از دست ندادن تا مدیریت اختلافات

روز سه شنبه 24 سپتامبر 2013 برای بسیاری از رسانه ها و تحلیلگران سیاسی جهان روز حساسی بود. در تحولاتی سریع و بی سابقه  در چند روزه اخیر،سخن از تنش زدایی میان ایران و غرب به وجود آمده بود . طرح موضوع نرمش قهرمانانه، رد و بدل شدن نامه ها میان اوباما و روحانی، انتشار مقاله رییس جمهور ایران در واشنگتن پست و دیپلماسی رسانه ای ظریف روحانی، این ذهنیت و فضا را ایجاد کرده بود که تحولات سیاسی در حوزه سیاست خارجی در حال وقوع است.  رییس جمهور جدید ایران- دکتر روحانی- در مصاحبه اخیر خود با شبکه ان بی سی  از امکان داشتن هر چیزی در سیاست خارجی مانند دیدار با اوباما سخن گفته بود. عکاسان روز گذشته در سالن ضیافت ناهار دبیرکل سازمان ملل و یا در راهروهای مجمع عمومی به دنبال شکار "عکس سال" بودند. اما سیر تحولات سیاسی نشان داد که علی رغم  علاقه هیات آمریکایی و تحلیل های اولیه، ایرانی ها محترمانه این دعوت و یا ملاقات را رد کردند ، تا به جای عکاسان این بار تحلیلگران سیاسی تیتر اول رسانه ها را فراهم آورند.

اما شاید مهمترین تحولات روز گذشته مواضع دو رییس جمهور در برابر همدیگر بود. غربی ها، رسانه های آمریکایی و سیاست سازان و دیپلماتهای آمریکایی منتظر اولین سخنرانی بین المللی روحانی بودند . ایرانیان چه در سطح نخبگان و چه در میان مردم منتظر واکنش اوباما به پالسهای جدید سیاست خارجی دولت روحانی بودند. در این مجال به تحلیل محتوای دو سخنرانی می پردازیم.

1-گفتار درمانی های اوباما و ادبیات کنترل شده

دکتر روحانی در  مراسم تحلیف خود با اشاره به امکان بهبود روابط سیاسی و حل و فصل مساله هسته ای  خطاب به غربی ها گفته بود:" به صراحت میگویم اگر پاسخ مناسب می خواهید، نه با زبان تهدید و تحریم که با زبان تکریم با ایران سخن بگویید." شاید اشاره به این نکته برای مشاوران اوباما  زمینه اصلی آماده کردن متن سخنرانی  وی در قبال ایران بود.  در سخنرانی روز گذشته ایران بخش مهمی به ایران اختصاص داده شده بود . او  در سخنانش 25 بار از ایران نام برد. اوباما  در این سخنرانی بر خلاف سخنان گذشته خود از بر روی میز بودن همه گزینه ها از جمله گزینه نظامی سخن نگفت.  به علاوه اوباما کوشید با تکیه بر موارد زیر سیگنالهایی مثبت برای رهبران سیاسی ایران بفرستد:

الف- آمریکا به دنبال تغییر رژیم در ایران نیست

در سیاست خارجی اهداف کشورها به دو دسته اعمالی و اعلانی تقسیم می شود. اهداف اعلانی برای بیان و تبلیغ بوده  و لزوما برای اجرا نیستند. اما اهداف اعمالی اهدافی هستند که اگرچه ممکن است بیان نشوند اما حقیقتا پیگیری می شوند. تا پیش از این، تغییر رژیم در ایران  از اهداف اعلانی و اعمالی آمریکا بود و مجلس نمایندگان آمریکا برای حمایت از تغییر نظام اسلامی بودجه تصویب کرده بود. اما روز گذشته اوباما با هدف تبلیغی  و اعتماد سازی اعلام کرد که آمریکا دیگر به دنبال تغییر نظام نیست. او ضمن این که به صراحت گفت تغییر نظام در ایران جزو اهداف آمریکا نیست به کودتا علیه دولت مصدق اشاره کرد و گفت: " دیگر چنین دخالتی در امور داخلی ایران روی نخواهد داد."

