بازم زنگ دیکته (2)

اصول و مبانی آموزش  املا 

در مقاله قبلی شرح کوتاهی بر املانویسی و مشکلات آن و نحوه برخورد والدین و معلمان با دانش آموزانی که دچار اختلال املا نویسی هستند گفتیم. اکنون می خواهیم درباره روش های آموزش املا صحبت کنیم. با توجه به مشكل دانش آموزان در مرحله آموزش نوشتن نیمه فعال (املا) باید به آموزش املا می پردازیم. مهارت املا نویسی به معنی توانایی جانشین كردن صحیح صورت نوشتاری حروف , كلمات و جمله ها به جای صورت آوایی آن هاست.

دانش آموزان بـایـد به این مهارت دست یابند تا بتوانند به خوبی بین صورت تلفظی كلمه ها و حروف سازنـده آن ها پیـونـد مناسبی بـرقـرار كنند. بدین ترتیب زمینه لازم برای پیشرفت آنان در درس های جمله نویسی، انشا و به طور كلی مهارت نوشتن بهتر فراهم می شود، دانش آموزان هنگام نوشتن املا باید نكاتی را در باره صداهایی كه به وسیله معلم در قالب كلمات و جمله ها بر زبان جاری می شود رعایت نمایند:

اشكالات املایی دانش آموزان كه از دیدگاه زبان شناختی بر اثر اشكالات رسم الخطی، تاثیر لهجه و گویش محلی دانش آموزان و فرایندهای آوایی حذف، تبدیل، افزایش و قلب به وجود می آیند از دیدگاه روان شناختی از موارد زیر سرچشمه می گیرند:

ضعف در حساسیت شنوایی، مثال : ژاله -  جاله

ضعف در حافظه شنوایی، مثال جا انداختن كلمات

ضعف در حافظه دیداری، مثال حیله – هیله

ضعف در حافظه توالی دیداری , مثال مادر – مارد

قرینه نویسی، مثال دید –

وارونه نویسی، مثال دید -

عدم دقت، مثال : گندم – كندم

نارسا نویسی، مثال رستم – رسم

روش تدریس املا

درس املا در بـرنـامـه آمـوزشـی دوره ابتدایی اهداف زیر را در بر می گیرد.

بدیهی است با نوشتاری كه با غلط های املایی همراه باشد ارتباط زبانی بین افراد جامعه به خوبی برقرار نمی شود . بنابراین، لزوم توجه به این درس كاملاً روشـن اسـت عـلاوه بـر اهـداف فـوق، امـلا نـویسی، دانـش آمـوزان را یـاری می كند تا مهارت های خود را در زمینه های زیر تقویت نمایند:

نكات برجسته روش آموزش املای فارسی :

معیارهای ارزشیابی

عناصر دیگر روش آموزش املا را به صورت زیر هم میتوان مرحله بندی كرد :

گام اول، انتخاب متن املا  و نوشتن آن روی تخته سیاه و خواندن آن

گام دوم، قرائت املا توسط معلم و نوشتن آن توسط دانش آموزان

گام سوم، تصحیح گروهی املاها و تهیه فهرست خطاهای املایی

گام چهارم، تمرینات متنوع با توجه به اولویت بندی اشكالات املایی استخراج شده.

گام اول

در انتخاب متن املا به موارد زیر توجه شود:

- متن مورد نظر حاوی جمله باشد و از انتخاب كلمه به تنهایی خودداری شود.

- كلمات سـازنـده جمـلات متـن از حـروفـی تشكیل شده باشند كه قبلاً تدریس شده اند.

- كلمات خارج از متن كتاب های درسی , از 20 درصد كل كلمات بیشتر نباشد.

- علاوه بر جملات موجود در كتاب های درسی , با استفاده از كلمات خوانده شده , جملات دیگری هم در نظر گرفته شوند.

- در هر جلسه از كلماتی كه در جلسات قبلی برای دانش آموزان مشكل بوده اند نیز استفاده شود تا بتوان درجه پیشرفت شاگردان را اندازه گیری كرد.

گام دوم

معلم متن املا را از روی تابلو پاك كرده , پس از آماده شدن دانش آموزان , آن را با صدایی بلند و لحنی شمرده و حداكثر تا دو بار قرائت می كند . البته هنگام قرائت متن املا از خواندن كلمه به كلمه خودداری كرده، متن را به صورت گروه های اسمی و فعلی یا جمله كامل قرائت می كند تا دانش آموزان با بافت جمله و معنای آن آشنا شوند. متن املا را با سرعت مناسب تكرار می كند تا كند نویسان هم , اشكالات خود را بر طرف نماند.

گام سوم

این گام با مشاركت كامل دانش آموزان انجام می شود و معلم بدون اشاره به نام آنان تك تك املا ها را بررسی و مشكلات را استخراج می كند . به این ترتیب كه معلم املای اولین دانش آموز را در دست می گیرد و به كمك دانش آموز كلمات یاد شده را رونویسی می كند. سپس املای دومین , سومین و .... در دست می گیرد و به كمك همان دانش آموز یا دانش آموز دیگری , صورت صحیح غلط های املایی را روی تابلو ثبت می كند. البته هر جا كه غلط ها تكراری بودند جلوی اولین مورد آن یك علامت ( مثلاً * ) می زند. در پایان با شمردن غلط ها , اشكالات املایی دانش آموزان را اولویت بندی می كند.

