نشانه ها 2
اهداف یادگیری:
- آشنایی با انواع نشانه ها و کاربرد هریک از آن ها در جمله
- تطبیق نشانه ها بر روی مثال
شرح درس:
در این طرح دانش آموزان با انواع نشانه ها از جمله ویرگول، نقطه ویرگول، علامت سوال، علامت تعجب و دیگر نشانه ها آشنا می شوند و بر روی مثال تطبیق می دهند.
دستور نویسان نقطه گذاری را وسیله ای یافتند که میدان کارشان را تا افق های دوردست تری گسترش داده و این امکان را برایشان فراهم می آورد که تا حدودی بتوانند لحن را نیز در نوشته ی خود به کار گیرند، بدون آنکه واهمه داشته باشند که چگونه خواننده را باید به مفهوم مورد نظر هدایت کرد.
در طرح گذشته درباره ی تکیه و جایگاه آن در جمله سخن گفتیم ، اکنون می خواهیم در این طرح نشانه هایی را که در نقطه گذاری به کار می رود را بیان کنیم:
، ویرگول:
نشانه ای است که در جاهای زیر به کار می رود:
1- آنجا که سکته و وقفه ای در میان جمله لازم باشد؛ مانند:
من کمی آن طرف تر، کنار دیوار، زیر عکس پدر بزرگ ایستاده بودم.
2- برای نشان دادن سکوتی که در جمله می آید تا مانع تکرار حرف یا کلمه ای شود؛ مانند:
- من، حسن، اسماعیل، تقی و مرتضی با هم نسبتی داریم--- به جای : من و حسن و اسماعیل و تقی...
- کفش، کلاه، دستمال یا هر چیز دیگر... ¬ به جای : کفش یا کلاه یا دستمال...
3- برای جلوگیری از به هم چسبیدن کلماتی که به احتمال، اتصال آنها کلمه ی تازه ای به وجود می آورد، مانند دو کلمه ی « ما » و « در » در جمله ی زیر:
کفش های ما، در آن کنار افتاده بود.
که ممکن است بدون ویرگول ، کفش های مادر خوانده شود.
. نقطه یا پوئن
که نشانه ی تمامی و کمال جمله است:
- حسن آمد.
- از دیروز که خبر آمدن شما را شنیدم انتظارتان را می کشیدم.
- مردی که گذشت، برادر من است.
؛ نقطه ویرگول
که نقطه ی آن نشانه ی کمال و تمامی جمله است و ویرگول آن علامت تعلق آن به جمله ی مابعد است. به عبارت دیگر نقطه ویرگول علامت جمله ی کاملی است که مکمل و متممی خواهد داشت؛ مانند:
- کارمان را به انجام رساندیم؛ اما با چه سختی و مشقتی!
که جزء اول آن جمله ی کامل و بی نقصی است، اما در عین حال جزئی است از تمامی جمله.
- درخت بهترین دوست انسان است؛ شاخه اش را نشکنید!
که « درخت بهترین دوست انسان است »جمله ی کاملی است، اما نیت اصلی نوشته را جمله ی ناقص بعدی روشن می کند.
! علامت تعجب،
که علاوه بر تعجب و تحیر، نشانه ی خطاب، تاکید، امر، تحسین و استهزا نیز می باشد:
تعجب: چه غم آلوده شبی بود!
خطاب: ای مرد! آن که می جویی منم.
تاکید: او یک انسان بود، یک انسان!
امر: برخیز! زمان گذشت و تو در خوابی.
تحسین: آفرین! عجب گفتی!
استهزا: شگفتا! سنگ را بسته اند و سگ را گشاده!
؟ علامت سوال :
- از این راه به کجا می توان رسید؟
- جز این است که ما همه از برای رسیدن به هدف یگانه ای کوشاییم؟
: دونقطه:
نشان شرح و تفصیل عبارتی است که پیش از آن آمده است و نیز نشان ارجاع مطلب است به آنچه پس از آن خواهد آمد. همچنین علامتی است که پیش از نقل قولی گذاشته می شود.
تفصیل:
- آنچه معمولا برای نوشته به کار می برند این هاست: کاغذ، قلم، مرکب و...
ارجاع مطلب:
- انسان ( و اگر بهتر بخواهید : اشرف مخلوقات ) خودپرست ترین موجودات است: چون ببری را به تیر تفنگ از پای دراندازد. نام آن را « دلیری » می نهد؛ اما چندان که ببر به دفاع از جان خود شکارچی را بردرد، بدان « خونخواری» نام می دهد!
نقل قول:
- بابک همیشه می گفت: « من دروغ را تحمل نمی کنم ».
« » گیومه:
که چون قولی را از کسی یا عبارتی را از جایی نقل کنند، یا چون خواسته باشند کلمه ای در جمله مشخص باشد، آن را در گیومه قرار می دهند.
نقل قول: مانند آنچه در جمله ی بالا از بابک نقل شد.
مشخص کردن کلمه:
همچون کلمات « دلیری» و « خونخواری» در مثال قبل ( ارجاع مطلب ).
( ) پرانتز:
آن را می توان در پس و پیش جمله ی معترضه گذاشت اما بیشتر ، از ان برای کلمات توضیحی استفاده می کنند؛ مثلا:
- پایتخت فرانسه ( پاریس )، یکی از پرجمعیت ترین شهرهای عالم به شمار می رود.
در این جمله، پاریس توضیحی برای پایتخت فرانسه است.
[ ] قلاب یا پرانتز شکسته:
این نشانه در حقیقت نوعی پرانتز است و با آن تفاوت زیادی ندارد و می توان از آن دو، یکی را به جای دیگری به کار برد. اما محققان ادبی که روی آثار کهن به تحقیق و اصلاح می پردازند، برای نشان دادن کلماتی که وجودشان در جمله ای مسلم به نظر می رسد اما در متن اصلی از قلم افتاده است، از قلاب استفاده می کنند؛ مانند:
- آن خود نباید نوشتن، که به هیچ [حال] ناگفته به.
که می رساند در متن اصلی، کلمه ی « حال » از قلم افتاده است.
تست:
کدام گزینه نادرست است؟
الف) پرانتزرا می توان در پس و پیش جمله ی معترضه گذاشت.
ب) نقطه یا پوئن نشانه ی تمامی و کمال جمله است.
ج) نقطه ویرگول نشانه ی کمال و تمامی جمله است.
د) قلاب نوعی پرانتز است.
