساری: من در نماز که می ایستم،مثل این که با خدا شفاهی دارم صحبت می کنم. کأنّه رخ به رخ هستم. این طور حالی دست می دهد، با خدا شفاهی دارم حرف می‌زنم.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

با خدا صحبت می‌کنم

  با خدا صحبت می‌کنم
آیت الله العظمی خوانساری: من در نماز که می ایستم،مثل این که با خدا شفاهی دارم صحبت می کنم. کأنّه رخ به رخ هستم. این طور حالی دست می دهد، با خدا شفاهی دارم حرف می‌زنم.

حضور قلب در نماز مساله ای بسیار مهم است. پیامبر (ص) می فرمایند: هیچ كس از شما با بى ‏حوصلگى و بى‏میلى به نماز نایستد؛ بنده‏اى كه در برابر خدا مى ‏ایستد باید از آشفتگى فكرى خود بكاهد، زیرا از نماز همان مقدارى كه حضور قلب داشته نصیب اوست. یاد خدا را در هیچ جا و هیچ حالى فرو مگذارید. كسى از شما در حال نماز رو به دیگر سوى ننماید؛ زیرا چون بنده در نماز رو بگرداند خداوند فرماید: «اى بنده روى به من بدار كه بهتر است براى تو از آن كه به سمت دیگر روى كردى».[1]

همچنین امام صادق (ع) می فرمایند: همانا من دوست دارم كه دل هر انسان مۆمنى از شما به هنگام نماز متوجه خداوند باشد، و دل خود را به دنیا و كارهاى دنیا مشغول نسازد، كه هیچ مۆمنى با حضور قلب به خدا روى نمى ‏آورد مگر اینكه خداوند نیز به او روى مى‏آورد (و به او عنایت كند). [2]

اما برای کسب حضور قلب مهمترین مساله، طهارت و پاکی دل است. دل آلوده به گناه، سیاه می شود و این سیاهی ها، اجازه حضور قلب در نماز را نمی دهد. دلی که در طی روز، دائما به غیر خدا توجه می کند، نمی تواند در چند دقیقه را از انس ها و عادت های خود بازگردد و به جای دیگری توجه کند. بنابراین کسی که می خواهد در نماز حضور قلب داشته باشد، باید در تمام روز مراقبت کند و سعی کند روز خود را با یاد خدای متعال و انجام فرامین او بگذراند. و مساله حضور قلب منحصر به چند دقیقه زمان نماز نمی شود. کافیست هر کس یک روز این مساله را امتحان کند و تاثیر شگرف ذکر الهی و مراقبه در طی روز را در زمان نماز خود احساس کند.

با خدا صحبت می‌کنم

آیت الله العظمی اراکی ره که از نزدیکان و اقربای مرحوم آیت الله العظمی خوانساری (ره) بودند درباره آن فقیه مجاهد و ربانی اظهار داشتند:

آنچه من فهمیدم این بود که وقتی از ایشان پرسیدند: گفت: من در نماز که می ایستم،مثل این که با خدا شفاهی دارم صحبت می کنم. کأنّه رخ به رخ هستم. این طور حالی دست می دهد، با خدا شفاهی دارم حرف می زنم. به خلاف ماها که با گفتن الله  اکبر، توی کار و بازار می رویم. هرکس بازاری است؛ توی بازار می رود، هر کس طلبه است؛ توی درسش می رود، اهل علم توی درسش می رود، اهل حرفه توی حرفه خودش می رود، «السلام علیکم» که گفت، دیگر تمام می شود.[3]

باید توجه نمود که حضور قلب کامل عموما به یک باره به دست نمی آید. بلکه نیاز به نوعی تمرین دارد. و راه تمرین نیز این است که در نماز هر کجا متوجه شدیم پرنده خیال پر کشیده و به جایی مشغول شده، آن را سریع بازگردانیم و به حضور در پیشگاه خدای متعال توجه کنیم. اگر انسان این عمل را مدتی انجام دهد، دل او کم کم تربیت شده و انسان  می تواند نماز با حضور قلب برگزار کند.

همچنین انسان باید از عواملی که حضور قلب او را ضایع می کنند، پرهیز کند. به عنوان مثال گرسنگی شدید می تواند مانع حضور قلب شود. همانگونه که نماز خواندن با شکم پر از حضور قلب دور است. مسائل دیگری که حضور قلب را از بین می برد، با تامل و دقت یافته می شوند. مثل ایستادن در مکان شلوغ و پر سر و صدا و ...

مساله دیگری که می تواند تاثیر داشته باشد، درک صحیح از عظمت خدای متعال و فهم اهمیت نماز و تاثیر آن در سعادت هر شخص است. که این مسائل می تواند با مطالعه احادیث و آیات، یا کتب اخلاقی، همچنین تفکر در نظام هستی به دست آید. به عنوان نمونه وقتی در سیره و احوال معصومین می بینیم که آنان هنگام نماز چگونه دچار رنگ پریدگی می شدند و ... برایمان توجه و تنبهی حاصل می کند که نماز ایستادن در مقابل خدای عظیم و مالک یوم الدین است. در ادامه در زمینه تمرین برای کسب حضور قلب نکته و کلامی از مقام معظم رهبری عرضه می داریم.

