آهای کافران، تفنگ ما کاغذی است!

راهکارهای قرآن برای ایجاد امنیت اجتماعی – فرهنگی

در این گفتار برآنیم با بیان دیدگاه قرآن درباره فرهنگ و صیانت از آن، امنیت فرهنگی اجتماعی را از نگاه این کتاب زندگی‌ساز بررسی کنیم.

یکی از ابعاد مهم امنیت اجتماعی که ضرورت جامعه دیروز، امروز و فرداست، امنیت فرهنگی است. اما در مقابل هجمه همیشگی فرهنگ‌های بیگانه و به ویژه تحرکات عامدانه دشمنان اسلام در تغییر فرهنگ جامعه اسلامی چگونه باید امنیت را در این عرصه نهادینه کرد؟ و سوال اساسی این است که رویکرد اصلی اسلام در ایجاد امنیت فرهنگی، جهاد و حمله فرهنگی است یا دفاع فرهنگی؟

خداوند متعال در سوره فرقان به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می‌فرماید:

«فلا تطع الکافرین و جاهدهم به جهادا کبیرا؛  بنابر این از کارفران اطاعت مکن و به وسیله آن با آنان جهاد بزرگی نما»1

این آیه پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله را از اطاعت کافران بازداشته و از او می‌خواهد که در مقابل آنان به جهاد عظیم برخیزد. این دستور سوال‌های چندی را پیش می‌آورد که در این نوشتار تنها به این پرسش می‌پردازیم که: خداوند پیامبر را به چه نوع جهادی مکلف کرده است؟ نظامی یا فرهنگی؟

پاسخ این پرسش در کلمه «به» نهفته است. باید دانست وقتی خداوند امر می‌کند که بوسیله آن جهاد کن، آن وسیله چیست. به تعبیر علمی باید مرجع ضمیر «ه» در «به» را یافت و مشخص کرد.

دانشمندان علم تفسیر در این‌باره نظرات مختلفی دارند. علامه طباطبایی در المیزان می‌نویسد:

ضمیر «ه» در «به» در آیه فوق بر اساس سیاق آیات به قرآن برمی‌گردد و مراد از جهاد به وسیله قرآن آن است که قرآن بر کفار تلاوت شود و حقایق آن بیان شود.2

گروهی دیگر «به» را به ترک پیروی کافران معنا کرده‌اند ملا محسن فیض کاشانی در تفسیر خود می‌گوید:

به به ترک طاعت آنان برمیگردد به این معنا که کفار در ابطال حق تو تلاش می‌کنند و تو با تلاش در مخالفت با آنان مقابله کن.3

بیضاوی مفسر اهل تسنن نیز با تردیدی هر دو احتمال بالا را داده و می‌نویسد:

با آنان بوسیله قرآن یا ترک پیرویشان جهاد کن.4

با نگاهی به ساختار آیات می توان دریافت که نظر علامه طباطبایی دقیقتر بوده و با سیاق آیه‌ها سازگارتر است چرا که صرف مخالفت، جهاد تمام عیاری نخواهد بود بلکه شأن پیامبری اقتضا می‌کند که قرآن را عرضه کرده و با آن در مقابل کافران بایستد.

چنانکه در کلام بزرگان دیگر نیز بدان اشاره رفته است. فخر رازی، مفسر اهل تسنن در تفسیر این آیه می‌آورد:

در مورد قول خداوند «و جاهدهم به جهادا کبیرا» برخی گفته‌اند منظور تلاش در انجام وظیفه و دعوت کفار به دین اسلام است و برخی گفته‌اند منظور جنگ با کفار است و برخی هم قائل به هر دو. اما اقرب به نظر ما مورد اول است. چون سوره از سور مکی است و آیات مربوط به جنگ با کفار بعد از هجرت نازل گردید.5

همچنین علامه طبرسی در تفسیر مجمع البیان در‌باره این آیه می‌نویسد:

از این آیه برمی‌آید که بهترین و بزرگترین جهاد در پیشگاه خدا جهاد کسانی است که شبهه‌های دشمنان دین را باطل می‌کنند. ممکن است این حدیث: «رجعنا من الجهاد الاصغر فعلیکم بالجهاد الاکبر» ناظر به همین حقیقت باشد.6

با توجه به آنچه گفته شد جامعه اسلامی مکلف به جهاد فرهنگی و البته آن‌هم با سلاح انسان‌ساز قرآن است تا در سایه‌سار آن بتواند امنیت را خود را تامین و حفظ کند. اما چگونه می‌توان با قرآن به جهاد تهاجم فرهنگی رفت؟ این سوالی است که در قسمت بعد بدان خواهیم پرداخت.

برای تبیان که قدم در راه جهاد فرهنگی دارد و شما خوبان تبیانی آرزوی بالندگی داریم.

فرآوری شده توسط: عسگری

كارشناس شبکه تخصصی قرآن تبیان

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1- سوره مبارکه فرقان؛ آیه 52

2- محمد حسین طباطبایی؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ ج15؛ص228

3- محسن فیض کاشانی؛ الاصفی فی تفسیر القرآن؛ ج2؛ ص871

4- عبدالله بن عمر بیضاوی؛ انوار التنزیل و اسرار التاویل؛ ج4؛ ص128

5- فخرالدین رازی ابو محمد بن عمر؛ مفاتیح الغیب؛ ج24؛ ص474

6- فضل بن الحسن؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن؛ ج7؛ ص273