اختلافات شیعه و اهل سنت در مورد مناسک حج

در این مقاله به دو سوال در باب احکام حج پاسخ خواهیم داد:

بیان اختلافات فقهی بین فقهای شیعه و سنی درباره مناسک حج نیازمند نوشتن کتاب است که از حوصله این نوشته خارج است. به همین جهت، تنها به برخی اختلافات فقهی میان فقهای شیعه و سنی در مورد حج و عمره اشاره می‌شود:

1. محرّمات إحرام

شیعه امامیه معتقد است؛ حج‌گزار و یا عمره‌گزار، پس از پوشیدن لباس احرام، نیّت و گفتن لبیّک، مُحرم می‌شود و باید تا پایان اعمال حج و یا عمره، از كارهایى كه بر مُحرم حرام است پرهیز كند؛ مانند شكار حیوان صحرایى، ‏آمیزش یا هرگونه استفاده شهوانى دیگر، استعمال بوی خوش، و ... (امام خمینى و سایر مراجع، مناسک حج (محشى)، ص 193 – 252)

یکی از اختلاف نظرها در این مسئله پوشاندن صورت برای مردان و زنان است. شیعه‏ امامیه پوشاندن صورت را براى مرد در حال احرام حرام نمی‌داند و پوشاندن صورت برای زنان حرام می‌داند؛ در عین حال براى رو گرفتن از نامحرم، جایز است چادر یا جامه را كه به سر افكنده؛ پایین بیندازد.

برخی از مذاهب اهل سنت همانند شیعه فتوا می‌دهند، اما برخی دیگر پوشاندن صورت براى مرد و زن را در حال احرام حرام می‌دانند و درباره پوشاندن صورت برای زنان می‌گویند: اگر بی‌گانه در حال نگاه كردن به او است و یا آن‌كه زن زیبا باشد؛ جائز است صورت خود را بپوشاند.

2. وقوف در عرفات‏

شیعه امامیه می‌گوید: وقوف در عرفات از ظهر روز نهم ذی‌الحجه تا مغرب، از اركان حج است و كسى كه این وقوف را درک نكند حج او باطل می‌شود. آنچه ركن است، مقدارى در سرزمین عرفات بماند، هرچند خیلى كم باشد؛ پس اگر هیچ به عرفات نرود، ركن را ترک كرده‏ است.

اما مذاهب اهل سنت، در وقت آن اختلاف نظر دارند؛ برخی وقت آن‌را لحظه‏اى‌ از غروب شب دهم تا سحرگاه روز عید، یا از سحرگاه روز نهم ذی‌الحجه تا سحرگاه روز عید می‌دانند و گروهی دیگر از زوال خورشید روز نهم ذی‌الحجه تا فجر روز دهم، هرچند لحظه‌اى حضور داشته باشد.

3. نماز طواف‏

از جمله واجبات عمره و حج در فقه شیعه، نماز طواف است. طواف كننده بعد از اتمام طواف عمره و طواف حج، دو ركعت نماز - مثل نماز صبح- می‌خواند.

اما فقهاى اهل تسنن در مورد حكم نماز طواف دو نظریه مختلف داده‌اند:

الف. «شافعی‌ها» و «حنبلی‌ها» نماز طواف را از مستحبات طواف می‌دانند. بنابر این، نه تنها واجبى به نام نماز طواف را در حج قبول ندارند، بلكه استحباب آن‌را در ضمن طواف می‌دانند و لذا می‌گویند: از جمله مستحبات طواف، خواندن دو ركعت نماز است.

شافعی‌ها معتقدند كه آن دو ركعت نماز هم لازم نیست حتماً به نیت نماز طواف باشد، بلكه هر نمازى اگرچه نماز واجب (مثلاً نماز صبح) یا نماز نافله باشد، كافى است. ولى در هر حال مستحب است بلافاصله بعد از طواف بخواند. ابن رشد می‌گوید: «فقها اجماع دارند بر این‌كه: از مستحبات طواف است كه بعد از آن، دو ركعت نماز خوانده شود».