برای حضور قلب در نماز تمرین كنیم

حضور قلب و توجه، كارى است كه به تمرین احتیاج دارد. كسانى كه این كارها را كرده‌اند و بلدند، به ما یاد مى‌دهند كه انسان باید در حال نماز، خود را در حضور یك مخاطب عالى‌شأن و عالى‌مقام كه خالق هستى است و مالك همه‌ى وجود انسان است، احساس كند. هر مقدار از نماز كه توانست این حالت را داشته باشد، به تعبیر روایات این نماز، نمازِ مقبول است و آن خاصیت و اثر را خواهد بخشید. و دیگر آثار نماز - كه نمى‌شود آثار نماز را در چند جمله یا در چند فقره‌ى كوتاه خلاصه كرد - بر این مترتب مى‌شود.[4]

نماز همان ذكرى است، همان آب حیاتى است كه انسان به دل خود مى‌بخشد؛ نمازِ با توجه؛ توجه به معنا، توجه به اینكه در مقابل خدا قرار داریم. نماز را این‌طورى بخوانید. وقتى به نماز مى‌ایستید، به یاد بیاورید كه در مقابل خداوند متعال ایستاده‌اید و دارید با او حرف مى‌زنید. در سرتاسر نماز سعى كنید این حالت حفظ بشود، آنوقت این نماز اثر مى‌گذارد و دل انسان را مثل اكسیر عوض مى‌كند. اكسیر ماده‌ى كیمیایى است كه مى‌گویند مس را طلا مى‌كند. دل ما از مس هم كه باشد، اكسیر ذكر آن را به طلا تبدیل مى‌كند. این، خیلى مهم است.[5]

شرایط حضور قلب و لذّت از عبادت و نماز  ازنظر ایت الله بهجت (ره)

آقاى قدس یكى از شاگردان آیت الله بهجت (ره) نیز مى گوید: روزى از آقا پرسیدم:آقا، چه كار بكنم در نمازم حضور قلب بیشتر داشته باشم ؟ آقا ابتدا سر به پایین افكند سپس سرش را بلند كرد و فرمود: روغن چراغ كم است .

من به نظر خودم از این جمله این معنى را فهمیدم كه یعنى معرفت كم است و ایمان قلبى و باطنى ضعیف است ، و گرنه ممكن نیست با شناخت كافى ، قلب حاضر نباشد.

آیت الله محمّد حسن احمدى فقیه یزدى نیز مى گوید: گاهى از آقا سۆال مى كردند: چه كنیم در نماز، حضور قلب داشته باشیم ؟ و ایشان دستورالعملهایى مى فرمودند، یكى از آنها این بود كه مى فرمود:وقتى وارد نماز مى شوید هنگام خواندن حمد و سوره به معناى آن توجه كنید تا ارتباط حفظ شود.

استاد خسروشاهى نیز مى گوید: روزى از آیت الله بهجت (ره) سۆال شد: در هنگام نماز چگونه مى توانیم حضور قلب را در خودمان به وجود بیاوریم ؟ فرمودند: یكى از عوامل حضور قلب این است كه در تمام بیست و چهار ساعت باید حواسّ (باصره ، سامعه و ...) خود را كنترل كنیم ؛ زیرا براى تحصیل حضور قلب باید مقدماتى را فراهم كرد، باید در طول روز گوش ، چشم و همچنین سایر اعضا و جوارح خود را كنترل كنیم . و این یكى از عوامل تحصیل حضور قلب مى باشد.در  جاى دیگر شخص دیگرى از محضرشان مى پرسد: براى اینكه در انجام فرمان الهى مخصوصاً نماز با خشوع باشیم چه كنیم ؟

و ایشان در جواب مى فرماید: در اوّل نماز، توسل حقیقى به امام زمان - عجل الله تعالى - فرجه كنید، و عمل را با تمامیّت مطلقه انجام بدهید.

همچنین شخص دیگر مى پرسد: براى حضور قلب در نماز و تمركز فكر چه باید كرد؟

و ایشان مرقوم مى فرماید: بسمه تعالى ، در آنى كه متوجّه شدید، اختیاراً منصرف نشوید.


پی نوشت ها:

[1]تحف العقول عن آل الرسول ص، ص: 102.

[2]ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ص: 135.

[3]ماهنامه قرآنی نسیم وحی

[4]سایت مقام معظم رهبری، 1385/06/27

[5]سایت مقام معظم رهبری، 1386/02/19

[6]کتاب برگی از دفتر آفتاب

منبع:

سایت شهر سوال

سایت مقام معظم رهبری

کتاب برگی از دفتر آفتاب

ماهنامه قرآنی نسیم وحی

تهیه و فرآوری: جواددلاوری، گروه حوزه علمیه تبیان