دیپلماسی ظریفانه و انزوای نتانیاهو

پس از پیروزی انقلاب اسلامی، بسیاری از مناسبات ایران با کشورهای جهان دستخوش تغییراتی بعضا جدی شد و در این میان، رابطه ایران با آمریکا و رابطه ایران و اسرائیل بیش از همه دگرگون شد؛ رابطه با آمریکا کمتر یک سال بعد قطع شد و اسرائیل نیز رژیم صهیونیستی نامیده شد تا حتی در کلام هم به عنوان یک کشور در ایران به رسمیت شناخته نشود.

مشکلات جمهوری اسلامی ایران با آمریکا و اسرائیل– هر کدام بطور مجزا - از یک طرف و هم پیمانی آمریکا و اسرائیل از طرف دیگر موجب شد تا چالش ها در این زمینه بیشتر و عمیق تر شود. اما حالا گویا مساله فرق کرده و پای سیاستی جدید در روابط بین الملل در میان است.

مشکلاتی که در هشت سال گذشته در عرصه دیپلماسی پیش آمد، در چهار سال اخیربا تشدید تنش، تحریم علیه ایران رخ نمود و با برخی سوءمدیریت ها و اختلاف ها در داخل کشور همراه شد تا کارد به استخوان اقشاری از جامعه برسد و به امید بهبود این اوضاع، در انتخابات مسیری متفاوت را انتخاب کنند.

در ست است که نتیجه انتخابات اخیر ریاست جمهوری و در ادامه راه، ابلاغ راهبرد «نرمش قهرمانانه»، نشان دهنده ایجاد مسیری تازه در سیاست خارجی کشور بودند، اما اینها کافی نبود و دولت یازدهم برای پیمودن این راه و رساندن بار به جا مانده از قبل به سر منزل مقصود باید ملزومات دیگری را نیز فراهم می کرد.

البته گام اول پیشتر یعنی از زمان اعلام نتیجه قطعی انتخابات ریاست جمهوری، با امید و نشاط بوجود آمده در جامعهبرداشته شده بود. دولت تدبیر و امید در ادامه راه، کلیدش را به قفل های اقتصادی انداخت. روحانی مسیر را درست انتخاب کرده بود. معیشت مردم در خطر بود و مشکلات اقتصادی امان می برید و این خطر افزایش شکاف های اجتماعی را بیشتر می کرد.

دولت در ابتدای کار خود فعالیت پر حجمیرا در زمینه اصلاحات اقتصادی آغاز کرد و در بازه زمانی کوتاهی، اصلاحیه لایحه بودجه 92 را تقدیم مجلس کرد، برنامه هایی تسهیل کننده برای تاجران و تولیدکنندگان به تصویب رساند، کمیته ای برای آسیب شناسی اجرای طرح هدفمندی یارانه ها تشکیل داد و اعلام کرد که لایحه بودجه سال 93 را نیز آذر ماه به مجلس ارائه خواهد داد.

البته زود است تا تغییر محسوسی در معیشت و وضع زندگی مردم احساس شود و به گفته اسحاق جهانگیری - معاون اول رییس جمهور - مردم از سال 93 اثرات این تغییر را احساس خواهند کرد اما واقعیت این است که همینقدر که امید به بهبود اوضاع در جامعه ایجاد شده، می تواند آغازگر تحکیم یکپارچگی در داخل کشور باشد.

یکی دیگر از ملزومات ایجاد یا تحکیم وحدت در جامعه، اعتماد به دولتمردان و نیز امید به نتیجه گیری در مذاكرات بویژه در موضوع هسته‌یی است. این مهم، هرچند كه نافی وظیفه دولت برای تأمین خواسته‌های اقتصادی مردم نیست، اما می‌تواند تا حدودی رنج‌های اقتصادی را تحت‌الشعاع قرار دهد یا لااقل آستانه تحمل جامعه در برابر كمبودهای معیشتی را بالا ببرد و شرایط لازم برای وحدت ملی را فراهم سازد؛ وحدتی كه به عنوان یك پشتوانه محكم برای انجام مذاكرات دیپلماتیك از سوی دولت، ضروری است.

در همین راستا، انتخاب محمدجواد ظریف به عنوان دیپلماتی كاركشته و مقبول در داخل و خارج كشور، یكی از نشانه‌های نتیجه‌بخش بودن دیپلماسی دولت یازدهم بوده است اما بهترین نشانه‌ها، در سفر رییس‌جمهور و هیأت ایرانی به نیویورك ظاهر شد؛ زمانی كه سخنرانی روحانی در مجمع عمومی سازمان ملل متحد مورد استقبال حضار قرار گرفت و ظرف چند روز، انبوهی از دیدارها و مذاكرات مقامات كشورهای مختلف با رییس‌جمهور و وزیر امور خارجه كشورمان انجام شد.