ب- آمریکا حقوق هسته ای ایران را  به رسمیت می شناسد.

یکی دیگر از تلاشهای اوباما برای تاثیرگذاری بر افکار عمومی نخبگان و  عموم ایرانیان، تاکید عمومی بر به رسمیت شناختن حقوق هسته ای ایران است. اگرچه او کاملا منظور خود را از این عبارت واضح نکرد. او در این زمینه گفت: "به روحانی گفتم که ما دست یابی ایران به انرژی اتمی صلح آمیز را تایید می کنیم ولی برای جلوگیری از دست یابی ایران به سلاح هسته ای پافشاری می کنیم" . او هم چنین با یادآوری فتوای رهبر معظم انقلاب و موضع ایشان گفت:  "رهبر ارشد ایران فتوایی درباره منع تولید سلاح هسته ای صادر کرده است و حسن روحانی رئیس جمهور ایران هم تاکید کرد کشورش سلاح هسته ای تولید نخواهد کرد. این دو موضع گیری باید مبنایی برای حل مسئله هسته ای ایران قرار بگیرند تا حقوق ملت ایران برای استفاده از انرژی صلح آمیز هسته ای ، محقق شود و در عین حال تضمین شود که برنامه هسته ای ایران صلح آمیز است". اما سوال اصلی اینجاست که منظور آمریکایی ها از حقوق هسته ای ایرانی ها چیست؟ آیا آنان با غنی سازی محدود در خاک ایران به راستی موافقند؟ چیزی که بعید به نظر می رسد. نکته بعدی اشاره اوباما به قطعنامه های شورای  سازمان ملل است. بعید به نظر می رسد که ایران تمام فعالیتهای غنی سازی خود را تعلیق نماید.

ج- آمریکا به دنبال مذاکره با ایران است

نهایتا اوباما  راهبرد سیاست خارجی خود را در قبال ایران مذاکره معرفی کرد. او به صراحت گفت :" برای حل مسئله هسته ای ایران شیوه دیپلماتیک را در پیش می گیریم."

البته او به اختلافات میان ایران و آمریکا اشاره کرد و گفت این  اختلافات عمیق است و یک شبه حل نمی شود اما خواهان در پیش گرفتن مسیر دیپلماتیک برای حل مسئله هسته ای ایران هستیم. نهایتا اوباما جان کری وزیر امور خارجه خود را به عنوان مسوول پیگیری مذاکرات با ایران معرفی نمود.

2- سخنرانی دو بخشی روحانی ، احتیاط و شفافیت

رسانه ها و محافل سیاسی غربی درباره مفاد سخنرانی شب گذشته دکتر روحانی بسیار کنجکاو بودند. واکنش روحانی به سخنان اوباما چیست؟ آیا روحانی واکنش بسیار قابل توجه رسانه ای به اوباما نشان می دهد؟

در حالیکه بسیاری از رسانه ها و مردم منتظر سخنرانی صریح و جزئیات محور دکتر روحانی بودند، بخش اول سخنان روحانی کلی، انتزاعی و تا حدود زیادی آرمانی بود.  نقد نظام بین الملل، انتقاد از خشونت، دفاع از عقلانیت و اعتدال و تکیه بر صلح و عدالت و اخلاق محتوای اصلی این بخش را تشکیل می داد.

اما پس از این بخش طولانی ، سرانجام روحانی وارد جزئیات و مسائل مهم دیپلماتیک شد و خطوط اصلی راهبردی خود را مشخص کرد.  راهبرد  روحانی شفافیت در مواضع و در عین حال احتیاط و دور اندیشی در نحوه بیان آنها بود. نکات مهم مورد تاکید رییس جمهور اسلامی ایران عبارت بودند از:

الف- نقد ظریف  مواضع اوباما درباره سوریه

در جلسه صبح ، اوباما تنها دلیل و انگیزه خود را درباره تهدید به حمله نظامی و توسل به زور در سوریه ،کشتار شیمیایی غیر نظامیان بویژه کودکان توسط دولت سوریه اعلام کرده بود.  در واکنش به این اظهارات روحانی با یادآوری  ضمنی منطق قدرت طلبانه آمریکا در روابط بین الملل گفت:  "از ابتدای بحران و از زمانی که برخی از بازیگران منطقه ای و بین المللی با سرازیر کردن منابع تسلیحاتی و اطلاعاتی و تقویت گروه های افراطی سعی در نظامی کردن این بحران داشتند، ما تأکید کردیم که بحران سوریه راه حل نظامی ندارد. نمی توان اهداف استراتژیک و توسعه طلبانه و بهم ریختن توازن و تعادل های منطقه ای را با پنهان شدن پشت کلمات بشردوستانه، تحقق بخشید."