ب. «مالكیه» و «حنفیه» خواندن دو ركعت نماز، بعد از طواف را از واجبات طواف می‌دانند. «مالكیه» تصریح می‌نمایند كه: نماز طواف جزئى از «طواف» است.‏

4. رمى جمره عقبه‏

یكى از احكام «منا» و از جمله واجبات حج در روز عید قربان (دهم ذی‌حجه) به اتفاق فقهاى شیعه و سنى، رمى جمره عقبه است. و وقت انداختن ریگ بر «جمره عقبه» نزد فقهاى شیعه، از طلوع آفتاب روز دهم است تا غروب آن و اگر فراموش كرد، تا روز سیزدهم می‌تواند بجا آورد. ‏اما در كیفیت انداختن ریگ‌ها به جمره و وقت انداختن آن میان فقهاى شیعه و سنى اختلاف نظر هست از این‌رو در این موارد ذیلاً توضیح می‌دهیم:

گفته شد كه رمى «جمره عقبه» باید در روز عید انجام پذیرد ولى فقهاى اهل سنت در این نكته اتفاق نظر دارند كه پیش از ظهر روز عید - از طلوع خورشید تا ظهر- وقت مستحب آن است.

اما درباره وقت ادای آن، برخی از مذاهب اهل سنت وقت اداى آن‌را از طلوع فجر روز عید تا فجر روز بعد می‌دانند،  و برخی از فقهاى معاصر آنها نیز گفته‌اند: سزاوار است كه رمى جمره عقبه در روز انجام گیرد -نه در شب- و مدت آن تمام روز است تا غروب.

از نظر فقهاى شیعه كیفیت انداختن سنگ به جمرات به شكل مزبور؛ یعنى انداختن سنگریزه به كمک انگشت ابهام و سبابه، مستحب است نه واجب. اما اهل سنت در كیفیت «انداختن» ریگ گفته‌اند: لازم است به طور «خَذْف» باشد؛ یعنى سنگ را روى انگشت ابهام بگذارد، و سپس با ناخن انگشت سبابه آن‌را پرتاب كند.

بر فرض اینکه نماز را صحیح نخوانده و توانایی نایب گرفتن ندارید، می‌توانید الآن نماز را در هر جایی بجا آورید. البته برخی از مراجع تقلید (آیة الله العظمی خامنه‌ای دام ظله) می‌گویند چنانچه در زمان خواندن نماز اعتقاد به صحت آن داشته‌اید، محکوم به صحّت است و  نایب گرفتن لازم نیست.

پاسخ مراجع عظام تقلید نسبت به این سۆال، چنین است:

حضرت آیة الله العظمی خامنه‌ای (مد ظله العالی):

اگر با اعتقاد به صحت به صورت مذکور خوانده‌اید، محکوم به صحّت است و در این فرض نائب گرفتن در نماز طواف نساء لازم نیست.

حضرت آیة الله العظمی مکارم شیرازی (مد ظله العالی):

می‌توانید در همان محل خودتان نماز طواف نساء را بجا آورید و توجه داشته باشید رعایت قواعد تجوید در قرائت لازم نیست و همین که عربی صحیح صدق کند کافی است.

حضرت آیة الله العظمی سیستانی (مد ظله العالی):

الآن نماز را بخوانید.

حضرت آیة الله العظمی نوری همدانی(مد ظله العالی):

در فرض سۆال باید نماز طواف را به صورت صحیح بجا آورد و هر جا که بخواند صحیح است.

حضرت آیة الله العظمی صافی گلپایگانی (مد ظله العالی):

در شهر خودتان نماز نساء را بخوانید.

(توجه: استفتا از دفاتر آیات عظام: خامنه‌ای، سیستانی، مکارم شیرازی، صافی گلپایگانی، نوری همدانی (مد ظلهم العالی) توسط سایت اسلام کوئیست انجام گرفته است)

منابع:

اسلام  کوئیست

امام خمینى و سایر مراجع، مناسک حج (محشى)