گل سرسبد این جلسات، نشست مشترك وزیر امور خارجه ایران با كاترین اشتون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و وزرای خارجه كشورهای عضو 1+5 بود. پس از آن نشست، صحبتهای مقامات حاضر در جلسه بسیار مثبت به نظر می‌رسید و نویدبخش ظهور دوباره امید برای رسیدن به نتیجه‌ای قابل توجه در موضوع هسته‌یی بود.

در طول این برهه زمانی كه ایران در حال بازسازی روابط خود با دنیا بود، مقامات اسرائیل بویژه طیف افراطی حاكم به سركردگی بنیامین نتانیاهو تمام تلاش خود را كردند تا كشورهای مختلف را علیه ایران متحد كنند اما خیلی زود یعنی زمانی كه به جز اسرائیل، نمایندگان تمام كشورهای حاضر در سازمان ملل هنگام سخنرانی روحانی در محل اجلاس حضور داشتند، معلوم شد كه آنها چنین توانی برای اجماع‌سازی ندارند.

روحانی عمده سخنان خود را به ضرورت برقراری صلح و نفی افراط در دنیا اختصاص داد و طرح «دنیای مخالف با خشونت و افراطی‌گری» (World Against Violence and Extremism) (WAVE) را ارائه كرد. وی در سخنانش گریزی هم به رابطه ایران و آمریكا زد و مشكلات دو كشور را «قابل مدیریت» توصیف كرد.

این نشانه‌ها، در شش روز سفر روحانی به نیویورك هر لحظه مثبت‌تر می‌شد و به همین نسبت برای اسرائیل، سخت‌تر. دیپلماسی فعال دولت تدبیر و امید، نتانیاهو را خشمگین كرده بود و او این خشم را به وضوح در سخنرانی‌اس در مجمع عمومی سازمان ملل نشان داد. بخشی از سخنان او حاكی از تنهایی نسبی‌اش در مقایسه با گذشته بود؛ آنجا كه خطاب به سران كشورها گفت كه اگر لازم شود، به تنهایی در مقابل ایران می‌ایستیم.

اگر زمانی سخنان رییس‌جمهور ایران در سازمان ملل بهانه به دست اسرائیل می‌داد تا مظلوم‌نمایی كند و موجب اجماع بسیاری از كشورها علیه ایران شود، حالا گویا شرایط عوض شده و امروز به نظر می‌رسد اولویت اروپا و حتی آمریكا، رفع تنش‌هاست نه برآورده كردن خواسته‌های نتانیاهو.

سخنان اخیر نتانیاهو در گفت‌وگو با بی‌بی‌سی فارسی نیز در ادامه خشم وی از روند جدید دیپلماسی ایران و تعامل جهان با دولت یازدهم بود. این خشم تا جایی پیش رفت كه بخش‌هایی از صحبتهای وی با اعتراضات گسترده ایرانیان در فضای رسانه‌ای و شبكه‌های اجتماعی روبرو شد و حتی برخی رسانه‌های خارجی نیز از سخنان وی انتقاد كردند.

اصولا حیات افراط و افراط گرایی، بیش از آنكه در اثبات خود باشد، در نفی دیگران است. برای این منظور، افراط گرایان همواره نیازمند وجود دشمنی هستند كه بتوانند عده دیگری را علیه او متحد كنند و زمانی كه این دشمن، دیگر دشمن نباشد یا اتحاد علیه او ممكن نباشد، حیات افراط گرایان به خطر می‌افتد.

درست است كه اوباما پس از دیدار با نتانیاهو مواضعی سخت‌تر از آنچه در نیویورك مطرح كرده بود، گرفت، اما هنوز هم امیدها برای بهبود روابط ایران و جهان زنده است. مقامات ایران بویژه حسن روحانی و محمدجواد ظریف بارها تاكید كرده‌اند كه این فرصتی برای غرب است تا اعتماد از دست رفته را به اذهان ایرانیان بازگرداند. ظریف به كارآمد بودن دیپلماسی خود و رییس‌جمهور اعتقاد دارد و البته تاكید می‌كند كه "اجازه نخواهیم داد كه نتانیاهو روند مذاكرات را تعیین كند".

همانطور كه مقامات كشورمان خطاب به مقامات آمریكا تاكید كرده‌اند كه اجازه ندهید افراط گرایان برایتان تعیین تكلیف كنند، در داخل كشور هم باید تلاش كرد كه زمینه برای پیشروی افراط فراهم نشود و اسرائیل و دیگر افراط گرایان در ایران و جهان منزوی‌تر شوند.