ب – ایران لنگرگاه ثبات و خواهان مبارزه با افراطی گری و خشونت

روحانی و تیم مشاورش عبارت " لنگرگاه ثبات"  را درباره ایران با هوش و هدف خاص انتخاب کرده بودند. در سال 1977 کارتر در دیدار با شاه سابق، ایران را جزیره ثبات منطقه خاورمیانه خوانده بود. اما جزیره ثبات آمریکاییها ظرف یکسال با بزرگترین انقلاب نیمه دوم قرن بیستم روبرو شد.  حال روحانی با عبارتی مشابه به آمریکایی ها یادآوری می کند ایران بدون حمایت خارجی و در عین حال به شکل درون زا نقطه اطمینان و  ثبات در منطقه است؛  و اگر آمریکایی ها به دنبال مبارزه واقعی با تروریسم کور القاعده و تکفیری ها هستند، چاره ای جز کمک گرفتن و همکاری با ایران ندارند. همانگونه که در جنگ با طالبان ، کمکهای ایران از عوامل پیروزی ائتلاف بین المللی بود.

ج-ضمن حفظ غنی سازی آماده شفافیت کامل هستیم

نکته مهم و اساسی که غربی ها منتظر شنیدن آن بودند موضع ایران درباره نحوه پیگیری پرونده هسته ای است.  آقای روحانی به صراحت اعلام کرد "برنامه هسته ای ایران - و همه کشورهای دیگر -- می باید تنها در جهت اهداف صلح آمیز باشد. که این هدف،صرف نظر از مواضع دیگر بازیگران، هدف جمهوری اسلامی ایران بوده و خواهد بود. سلاح هسته ای و کشتار جمعی هیچ جایگاهی در دکترین دفاعی ایران نداشته و با باورهای بنیادین مذهبی و اخلاقی ما در تعارض است. منافع ملی ما ایجاب می کند که هر گونه نگرانی منطقی پیرامون برنامه هسته ای ایران را مرتفع نماییم. "

آقای روحانی در عین حال با تاکید بر لزوم حقوق هسته ای مردم ایران به عنوان هدف دوم می گوید:"هدف دوم یعنی پذیرش اعمال حق غنی سازی و سایر حقوق هسته ای در خاک ایران تنها راه تامین هدف اول است. دانش هسته ای در ایران بومی شده و فن آوری هسته ای منجمله غنی سازی به مرحله تولید انبوه رسیده است."

د- امکان مدیریت اختلافات میان ایران و آمریکا

کلمات در این بخش سخنان روحانی کاملا با برنامه انتخاب شده بود. روحانی ضمن اینکه به شکل محترمانه و رسمی رییس جمهور آمریکا را پرزیدنت اوباما خطاب کرد، اما در عین حال نه از تنش زدایی و حل همه مسائل در کوتاه مدت که از عزم ایران برای عدم ایجاد تنش جدید با آمریکا یاد کرد.  آقای روحانی به نقش برخی لابی های جنگ طلب بدون ذکر نام و جزئیات در سیاست سازی علیه ایران در آمریکا اشاره کرد و گفت: در صورت عزم سیاسی رهبران آمریکا و خودداری از دنبال کردن منافع گروه های فشار جنگ طلب، می توان به چارچوبی برای مدیریت اختلافات رسید. در این چارچوب موضع برابر، احترام متقابل و اصول مسلم شناخته شده بین المللی باید مبنا باشد.البته در این زمینه انتظار ما از واشنگتن شنیدن صدای واحد است.

بخش سیاست تبیان