تبیان، دستیار زندگی
پیامبر اكرم صلوات الله علیه گفته: «چنانچه فرزند عاق پدر و مادر مى‏شود هر گاه حقوق ایشان را به جاى نیاورد، پدر و مادر نیز عاق فرزند مى‏شوند هر گاه نیكوكار باشد و حقوق فرزند را رعایت نكنند
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

وای بر پدری که عاق فرزندش شود


بیچاره کسی که عاق پدر و مادر باشد. نه در دنیا خیر می بیند نه در آخرت. و نه از عمر خود بر می خورد، نه از عزت . یک لقمه نانی به دل خوش از گلوی او فرو نمی رود. و یک شربت آبی گوارا به کام او نمی رسد و این وصف حال فردی است که عقوق الدین شده باشد، و این در حالی است که عکس این موضوع نیز صادق است، والدین نیز می توانند عقوق فرزندانشان شوند.

والدین

پدر و مادر نیز عاق فرزند مى‏شوند

پیامبر اكرم صلوات الله علیه و آله فرموده: «چنانچه فرزند عاق پدر و مادر مى‏شود هر گاه حقوق ایشان را به جاى نیاورد، پدر و مادر نیز عاق فرزند مى‏شوند هر گاه نیكوكار باشد و حقوق فرزند را رعایت نكنند.»(الخصال/ ترجمه مدرس گیلانى/ ج‏1/  43 )  بله همانگونه که پدر و مادر حقی بر گردن فرزند دارند فرزندان نیز حقی بر پدر و مادر خویش داشته و چنانچه این حق از جانب آنان رعایت نگردد موجب عاق فرزندان می گردد.

حقوق متقابل والدین و فرزندان

درباره رعایت حقوق پدر  و مادر آیات و روایات بسیار است از آن جمله آیه 23 سوره اسراء به کمترین و در عین حال بزرگترین حق والدین اشاره داشته و می فرماید: «وَ قَضى‏ رَبُّكَ أَلاَّ تَعْبُدُوا إِلاَّ إِیَّاهُ وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً إِمَّا یَبْلُغَنَّ عِنْدَكَ الْكِبَرَ أَحَدُهُما أَوْ كِلاهُما فَلا تَقُلْ لَهُما أُفٍّ وَ لا تَنْهَرْهُما وَ قُلْ لَهُما قَوْلاً كَرِیما»؛ پروردگارت فرمان داده جز او را نپرستید و به پدر و مادر نیكى كنید، هر گاه یكى از آنها یا هر دو آنها نزد تو، به سن پیرى برسند كمترین اهانتى به آنها روا مدار، و بر آنها فریاد مزن، و گفتار لطیف و سنجیده بزرگوارانه به آنها بگو.

خداوند در این آیه بعد از اصل توحید به یكى از اساسى‏ترین تعلیمات انسانى انبیاء ضمن تاكید مجدد بر توحید اشاره كرده مى‏گوید:" پروردگارت فرمان داده كه تنها او را بپرستید و نسبت به پدر و مادر نیكى كنید" (وَ قَضى‏ رَبُّكَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِیَّاهُ وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً)." قضاء" مفهوم مۆكدترى از" امر" دارد، و امر و فرمان قطعى و محكم را مى‏رساند و این نخستین تاكید در این مساله است.

قرار دادن توحید یعنى اساسى‏ترین اصل اسلامى در كنار نیكى به پدر و مادر تاكید دیگرى است بر اهمیت این دستور اسلامى. (تفسیر نمونه/ ج‏12/ ص 74) علاوه بر این در روایت داریم که مردى خدمت حضرت رسول صلى اللَّه علیه و آله آمد و گفت: مرا وصیت كن فرمود: به خداوند شرک نیاور اگر چه تو را به آتش بسوزانند و عذاب كنند باز هم دل خود را از ایمان خالى مكن و مطمئن باش. دیگر اینكه به پدر و مادرت نیكى كن و آن‏ها را مورد محبت و احسان خود قرار بده و براى آنها وسائل راحتى فراهم كن چه زنده باشند و چه مرده اگر امر كنند كه مال و ثروت خود را در فلان طریق مصرف كن باید اطاعت كنى. (مشكاة الأنوار / ترجمه عطاردى /  149 )

عقوق والدین عبارت است از: خشم آوردن، شکستن دل و آزردن خاطر ایشان به هر نوع که دل ایشان آزرده شود عقوق حاصل می شود و آدمی مستحق عذاب الهی و بلای غیر متناهی می گردد، خواه به زدن باشد یا دشنام دادن یا صدا به ایشان بلند کردن یا تیز بر ایشان نگریستن، این عاق می تواند از جانب فرزندان نیز باشد؛ در حالیکه آنان فرزندان نیکو و شایسته ای هستند و حقوق آنان از جانب والدین رعایت نمی گردد

