حذف 1
اهداف یادگیری:
- آشنایی با حذف برخی از ارکان جمله
- آشنایی با نمونه های حذف بر روی مثال ها
شرح درس
در این طرح دانش آموزان با پدیده ی حذف در جمله آشنا شده و نمونه های آن را فرا خواهند گرفت.
گاهی یکی از ارکان اصلی یا اجزایی که باعث تبدیل جمله ی کوتاه به جمله ی بلند می شوند، حذف می گردد که اینک درباره ی هریک بحث می کنیم:
حذف مسندالیه: گاهی مسندالیه از جمله حذف می شود، مخصوصا وقتی فعل ربطی اول شخص یا دوم شخص باشد؛ مانند:
- خوبم ( به جای من خوبم )، خوبی ( به جای تو خوبی )، خوبیم ( به جای ما خوبیم )، خوبید ( به جای شما خوبید ).
و گاهی هم در غیر اول شخص و دوم شخص مسندالیه حذف می شود؛ مانند:
- زندگی ماست که پر از نشیب و فراز است ( زندگی ما مسند است برای مسند الیه محذوف یعنی « این » ).
- با سر آستین که احیانا خون آلود است ( خون آلود مسند است برای مسند الیه محذوف یعنی « آن »).
- از آب رودخانه که غالبا در جوی های سرباز جاری بوده استفاده می کردند ( جاری، مسند است برای مسندالیه محذوف یعنی « آن آب » ).
در دو مثال اخیر مسندالیه جمله ی پیرو، تشریحی حذف شده است و مسندالیه آنها همان است که در جمله ی اصلی - پایه - ،مفعول باواسطه یا متمم است.
- از متقاضیان واجد شرایط، خواهشمند است... ( خواهشمند، مسند است برای مسندالیه محذوف یعنی « این جانب » ).
تذکر:
گاهی به خاطر کوچک جلوه دادن خود برای ضمیر اول شخص محذوف، فعل سوم شخص استعمال می شود.
- فعل دعایی نیز معمولا بدون ذکر مسندالیه است ؛ مثلا وقتی شما به مجلس شادی می روید و می گویید: مبارک باد ( یعنی جشن شما مبارک باد ).
حذف مسند: گاهی مسند به قرینه ی کلام حذف می شود ولی این امر بسیار نادر است و اغلب حذف آن با حذف رابطه همراه است و به واسطه ی همین ندرت حذف است که حرف اضافه و مفعول باواسطه را تا بتوانند به جای مسند محسوب می دارند.
در هر حال گاهی مسند هم حذف می شودولی باید قرینه ای واضح در جمله باشد ؛ مانند:
- هم حسن مریض است هم تقی ( یعنی « هم تقی مریض است » ).
حذف مضاف : گاهی مضاف را حذف می کنند و مضاف الیه را باقی می گذارند؛ مانند:
سنگ بد گوهر اگر کاسه ی زرین بشکست قیمت سنگ نیفزاید و زر کم نشود
( یعنی قیمت زر کم نشود )
حذف مضاف الیه: گاهی مضاف الیه را به قرینه حذف می کنند؛ مانند:
با دل رنجور در این تنگ جای مونس من حب رسول است و آل
( یعنی آل رسول )
حذف رابطه: اغلب رابطه به قرینه حذف می شود و گاهی حذف آن، حذف مسند را هم سبب می شود، مانند مثال بالا .
حذف رابطه به تنهایی مانند:
- تقی مریض است و حسن سالم ( یعنی « حسن سالم است » ).
- با بدان بد باش و با نیکان نکو ( یعنی « نکو باش» ).
و گاهی هم رابطه و مسندالیه باهم حذف می شوند و این امر بسیار زیاد است و اغلب عنوانهای کتب و مقالات و اماکن و امثال آن ها از این مقوله است مانند:
- کتاب نوروزنامه ( که مسندالیه آن یعنی « این » و رابطه ی آن یعنی « است » حذف شده است ).
- فرامین موجود در موزه ی جلفا ( که مسندالیه آن « اینها » و رابطه ی آن یعنی « است » حذف شده است ).
- دانشکده ی ادبیات و علوم انسانی ( که مسندالیه آن یعنی « اینجا» و رابطه ی آن یعنی « است » حذف شده است ).
گاهی هم مسند الیه و هم مسند و هم رابطه حذف می شود و فقط مضاف الیه مسند باقی می ماند؛ مانند:
- جمله و جمله سازی( یعنی « این کتاب جمله و جمله سازی است » ).
حذف فاعل: در اغلب جمله ها فاعل به قرینه حذف می شود یا ضمیر متصل به فعل « شناسه » جانشین آن است ( و این در مورد اول شخص و دوم شخص صادق است مثل: « گفتم، گفتیم، گفتی،گفتید » که فاعل آنها را می توان از فعل درک کرد یعنی فاعل آنها به ترتیب عبارتند از: « من ، ما، تو، شما » ) و یا قرینه ای در جمله وجود دارد که فاعل را مشخص می کند مثل:
- تقی به خانه ی ما آمد و آن نامه را آورد ( فعل « آورد » فاعلش همان تقی است که به قرینه ی جمله ی قبلی حذف شده است ).
- شاه از شنیدن این سخنان پراندیشه گشت که چگونه بی پر بر هوا پرواز کند ( فاعل « پرواز کند » همان شاه است که به قرینه ی جمله ی قبلی حذف شده است ).
در جمله های امری غالبا فاعل حذف می شود :
- از این جا بروید ( یعنی شما از اینجا بروید ).
حذف مفعول بیواسطه: مفعول بی واسطه نیز گاهی به قرینه از جمله حذف می شود:
- او از این کاغذها دارد ( در این جمله مفعول بیواسطه یعنی « کاغذی » یا « چند برگ کاغذ » حذف شده است ).
- من روی آن کاغذها نوشتم ( در این جمله مفعول بیواسطه یعنی « مطلبی یا نوشته ای ... » حذف شده است ).
تست:
گزینه ی نادرست را انتخاب کنید:
الف) تقی مریض است و حسن سالم، از نوع حذف مضاف الیه است.
ب) من روی آن کاغذها نوشتم، از نوع حذف مفعول بیواسطه است.
ج) جمله و جمله سازی، از نوع حذف رابطه و مسندالیه است.
د) تقی به خانه ی ما آمد و آن نامه را آورد، از نوع حذف فاعل است.
