نقش یاد خدا و مرگ در آرامش انسان
همیشه اضطراب و نگرانى یکى از بزرگترین بلاهاى زندگى انسانها بوده و هست و عوارض ناشى از آن در زندگى فردى و اجتماعى کاملا محسوس است. همیشه آرامش یکى از گمشده هاى مهم بشر بوده و به هر درى مى زند تا آن را پیدا کند. به طور کلى آرامش و دلهره، نقش بسیار مهمى در سلامت و بیمارى فرد و جامعه و سعادت و بدبختى انسانها دارد و چیزى نیست که بتوان از آن به آسانى گذشت.
به همین دلیل تاکنون کتابهاى زیادى نوشته شده که موضوع آنها فقط نگرانى، راه مبارزه با آن و طرز بدست آوردن آرامش است. تاریخ بشر پر است از صحنه هاى غم انگیزى که انسان براى تحصیل آرامش به هر چیز دست انداخته و در هر وادى گام نهاده و تن به انواع اعتیادها داده است .
یادخدا
قرآن، با یک جمله کوتاه و پر مغز، مطمئن ترین و نزدیکترین راه را نشان داده و مى گوید:
الا بذکر الله تطمئن القلوب
بدانید که یاد خدا آرام بخش دلها است!
ایمان به خدا و توجه به آزادگى مۆمن که همیشه با زهد و پارسائى سازنده و عدم اسارت در چنگال زرق و برق زندگى مادى همراه است، به همه اضطرابها پایان مى دهد، هنگامى که روح انسان علی وار آنگونه وسعت یابد که بگوید:
«دنیاکم عندى لاهون من ورقة فى فم جرادة تقضمها؛
دنیاى شما در نظر من بى ارزشتر از برگ درختى است که در دهان ملخى باشد که آن را مى جود» (نهج البلاغه/خطبه 224)
هر وقت كه دل آدمی به یاد خدا بیفتد اولین اثری كه از خود نشان می‌دهد این است كه ملتفت مقصودها و تقصیرها و گناهان خود گشته، آن چنان متأثر شود كه عكس العملش در جوارح لرزه اندام باشد دومین اثرش این است كه متوجه پروردگارش می‌شود كه هدف نهائی فطرت اوست و در نتیجه خاطرش سكونت یافته و به یاد او دلش آرامش می‌یابد.( المیزان، ج 11، ص 543، 545)
یاد مرگ
یاد مرگ باعث می شود كه انسان به موقت وزود گذر بودن زندگی دنیا توجه داشته باشد و بنابراین حسرت آنچه را ندارد نخورد و از آرزوها و خواسته های بزرگ بپرهیزد و قدر نعمتهایی را كه دارد بداند؛ یاد مرگ همچنین باعث می شود كه فرد مشكلات و سختیها را بزرگ نمایی نكند و بنا بر این در برابر آنها قدرت تحمل بالایی داشته باشد . این عوامل موجب می شود كه فرد كمتر دغدغه خاطر مسائل زندگی دنیا را داشته ودر مقایسه با كسی كه كمتر به یاد مرگ می افتد، خشنودتر باشد. اعتقاد به زندگی پس از مرگ برای سلامت روانی مفید است، بخصوص در مورد كسانی كه سالخورده و بیمارند یا در معرض جنگ قرار دارند.
حضرت علی(علیه السلام) می فرماید:
"آن كس كه فراوان به یاد مرگ باشد در دنیا به اندك چیزی خشنود است." ( حکمت 349)
آن حضرت خطاب به امام حسن مجتبی علیه السلام می فرمایند:
«پسرکم فراوان به یاد مردن و به یاد پیشامدهای بعد از مرگ که ناگاه به آن در آیی باش و مرگ را جلو چشمان خود تصور کن تا آنگاه که نزد تو می‌آید خود را آراسته و آماده نموده و کمر خود را بسته باشی که مبادا ناگهان بیاید و تو را مغلوب سازد و در حالی که فریفته شدگی تو را دریابد. فراوان به یاد آخرت و نعمت‌ها و عذاب دردناک آن باش که همانا یاد آخرت زهد ورزی در دنیا را به تو می‌آموزد و دنیا را نزد تو کوچک و خوار می‌سازد. و مبادا دلگرمی اهل دنیا که به دنیا دل بسته‌اند بر سر دنیا به یکدیگر می‌پرند تو را فریفته سازد. چه آن که خدا تو را از دنیا خبر داده و دنیا نیز وصف خویش را با تو در میان نهاده و از زشتی‌هایش به رایت پرده گشاده.» ( نهج البلاغه، نامه 31)
لازم است نكته اى را متذكر شویم و آن این كه تصوّر مرگ و جهان پس از مرگ نه تنها زندگى را بر انسان تلخ نمى كند و او را از فعالیت و كوشش در امور زندگانى بازنمى دارد; چرا كه علّت فعالیت انسان در امور زندگى حسّ احتیاج است و با یاد مرگ و آخرت حسّ احتیاج از بین نمى رود. بله، یاد آخرت انسان را از زیاده روى در شهوت پرستى باز مى دارد و در طریقى قرار مى دهد كه مى داند پاداش هر كار نیك خود را روزى خواهد دید، پس سعى و كوشش او به همین طریق معطوف مى شود.
پس یاد مرگ و توجه به این كه زندگى دنیوىِ انسان محدود است و تكرار و برگشت ندارد باعث مى شود كه انسان از فرصت هاى خود خوب استفاده كند و عمر خود را به بیكارى و بطالت نگذراند و همواره در فعالیت و تكاپو باشد.
(محمد تقى جعفرى، ترجمه و تفسیر نهج البلاغه، ج 10، ص 133، و عبدالله جوادى آملى، مراحل اخلاق در قرآن، ج 11، ص 130 ـ 131.)
باید خاطر نشان ساخت كه بسیاری از روشهای فوق الذكر ارتباط نزدیكی با یكدیگر دارند و به عبارتی لازم وملزوم یكدیگرند، برای مثال توجه به پاداشهای اخرویِ تلخكامی های دنیا و یا یاد مرگ، مقاومت در برابر سختیها و رنجها را تسهیل می نماید، توجه به فنا پذیری و دگرگونی حالات دنیا، به عشق نورزیدن به دنیای حرام ودل كندن از آن و راه یافتن به آرامش كمك می كند.)بررسی دیدگاه غم و شادی در نهج البلاغه با تمرکز بر روشهای شادی آفرین، اعظم مرادی)
فراوری: زین الدینی
بخش نهج البلاغه تبیان
منابع:
قرآن کریم
نهج البلاغه
تفسیر المیزان علامه طباطبایی
مراحل اخلاق در قرآن آیت الله عبدالله جوادی آملی
تفسیر نهج البلاغه علامه محمد تقی جعفری
بررسی دیدگاه غم و شادی در نهج البلاغه اعظم مرادی