حق فرزندان در برابر والدین

بدان كه خداوند متعال همان گونه كه حقوق پدر و مادر را بر فرزندان واجب فرموده است، همان گونه حق فرزندان را هم بر پدر و مادر واجب فرموده است و این از حكمت خداوند است. (روضة الواعظین / ترجمه مهدوى دامغانى/ 588) و اما حق فرزندت آنست كه بدانى كه از توست و جزو توست و منسوبست به تو خیر و شر او در دار دنیا، اگر خوبست تو خوبى، و اگر بد است بدى توست، و بدانى كه فرداى قیامت از تو سۆال خواهند كرد كه چرا فرزندت را خوب بر نیاوردى و حق سبحانه و تعالى را به او نشناسانیدى و او را به طاعت و عبادت الهى نداشتى و او را مدد نكردى، پس مى‏باید كه با او به نحوى سر كنى كه بدانى كه اگر به او خوبى كرده ثواب خواهند داد تورا، و اگر بدى كرده و بد بر آوردى عقابت خواهند كرد و اقل مرتبه آنست كه فرزند خود را از عذاب الهى برهاند به آن كه او را به واجبات و محرمات عالم گرداند و چون تا كسى سواد نداشته باشد غالبا فراموش مى‏كند، از هر چیزى ضرورتر است معرفت كتابت بعد از آن معرفت حق سبحانه و تعالى ، دیگر حسن ادب، دور نیست كه مراد از آن تعلیم علوم ادبیّه باشد مثل صرف و نحو و منطق یا علوم نیكو مراد باشد كه شامل علم فقه نیز باشد و اگر نباشد داخل معونت بر طاعت است چون طاعت بدون علم طاعت نیست بلكه علم از اعظم طاعاتست و اهم واجباتست. (لوامع صاحبقرانى مشهور به شرح فقیه/ ج‏8 /779)

پیامبر (صلوات الله علیه) فرموده‏اند: از جمله حقوق فرزند بر پدر سه چیز است: نامش را نیكو نهد و به او نوشتن بیاموزد و چون به حد بلوغ رسید، او را همسر دهد. (روضة الواعظین/ ترجمه مهدوى دامغانى/ 588 )

همانگونه که پدر و مادر حقی بر گردن فرزند دارند فرزندان نیز حقی بر پدر و مادر خویش داشته و چنانچه این حق از جانب آنان رعایت نگردد موجب عاق فرزندان می گردد

سخن آخر

سكونى از امام صادق (علیه السلام) و او از پدرانش نقل مى‏كند كه پیامبر خدا (صلوات الله علیه ) فرمود: بر پدر و مادر در صورتى كه فرزندشان صالح باشد رعایت همان چیزى لازم است كه رعایت آن بر فرزند لازم است. (الخصال / ترجمه جعفرى/ ج‏1/  91)  از این رو همانگونه که عقوق والدین عبارت است از : خشم آوردن، شکستن دل و آزردن خاطر ایشان  به هر نوع که دل ایشان آزرده شود عقوق حاصل می شود و آدمی مستحق عذاب الهی و بلای غیر متناهی می گردد، خواه به زدن باشد یا دشنام دادن یا صدا به ایشان بلند کردن یا تیز بر ایشان نگریستن، این عاق می تواند از جانب فرزندان نیز باشد؛ در حالی که آنان فرزندان نیکو و شایسته ای هستند و حقوق آنان از جانب والدین رعایت نمی گردد.

از این روست که پیامبر اکرم صلی الله علیه می فرمایند: «چنانچه فرزند عاق پدر و مادر مى‏شود هر گاه حقوق ایشان را به جاى نیاورد، پدر و مادر نیز عاق فرزند مى‏شوند هر گاه نیكوكار باشد و حقوق فرزند را رعایت نكنند»(الخصال/ترجمه مدرس گیلانى/ ج‏1/ 43 )  و عقوق والدین و فرزندان،  افرادی هستند که در قیامت خداوند از آنان عوضی را نمی پذیرد چنانچه در روایت داریم: سه كسند كه روز رستاخیز خداوند از آنها عوضى نمیپذیرد عاق و منت گذار و كسى كه تقدیر را تكذیب كند. (نهج الفصاحة (مجموعه كلمات قصار حضرت رسول صلى الله علیه و آله) / 405 )

مریم پناهنده                  

بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان


منابع:

1) معراج السعادة/ مرحوم نراقی

2) نهج الفصاحة (مجموعه كلمات قصار حضرت رسول صلى الله علیه و آله)

3) الخصال / ترجمه مدرس گیلانى /   ج‏1

4)  روضة الواعظین / ترجمه مهدوى دامغانى

5) الخصال / ترجمه جعفرى/   ج‏1

6) لوامع صاحبقرانى مشهور به شرح فقیه   / ج‏8

7)مشكاة الأنوار / ترجمه عطاردى

8)  تفسیر نمونه، ج‏12

مطالب مرتبط

حقوق مادر در حیات و مرگش !

خانواده ام به من احترام نمی گذارند، چه کنم؟

احترام به پدر، سازنده آینده‌ای درخشان

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.