تبیان، دستیار زندگی
سینمای ایران به گواه آمار و مرور آثار هیچ‌گاه آن‌طور که باید دارای تنوع ژانری نبوده است و ما در این زمینه همگام با معیارها و استانداردهای مطلوب سینمای جهان پیش نرفته‌ایم. مساله‌ای که با نگاهی اجمالی به فهرست فیلم‌های اکران شده در شش ماهه نخست سال 92، شکل
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

گاهی خنده ، گاهی گریه


سینمای ایران به گواه آمار و مرور آثار هیچ‌گاه آن‌طور که باید دارای تنوع ژانری نبوده است و ما در این زمینه همگام با معیارها و استانداردهای مطلوب سینمای جهان پیش نرفته‌ایم. مساله‌ای که با نگاهی اجمالی به فهرست فیلم‌های اکران شده در شش ماهه نخست سال 92، شکل جدی‌تر و بحرانی به خود گرفته است.

گاهی خنده ، گاهی گریه

کارشناسان و صاحب نظران سینما نبود امکانات و سرمایه، رونق نداشتن تولید و اکراه بخش خصوصی برای مشارکت و همگام پیش نرفتن سینما با رویدادهای مختلف سیاسی، فرهنگی و اجتماعی را از مهم ترین دلایل نبود تنوع ژانری در سینمای ایران می دانند.

استقبال فیلمسازان از کمدی و ملودرام

جواد طوسی، منتقد سینما در این باره به جام جم گفت: ژانر اصولا در شرایط فرهنگی و هنری خاص یک کشور شکل می گیرد و ارتباط مستقیمی با پیروی از اصول و قواعد حرفه ای دارد. وقتی سینمای یک کشوری بدون استانداردهای حرفه ای در مخاطب شناسی و تولید باشد، این مشکل بیشتر خود را نمایان می کند.

این کارشناس ادامه داد: بخش دیگری از این مساله تابع شرایط فرهنگی جامعه است، به عنوان مثال امکان ندارد ما در سینمای خودمان بتوانیم گونه وسترن را تجربه کنیم؛ چون این سینما به جامعه ای برمی گردد که در وهله اول می خواهد برای خلأ دنیای اتوپیا و آرمانشهر خودش دنبال رویای آمریکایی باشد و بر همین اساس می خواهد یک قهرمان خلق کند که این قهرمان هم تا یک دوره ای جواب می دهد و از مقطعی به بعد افول اجتناب ناپذیرش اتفاق می افتد.

طوسی درخصوص ژانرهای سینمای ایران اذعان کرد: براساس مبانی ارزشی و عقیدتی کشور خودمان، مهم ترین ژانر سینمای ما بعد از انقلاب گونه جنگی بوده است که آن هم تابع شکل گیری یک جریان تاریخی اجتماعی وجنگ هشت ساله بوده و اساسا هم با سینمای جنگی دنیا تفاوت دارد، اما به هرحال با توجه به مولفه های مشترک و تعریف شناسی تئوریک و عملی قابل بحث و بررسی است.

به گفته طوسی اگر بخواهیم از نمونه های دیگری که زمینه انطباق با مناسبات فردی و اجتماعی و شرایط فرهنگی ما داشته باشد یاد کنیم، باید به گونه کمدی و ملودرام اشاره کرد. این دو گونه سینمایی بعد از سینمای جنگ شاخص ترین و پررنگ ترین ژانرهای سینمای ایران است. البته استفاده از واژه شاخص به معنای این نیست که ما توانسته ایم تجربه های عمیق، ماندگار و تاریخ ساز در این زمینه ها داشته باشیم و بیشتر فیلم ها حالت آزمون و خطا داشته است؛ به دلیل این که سینمای کشور ما هنوز نتوانسته به یک رفتارشناسی حرفه ای دست یابد.

ژانر اصولا در شرایط فرهنگی و هنری خاص یک کشور شکل می گیرد و ارتباط مستقیمی با پیروی از اصول و قواعد حرفه ای دارد. وقتی سینمای یک کشوری بدون استانداردهای حرفه ای در مخاطب شناسی و تولید باشد، این مشکل بیشتر خود را نمایان می کند.

