خداوند و تكفل روزی علما

رزق را به چیزی كه از آن بهره برده می شود، تعریف نموده اند،(1) كه بر اساس مبانی دینی، خداوند آنرا برای همه مخلوفات خود ضمانت نموده است و متعهد شده است كه، سهم و قسمت روزی آنها را برایشان تامین نماید. البته بدیهی است اینكه می گوییم خداوند تعهد نموده است كه روزی بندگان خود را تامین كند، با تعهداتی كه بندگان بر خود قرار می دهند، تفاوت می كند، در قرآن کریم آمده است كه: «رزق و روزى هر جنبده‏اى بر عهده خداوند است»( هود/6) با توجه به این تعهد، روزی مخلوقات بر عهده كسی است كه آنها را خلق كرده است و این با ضمانت موجوداتی كه خود مخلوق این پروردگار هستند، تفاوت بنیادین دارد چرا كه آنها هیچ استقلالی از خود نداشته و وابستگی محض می باشند. از امام علی(ع) پرسیدند: اگر در خانه مردى را به رویش ببندند، روزى او از کجا خواهد آمد؟ فرمود: از آن جایى که مرگ او مى‏آید»(2) معنای روایت این است كه خداوند تحت هر شرایط می تواند روزی مخلوقش را به وی برساند و هیچ چیزی نمی تواند مانع آن شود.

دستگاه جهان بینی الهی غایت حركت صعودی انسان را، نیل به قله های سعادت و سكونت در جوار قرب الهی مشخص كرده است كه در سایه عبادت خداوند «ما خلقت الجن و الانس الا لیعبدون»(ذاریات/56) حاصل می گردد، بندگان در این مسیر بجایی می رسند كه مورد عنایت ویژه خدواندی قرار گرفته در زیر چتر رحیمیت خداوند قرار می گیرند. در این میان یكی از گروههایی كه خداوند تامین روزی آنها را بطور اختصاصی ضمانت كرده است، طالبان علم هستند كه تا زمانی كه به دنبال تحصیل و تدریس علم می باشند، تامین روزیشان بر عهده خداوند می باشد. در حقیقت بخاطر اینكه عالم دین از هم و غم معاش در امان بماند و فكر و ذكر خود را مصروف دانش اندوزی كند، آفریدگار جهان، خود تامین رزق و روزی او را تضمین نموده است. در این زمینه پیامبر گرامی اسلام (ص) می فرماید: «خداوند متعال گذشته از ضمانتی كه برای رزق عموم مردم نموده است، به طور ویژه تامین رزق طالبان علم را برعهده گرفته است.»(3)

شهید ثانی(ره) پس از ذكر این روایت و در توضیح آن بیان می دارد كه « غیرطالب علم برای به دست آوردن روزی خود، نیازمند سعی و تلاش است، اما دانشجو بدون آنكه مكلف به سعی و تلاش برای تحصیل رزق خود باشد، به صرف طالب و جوینده علم بودن، خداوند روزی او را خواهد رسانید، البته به شرط نیت صحیح و اراده خالص او. در همین رابطه برای خود من حوادث و نكته های دقیقی از ابتدای تحصیل تاكنون از لطف خداوند و كمك های زیبای او رخ داده است كه در صورت جمع آوری آنها (حجم عظیمی را تشكیل خواهد داد) كه تنها خداوند از آن آگاه است...»(4)

در روایت دیگری چنین آمده است كه:«كسی كه در دین خدا تفقه و تفحص كند، خداوند نیازهای او را برآورده و رزق او را از جایی كه گمان نمی برد، خواهد رسانید.»(5) البته نكته مهم دیگری كه تذكر آن لازم به نظر می رسد این است كه، همه آنچه گفته شد متوقف بر این است كه طالبان علم، همت و تلاش خود را قرین با نیت خالص نمایند، اما كسانی كه طلب علم را وسیله ای قرار داده اند تا از طریق آن به شهرت و ریاست و..... برسند، اساسا عنوان حقیقی جوینده علم بر آنها صدق نمی كند، تا اینكه بخواهند شامل روایت گردند.

این مطلب كه خداوند روزی اهل علم را ضمانت نموده است، صرفنظر از ریشه روایی، از طریق تجربه های بسیاری كه در زندگی عالمان دین رخ داده است نیز قابل اثبات است. مرحوم محدث قمی در فوائد الرضویه به نقل از حاج میرزا حسین خلیل تهرانى می نویسد: « صاحب جواهر(ره) را پسرى بود به نام شیخ حمید كه متكفل امور زندگانى والدش بوده و شیخ با وجود آن فرزند، با خیال راحت به كتابت و تالیف جواهر مشغول بود و از نظر معاش و زندگى هیچ گونه نگرانى نداشت، تا این كه بطور ناگهانى آن فرزند صالح، شیخ حمید وفات یافت . صاحب جواهر مى گفت : پس از این پیشامد ناگوار زندگى براى من سخت شد، سینه ام به تنگ آمد و گرفتار غم و غصه و حزن و اندوه گشتم، شب و روز قرار و آرام نداشتم و دائما در فكر و اضطراب بودم، یك روز از مجلس خارج شده به جانب منزل خود مى آمدم، در بین راه كه رسیدم كنار حمام نظام الدوله با همان حال تفكر و نگرانى، ناگهان از پشت سرم ندایى به گوشم رسید كه مى گفت : « لاتفكر لك الله ؛ فكر نكن خدا براى تو است » برگشتم هر چه به اطراف نگاه كردم كسى را ندیدم، پس شكر خدا كردم و متوجه به سوى مسبب الاسباب شده از آن پس درهاى رحمت خداوند به روى من باز شد و كارهایم رو به راه و منظم و رو به ترقى گشت و حالم خوب شد.»(6)

پی نوشت‏ها:

1.اسماعیل بن حماد جوهرى، الصحاح،بیروت، دار العلم للملایین، ج 4، ص1481

2.سید على اکبر قرشى، قاموس قرآن، تهران، دار الکتب الإسلامیة، ج ‌3، ص 82

3.شهید ثانی، منیه المرید،قم، مكتب الأعلام الاسلامی، ص 160

4.همان

5.عزالی، احیاء علوم الدین، تهران، مركز اطلاعات و مدارك اسلامی،ج 1، ص 6

6.محدث قمی، فوائد الرضویه ، قم، موسسه تحقیقات و نشر معارف اهل بیت(ع)، ص 454

منابع:

فوائد الرضویه

تهیه و فراوری: فربود، گروه حوزه علمیه تبیان