تبیان، دستیار زندگی
مسجد با كاركردهاى متعددى كه داشت، آنچنان در درون جامعه اسلامى نهادینه شد که مؤمنان آن را بر خانه‌هاى خویش ترجیح مى‌دادند
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

نگاهی به رسانه مسجد از آغاز تا کنون

نگاهی به رسانه مسجد از آغاز تا کنون
مسجد با كاركردهاى متعددى كه داشت، آنچنان در درون جامعه اسلامى نهادینه شد که مۆمنان آن را بر خانه‌هاى خویش ترجیح مى‌دادند

مسجد از ابتدای ظهور اسلام مرکز عبادت و اجتماعات دینی، سیاسی، اقتصادی و رفع مشکلات و قضاوت و دیگر امور اجتماعی بوده است. از این رو مرکزی‌ترین کانون تبلیغ و دانشگاه آموزههای دینی، مسجد بوده است. در حقیقت مسجد در حکم رسانه ای فعال به آموزش گزاره های دینی و ترویج اخلاق و فرهنگ اسلامی می پرداخته است. این مقاله در پی آن است تا کارکردهای رسانه‌ای مسجد را در صدر اسلام و عصر حاضر در حوزه دین‌شناسی تحلیل و بررسی نماید.

جایگاه مساجد در صدر اسلام

مسجد این خانه خدا در روى زمین، نهادى است كه به امر الهى و به دست مبارك پیامبر بزرگوار اسلام در نخستین روزهاى تأسیس حكومت اسلامى، در مدینه بنیان نهاده شد. مسجد نخستین نهاد عینى تمدن اسلامى محسوب مى‌شود كه از بدو تأسیس علاوه بر این كه پایگاه دینى و معبد مسلمین به شمار مى‌رفت، نخستین كانون فعالیتهاى سیاسى، اجتماعى، علمى و فرهنگى مسلمین نیز بود و پایه‌هاى اساسى حكومت اسلامى در زمان پیامبر اكرم در این مكان استوار شد؛ چراكه مقر حاكمیت پیامبر در آن قرار داشت و بعدها نیز اصول و مبانى دین اسلام از همین نهاد مقدس به مردم عرضه مى‌شد.

بدین ترتیب مسجد كه خود یك نهاد تمدن اسلامى بود به زودى، به عنصر عینى در كنار عنصر فرهنگى اسلام تبدیل شد و در تمد‌ن‌سازى دخیل گشت و به تدریج با توسعه گسترده تمدن اسلامى جاى خود را به عنوان نماد اسلام در سراسر بلاد اسلامى باز كرد؛ به طورى كه در هر شهر و قریه‌اى كه مسجدى وجود داشت، آن منطقه جزء قلمرو فكرى و فرهنگى و البته گاهی سیاسى اسلام شمرده مى‌شد.

مسجد با كاركردهاى متعددى كه داشت، آنچنان در درون جامعه اسلامى نهادینه شد که مۆمنان آن را بر خانه‌هاى خویش ترجیح مى‌دادند. در واقع ویژگى اصلى مسجد این بود كه همچون اسلام با همه شئون زندگى مردم سر و كار داشت و البته به همه آنها جهت الهى و دینى مى‌داد و این با روح اسلامى نیز سازگار بود؛ چراكه اسلام جوهره همه فعالیتهاى مسلمین در جامعه اسلامى را عبودیت مى‌دانست.

روزگارى در دوران صدر اسلام، مسجد قلب تپنده امت و جامعه اسلامى و مقر حاكمیت و حضور بزرگترین فرستاده الهى و مركز بى‌بدیل همه فعالیت‌ها و امور جارى مردم بود، و مردم همه جهت‌گیرى‌هاى خود را از آن اخذ مى نمودند.

پس از ارتحال نبى اكرم(ص) در دوران خلفا نیز اوضاع تا حدود زیادى به همین منوال بود؛ اما با به قدرت رسیدن بنى‌امیه، و حاكمیت آنان بر جهان اسلام، تحولات فراوانی نیز در كاركردهاى مسجد آغاز گشت. این تحولات منفى ادامه یافت تا جایى كه در دوران حاكمیت بنى‌عباس و بعد از آن مسجد از مركزیت جامعه به حاشیه رانده شد و اهم كاركردهاى خود را از دست داد و دیگر نه پایگاه حاكم بود، نه پایگاه حضور مردم. این وضعیت تا دوران حال ادامه یافت و تلاش‌هاى پراكنده و مقطعى براى احیاى موقعیت آن نیز ثمرى نداشت. اكنون ما وارث این روند تاریخى هستیم.

