کودک آزاری از غفلت تا جنسی

به خاطر دارم کلاس اول دبستان بودم که برای اولین بار کلمه‌ی "کودک آزاری" به گوشم خورد. راستش غیبت‌های مکرر یکی از همکلاسی‌‌هایمان و در آخر هم خبر فوت او اتفاقی بود که من و بقیه بچه‌ها را با این عبارت تلخ آشنا کرد. روزی که از دنیا رفت، تازه ما علت غیبت‌های زیادش را متوجه شدیم. یادم است که معلم سعی می‌کرد از توضیح علت مرگ او طفره برود اما حرف و حدیث بچه‌های بزرگتر مدرسه زبان او را برای صحبت باز کرد. معلم ما گفت شاگرد کوچکش یکی از قربانیان کودک آزاری بوده است و .... .

کودک آزاری پدیده نوظهوری نیست و در هر عصر و دوره‌ای به شکلی گریبانگیر جوامع مختلف بوده است. ماهیت این مسئله آن چنان حساس و پیچیده است که به دست آوردن آمار دقیق از میزان وقوع آن را برای متصدیان سلامت ناممکن ساخته است. با این وجود نگاهی اجمالی بر واقعیت‌های جامعه نشان می‌دهد که کودک آزاری رو به افزایش است.

کودک آزاری وضعیتی است که در آن کودک از سوی کسی که مسۆول مراقبت از سلامت اوست نادیده گرفته می‌شود و یا به شکل نامناسبی با او رفتار می‌شود که در هر دو حالت کودک از لحاظ جسمی، روانی یا هر دو آسیب می‌بیند. مطالعات نشان می‌دهند که بسیاری از والدینِ بدرفتار خود در کودکی قربانی آزار بوده‌اند و به نظر می‌رسد که با آزار دادن کودکان این الگو تداوم می‌یابد. البته این یافته در مورد همه قربانیانِ کودک آزاری مطلق نیست اما در مواردی که شرایط زندگی با فشارهایی مانند وضعیت بد اقتصادی و اجتماعی سخت می‌شود احتمال ظهور و بروز آن بیشتر می‌شود. به طور کلی می‌توان گفت کودک آزاری بخشی از الگوی خشونت در خانواده است و فرض بر این است که والدین خشمی را که نسبت به یکدیگر دارند بر سر کودک خالی می‌کنند. همچنین این والدین در مقایسه با والدینی که به خوبی از عهده فرزندداری بر می‌آیند کم‌هوشتر و پرخاشگرترند، حالت دفاعی بیشتری دارند، تحریک‌پذیرتر و نابالغ‌ترند، توقع زیادی از خود برای داشتن ارتباط خوب با کودک ندارند، معمولاً به هنگام انضباط کودک رفتاری غیرقابل پیش بینی نشان می‌دهند و در برابر رفتار خوب و رفتار بدِ کودک به یک شکل واکنش نشان می‌دهند گویی رفتار خوب و بد کودک برایشان فرقی نمی‌کند. در خانواده‌های کودک آزار در مقایسه با خانواده‌های معمولی، خواهران و برادران نسبت به یکدیگر رفتار خصومت آمیزتری دارند.

کودک‌آزاری غیر از آزار جسمانی شکل‌های دیگری نیز دارد: غفلت از کودک، آزار عاطفی و آزار جنسی انواع دیگر آن هستند.

آزار جسمی اغلب نتیجه کتک زدنِ بی دلیل یا تنبیه بدنی است که شدت آن با اهمیت اشتباهی که کودک مرتکب شده است تناسب ندارد. گاهی آزار جسمی نوعی واکنش والدین نسبت به استرس است. سوءمصرف الکل و مواد توسط والدین از جمله عواملی هستند که در آزار جسمی کودک نقش دارند. صدمات ناشی از آزار جسمی شامل کوفتگی، شکستگی استخوانها، سوختگی و جراحت‌های سطحی یا عمیق می‌باشد. البته همه کودکان جراحات خفیفی را به عنوان بخشی عادی از دوران کودکی تجربه می‌کنند که این جراحات معمولاً در بخش‌های استخوانی‌ و سفت‌تر بدن مانند ساق پا، زانوها و آرنج دیده می‌شود. اما زمانی که جراحات در بخش‌های نرم بدن مانند شکم یا پشت دیده می‌شود، دیگر به نظر نمی‌رسد که صرفاً پای جراحت‌های معمولی دوران کودکی در میان باشد و این احتمال وجود دارد که کودک مورد آزار قرار گرفته باشد.

غفلت از کودک زمانی است که افرادی که کودک برای ادامه حیات به آنها وابسته است نه به دلیل فقر بلکه عمداً از فراهم کردن غذا، لباس، سرپناه، مراقبت پزشکی، آموزش و مراقبت مناسب برای وی خودداری می‌کنند. به نظر می‌رسد والدینِ این کودکان به قدری غرق در نیازهای خودشان هستند که نمی‌توانند نیازهای فرزندشان را تشخیص دهند.

تشخیص آزار عاطفی مشکل‌تر است اما به اندازه انواع دیگرٍ آزار برای کودک آسیب‌زا است. آزار عاطفی، به عزت نفس کودک آسیب می‌زند و در موارد شدید می‌تواند سبب مشکلات رشدی و اختلالات گفتاری شود. کودکی که مورد استهزا قرار می‌گیرد، طرد می‌شود، سرزنش می‌شود یا به شکل نادرستی با برادرها و خواهرها و دیگر کودکان مقایسه می‌شود از آزار عاطفی رنج می‌برد. انتظارات غیر واقع‌بینانه برای پیشرفت تحصیلی و ورزشی یک علت شایع برای آزار عاطفی کودکان توسط والدین یا دیگر بزرگسالان است. زمانی که کودک نمی‌تواند این انتظارات را برآورده کند، احساس می‌کند هرگز به قدر کافی خوب نبوده است. زمانی که هر یک از انواع دیگر آزار وجود داشته باشد، به قطع و یقین آزار عاطفی هم وجود دارد.

آزار جنسی زمانی رخ می‌دهد که یک بزرگسال یا کودکِ بزرگتر از قدرت و تسلطش بر کودک استفاده می‌کند تا او را در فعالیت‌های جنسی درگیر کند. در این وضعیت فرد آزاردهنده، یک متعرض یا مزاحم جنسی به شمار می‌رود. فرد مزاحم از حقه، رشوه، فشار، تهدید یا زور برای شرکت دادن کودک در فعالیت جنسی استفاده می‌کند. آزار جنسی فقط به تماس فیزیکی با کودک محدود نمی‌شود و به طور کلی هر نوع  فعالیتی را که به قصد ارضای جنسی فرد متعرض انجام می‌شود دربرمی‌گیرد. همه انواع کودک آزاری ناخوشایند هستند و پیامدهای منفی آنها گریبانگیر سلامت فرد و جامعه خواهد بود، اما آزار جنسی کودکان به دو دلیل از اهمیت مضاعفی برخوردار است: اول، آزار جنسی در دوره‌ای از زندگی به وقوع می پیوندد که کودک هنوز قادر به درک رابطه جنسی نیست و فعالیت جنسی بدون توجه به میزان قدرت درک کودک از اهمیت رضایت داشتن به برقراری این روابط بر او تحمیل می‌شود و دلیل دوم اینکه آثار این نوع کودک‌آزاری مخرب‌تر و ماندگارتر از سایر انواع است.

:: برای توضیحات بیشتر در این مورد، مطالعه مقاله بعد- آزار جنسی کودک - را به شما پیشنهاد می‌کنیم. ::