طوسی درباره علت این شرایط نیز توضیح داد: تا وقتی تفکر دولتی بر مناسبات سینمایی حاکم باشد، محدودیت هایی از پیش تعیین شده برای تهیه کننده بویژه در بخش خصوصی پیش می آید. اساسا تنوع گونه در شرایطی تحقق پیدا می کند که ما بخش خصوصی فعال، پررونق، کارآمد و هویتمندی داشته باشیم. متاسفانه مدیران دولتی هم سعی می کند فقط به تولید فیلم های مورد نظر و دلخواه خود بپردازند و به سبب محافظه کاری چندان علاقه ای به حمایت از ساخت آثار متنوع ندارند.

وی در پایان گفت: ما پس از سی و اندی سال دیگر فرصت آزمون و خطا نداریم و مدیران سینمایی باید ضمن سعه صدر، بیشتر از مشاوره های کارشناسانه سینماگران و صاحب نظران برای برون رفت از این وضع و حرکت به سمت تولید فیلم هایی حرفه ای و قاعده مند در گونه های مختلف حرکت کنند.

حضور پررنگ مسائل اجتماعی در سینمای ایران

احمد طالبی نژاد، نویسنده و منتقد سینمایی نیز با بیان این که هر ژانری محصول یک دوران تاریخی است، گفت: گونه گنگستری یا پلیسی جنایی متعلق به دوره ای است که قانون منع تولید و خرید و فروش مشروبات الکلی در آمریکا تصویب شده بود و به تبع آن موجبات زیرزمینی شدن این فعالیت ها و شکل گیری گروه های گنگستری شد یا ظهور گونه موزیکال محصول دوران جنگ جهانی دوم بود که البته دوران آن خیلی طولانی نبود.

کارگردان «من بن لادن نیستم» ادامه داد: هر گونه ای تابع زمینه های اجتماعی است. مثلا در سینمای بعد از انقلاب ایران تنها گونه ای که می توان از آن به عنوان ژانر سینمایی اسم برد، گونه جنگی است، نه واژه نادرست گونه سینمای دفاع مقدس، ولی ما درخصوص دیگر ژانرها خیلی امکان و اجازه پرداخت را نداریم. مثلا سینمای ما ژانر موزیکال ندارد، برای این که تکلیف خود موسیقی در این سال ها مشخص نیست.

گاهی خنده ، گاهی گریه

به گفته طالبی نژاد، یکی دیگر از گونه هایی که در سال هایی نسبت به آن امیدواری هایی به وجود آمد، گونه کودک و نوجوان در دهه 60 و 70 بود. یا کم و بیش تجربه هایی در گونه پلیسی داشتیم که عمدتا گرته برداری از نمونه های آمریکایی بود و پلیس ها خیلی هویت ایرانی نداشتند؛ مثلا بجز سریال «سرنخ» کیومرث پوراحمد. در زمینه فیلم های تاریخی هم نمونه های اندکی داشته ایم که بیشتر گرایش های مذهبی داشته اند و کمتر به تاریخ ملی ایران پرداخته اند.

طالبی نژاد افزود: سینمای ایران از ابتدا گرایش هایی به مسائل و دستمایه های اجتماعی داشته، ولی ما گونه ای به نام گونه اجتماعی نداریم که به غلط طی این سال ها مصطلح و باب شده است.

او تاکید کرد: ژانر تعریفی دارد که منطبق بر قواعد و عناصر مشترک است. به عبارت دیگر اگر ما بگوییم بیشترین فیلم های ما در ژانر اجتماعی بوده، این تعریف غلطی است، ولی می توانیم بگوییم فیلمسازان ما با وجود همه محدودیت ها بیشتر به سمت مسائل اجتماعی گرایش دارند. با نگاهی به فیلم های فعلی اکران می بینیم گرایش های اجتماعی خیلی خوبی در آنها وجود دارد.

این منتقد حتی ملودرام را یک ژانر ندانست و افزود: ملودرام یک ساختار است که زیرمجموعه گونه خانواده قرار می گیرد، چون موضوع و داستان این فیلم ها در بستر خانواده اتفاق می افتد. مثلا فیلم های اصغر فرهادی از نظر ژانر فیلم های خانوادگی و از نظر نگرش هم اجتماعی است.

مهرجویی، کیمیایی و همه فیلمسازانی که به نوعی تعهدی نسبت به جامعه احساس می کنند با نگرش اجتماعی در ژانرهای مختلف فیلم می سازند که معمولا ژانر قالب، گونه خانوادگی است.

طالبی نژاد در پایان مهم ترین دلیل نبود تنوع ژانری در ایران را حاکم بودن نگاه دولتی دانست.

بخش سینما و تلویزیون تبیان


منبع : روزنامه جام جم / علی رستگار