آیین تفأل به حافظ

"ادوارد براون" در جلد سوم کتاب "تاریخ ادبیات ایران" اشاره می‌‌کند که پس از فوت حاف1 عده‌ ای بر آن می‌‌شوند تا با تکفیر او، از دفن پیکر لسان‌ الغیب در گورستان ممانعت کنند و سرانجام نظر جمع بر این قرار می‌‌گیرد تا با تفأل از کلام خود حافظ کمک بگیرند.

براون در کتاب خود آورده است: این‌ گروه پس از آن تمامی غزل‌‌های حافظ را نوشته و در سبدی ریخته و از کودکی می‌‌خواهند تا یکی را برگزیند و با کمال تعجب، پاسخی باورنکردنی و شگفت‌ آور از حافظ می‌‌شنوند که بیتی از آن غزل این است:

قدم دریغ مدار از جنازه حافظ / که گر چه غرق گناهست، می‌رود به بهشت

..... و این را سرآغاز تفأل زدن به حضرتش می‌‌داند.

“شاپور پساوند" شاعر شیرازی در زمینه تفأل به حضرت حاف1 در گفت‌وگو با ایسنا، منطقه فارس، گفت: شاید مردم مغرب زمین به پدیده‌‌ای به نام فال”ٹگرفتن مثل ما شرقی‌‌ها انسی تا این حد نداشته باشند، اما در شبه قاره هند، عثمانی و کشورهای همسایه شمال، این عقیده طبیعی است تا آن جا که سر از دیوان شاعران دیگری نظیر بیدل هم در آورده است. الهام گرفتن از شعر حافظ و مصلحت”ٹجویی از او هم از همین موارد است که این مردم را به سوی خواجه بیش از سایر شاعران جذب کرده است.

پساوند افزود: انسان‌ها هرگاه در تنگنایی گرفتار می‌‌شوند برای رهایی از آن از هر وسیله‌ ای استفاده می‌‌کنند، به ویژه در اموری که به نوعی قضا و قدری باشد و این به زمان حال و قوم ملتی خاص هم منحصر نمی‌‌شود. از هزاره‌‌های پیش از این مردم از کتاب‌های مقدس در هنگام گرفتاری‌ها کمک می‌‌گرفتند، مثلاً با فرو کردن شی”ٹئی ظریف و نازک لابه‌ لای کتاب آن را می‌‌گشودند و با خواندن آن صفحه از صاحب کتاب راهنمایی می‌‌گرفتند.

وی ادامه داد: این کار که شکل دیروزین همین فال گرفتن است، بعدها با آثاری نظیر کتاب‌های حدیقه الحقیقه سنایی، دیوان مولانا، گلستان سعدی و سرانجام پر بسامدترین آن دیوان حاف1 رونق یافت، تا آن جا که امروز در مشرق زمین، بیشترین رویکرد مردم غیر ایرانی هم به همین دیوان حافظ است. این عمل ناشی از ارتباط معنوی آنان با جهان بینی حافظ و تأثیری است که این شاعر بر حافظه آنان داشته است. در این رابطه اعتماد ما اعتقاد و ارتباط حسی مردم با جهان”ٹبینی و کلام خواجه از یک سو و سحر کلام و توانایی‌‌ها و ظرفیت‌‌های واژگانی شاعر از دیگر سو، هر کدام سهمی در تأثیر شعر خواجه بر حافظه جامعه دارد.

به باور"پرویز خائفی " شاعر معاصر هم یکی از چیزهای مهم در باره حافظ این است که می‌گویند پیر حاف1 خواجوی کرمانی است و یا پیری است که به او وابستگی دینی داشته است. حافظ هیچ‌گاه غافل از دردهای بشری نشد و به این جهت شعرش ماندگار شده است.

او گفت: این تفال به حاف1 به دلیل آن است که در شعر او هم غم و هم شادی هست. از جنبه خرافی که بگذریم به هر حال، حافظ تنوع اندیشه دارد و باعث می‌شود عده‌ای به او تفال بزنند و بر اساس آن تصمیم بگیرند.

خائفی خاطرنشان کرد: معمولاً کسانی به تفأل روی می‌‌آورند که مشکلی داشته و یا در انجام کاری تردید داشته باشند و از آنجایی که مردم خواجه را حافظ قرآن می‌‌دانند و با توجه به بعضی از اشعارش که او را با عالم غیب مربوط می‌‌دانسته‌ اند و به همین خاطر لسان‌الغیب لقبش داده‌ اند، اکثراً با ایمان و علاقه خاصی گفته‌هایش را پذیرفته و به کار می‌‌بندند.

"ابوالقاسم فقیری" فرهنگ‌ پژوه شیرازی هم بر این اعتقاد است که مردم ادب‌ پرور این سرزمین عموماً و فارسی‌‌ها خصوصاً به شعر حافظ عشق می‌‌ورزند و بعد از کتاب آسمانی ما قرآن مجید، به تنها کتابی که تفأل می‌‌زنند، دیوان حافظ است که از روح پر فتوح او همت خواسته و حل مشکل خود را از او می‌‌خواهند.

وی گفت: تاریخچه تفأل به زمان‌‌های دور برمی‌‌گردد. در زمان حافظ هم تفأل زدن مرسوم بوده و بیتی از حافظ حکایت از این رسم دارد: از غم و درد نکن ناله و فریاد که دوش/ زده‌ ام فالی و فریادرسی می‌‌آید.