گام چهارم

در ایـن گام معلـم با توجه به مهمترین و پر تعداد ترین اشكالات املایی دانش آموزان با به كار گیری انواع تمرینات حرف نویسی و كلمه نویسی و همچنین تمرینات كلمه سازی و جمله سازی به تقویت توان نوشتاری دانش آموزان می پردازد.

راههای پیشنهادی برای تقویت املایی دانش آموزان ضعیف

دقت به مشق ( رونویسی ) و تصحیح غلط ها و رعایت خط زمینه

توجه به دست ورزی در دوره آمادگی

مطمئن شدن از شناخت حروف الفبای فارسی

بررسی دقیق تكلیف شب در خانه

توجه بیشتر به دانش آموزان كند نویس

پرهیز از حركات اضافی موقع گفتن املا

استفاده از دانش آموزان ممتاز برای روخوانی و تكرار و تمرین در كلاس

توجه به نوع نشستن

استفاده از كارت تند خوانی

تركیب صامت و مصوت

اطمینان از تلفظ صحیح حروفات توسط دانش آموزان

تصحیح املا توسط خود دانش آموزان  و . . . .

بدیهی است با نوشتاری كه با غلط های املایی همراه باشد ارتباط زبانی بین افراد جامعه به خوبی برقرار نمی شود . بنابراین، لزوم توجه به این درس كاملاً روشـن اسـت عـلاوه بـر اهـداف فـوق، امـلا نـویسی، دانـش آمـوزان را یـاری می كند تا مهارت های خود را در زمینه های زیر تقویت نمایند.

 

نكات برجسته روش آموزش املای فارسی :

راه های پیشنهادی دیگر برای تقویت املایی دانش آموزان ضعیف

 

استفاده از برگه‌ی مچاله شده:

در این روش كلمات كلیدی را روی كاغذ نوشته و پس از مچاله كردن در اختیار آنان قرار می‌دهیم كودكان پس از خواندن كلمه‌ی مورد نظر خودشان به گروه‌های دیگر سركشی می‌كنند تا كلماتی كه شبیه نوشته خودشان هست پیدا كنند و با گروه جدید یك جمله بسازند. 

املای آبی:

با استفاده از بطری‌های خالی سس یا قطره چكان یا آفتابه و آب. در این روش دانش‌آموزان به محیط حیاط برده می‌شوند و كلماتی را كه معلم می‌گوید، آن‌ها به وسیله‌ی آب و فشار قوطی روی زمین می‌نویسند.

روش توپی:

كلمات كلیدی یا مشكل را روی كاغذ نوشته و روی توپ می‌چسبانیم و هر بار توپ را به طرف یك دانش‌آموز پرتاب كرده، او پس از دیدن كلمه، جمله‌ای را به تمام كلاس دیكته می‌گوید.

كلمه‌ی گم شده:

 چند كلمه را روی تابلو درست می‌نویسیم، یكی از دانش‌آموزان را از كلاس بیرون می‌فرستیم و سپس یكی از كلمه‌ها را پاك می‌كنیم تا دانش‌آموز وقتی وارد كلاس شد حدس بزند كدام كلمه پاك شده است و آن را مجدداً بنویسد.

نوبت كیه؟:

در این روش بخش‌های هر كلمه و یا تركیب‌ها را در كارت‌هایی نوشته و به دانش‌آموز داده می‌شود. آموزگار كلمه‌ای را نام می‌برد و هر دانش‌آموزی كه كارتی را در دست دارد كه می‌تواند آن كلمه را بسازد بیرون می‌آید و یكی دیگر از دانش‌آموزان آن كلمه را روی تخته می‌نویسد.

اسم، فامیل:

این همان بازی قدیمی است با این تفاوت كه ستون‌ها كمتر و صدای اول كلمه‌ی مورد نظر چاپ شده است.

روش مشاركتی:

هر گروه یك جمله را آماده كنند و به ترتیب برای كلیه دانش‌آموزان كلاس دیكته كنند.

در گروه (سه یا چهار نفری) یكی از اعضا جمله را می‌گوید و دیگر اعضا می‌نویسند. یكی از اعضا نیز می‌تواند به عنوان ناظر درست نویسی جمله گروه را كنترل كند.

املای پای تخته، به روش مسابقه:

بین چند نفر اجرا شود كه ابتدا تخته بین دو یا سه نفر تقسیم شود و كلمه یا جمله توسط معلم یا گروه به آن‌ها گفته شود.

با خواندن واژه‌ها توسط آموزگار:

كلمه‌ی مورد نظر در هر گروه بر روی تخته وایت برد كه روی میز هر گروه قرار دارد نوشته و بعد از آن هر گروه كلمه‌ی خود را به دیگر افراد كلاس نشان می‌دهند و در صورت اشتباه آن را تصحیح می‌كنند.

مرکز یادگیری سایت تبیان

تهیه :نسیم گوهری