كاركردهاى مسجد در صدر اسلام

درخشان‌ترین فراز حیات مساجد در طول تاریخ تمدن اسلامى دوران صدر اسلام است؛ چراكه در این دوران مساجد جایگاه و همه كاركردهاى واقعى خود را به كاملترین شكل دارا بودند و در همه عرصه‌هاى زندگى اجتماعى مردم نقشى كاملاً برجسته و مطلوب داشتند.

وقتى مسجد مدینه، توسط پیامبر گرامى اسلام بنا نهاده شد، این قلب تپنده امت اسلام به‌عنوان مركز عبادت، مركز سیاست، مركز قضاوت و مركز آموزش مورد توجه و مراجعه آحاد مسلمین بود. این یگانگى گویاترین تجلى وحدت ابعاد مختلف معنوى و مادى زندگى فردى و جمعى مسلمین بود. در مسجد نماز جمعه و جماعت بر پا میشد و مسلمانان براى تعلیم دین و شنیدن خطابه در آن جمع مى‌شدند. همچنین مساجد محل قضاوت و داورى میان مردم، تدریس علوم مختلف دینى، قرائت قرآن و پرسش و پاسخهاى علمى و محل اقامت مسافران بود. علاوه بر این مساجد پایگاه سیاسى جامعه، تریبون رسمى حكومت، محل انتصاب فرمانداران و فرماندهان، ابلاغ احكام و دستورات، مكان شور و مشورت، انتشار اخبار و گزارشهاى تازه و گفت‌وگو درباره مسائل مالى و بازرگانى و معاملات تجارى به شمار می رفت.

کارکرد مسجد در عصر حاضر

امروزه مساجد دیگر همچون مساجد صدر اسلام مکانی برای انجام تمامی فعالیت‌های اجتماعی نیستند. برای هر کدام از نیازهای اجتماعی مردم که تا کنون مکان رفع و رجوع آن مسجد بود، نهادی مجزا تعریف شده است که در مکانی مجزا به فعالیت می‌پردازند. امروزه مساجد تنها به عنوان جایگاهی برای عبادت و یادگیری معارف دینی و قرآنی فعالیت میکنند و از طریق سخنرانی و برگزاری جلسات آموزش قرآن و اندیشه اسلامی و اجرای مراسم آیینی و دعا و مناجات‌خوانی به نشر و ترویج فرهنگ اسلام یاری می رسانند. در روزگار ما که عصر رسانه نامیده میشود، رشد ابزار تبلیغات به اوج خود رسیده، تا جایی که دنیا را به دهکده ای کوچک مبدل ساخته است. در یک چنین دنیایی باید از طریق ابزارهای نوین تبلیغاتی همچون مجلات، روزنامه‌ها، رادیو، تلویزیون، اینترنت و... به ترویج فرهنگ غنی اسلامی پرداخت. در حقیقت با این کار می‌توان مسجد را به خانه‌ها برد و در عرصه وسیع تری به فعالیت پرداخت. گرچه نویسنده معتقد است مساجد در روند فعلی نیز پررنگترین نقش را در عرصه تبلیغ دین به عهده دارند و همیشه مأمن و ملجاء پناهندگان به درگاه الهی و تشنگان معرفت و طالبان حقیقت و معنویت هست.

مسجد بهترین سنگر و بهترین دانشگاه است. با گسترش فرهنگ اصیل اسلام و بنای مساجد فراوان در هر شهر، روستا، منطقه و محله می‌توان امیدوار بود که دوباره مساجد مانند صدر اسلام به آن جایگاه رفیع و درخور شأن خود بازگردند و آمادگی لازم برای ظهور منجی عالم بشریت حضرت بقیه الله الاعظم را پیدا نمایند.


منبع: پایگاه اطلاع رسانی حوزه.

تهیه و تنظیم: سید صدرالدین مرتجی-گروه حوزه علمیه تبیان