ساختمان شترگلو

یکی از این بنا‌ها ساختمان شترگلو است که در شرق شهر ماهان و در مسیر وکیل‌آباد می‌توان آن‌را دید. شهر ماهان در 35‌کیلومتری جنوب‌شرقی شهر کرمان واقع شده است.

وجه‌تسمیه این بنا به شترگلو و خنکای داخل ساختمان از آن راز و رمز‌هایی است که حتی پس از یافتن پاسخ می‌توان در مورد آن به کنجکاوی پرداخت.

این بنا که از آثار تاریخی دوره قاجار است یکی از بهترین جاذبه‌های گردشگری جنوب شرق کشور به شمار می‌آید. وجه‌تسمیه آن به شتر‌گلو نیز از این‌روست که در گذشته برای جلوگیری از ورود حیوانات به باغ‌ها و خانه‌های بزرگ که در مسیر قنات‌ و چشمه بودند راه ورود و خروج آب را به شیوه‌ای کم‌مانند می‌ساختند.

معمار‌ها برای این منظور زیر دیوار خانه، کانالی به شکل زاویه منفرجه می‌ساختند تا آب از یک سمت با ارتفاع مناسبی پایین رفته و از سمت دیگر بنا به قاعده ظروف مرتبط بالا بیاید و از آنجا که شکل این کانال‌ها به گردن و گلوی شتر شباهت دارد به چنین سازه‌ای شترگلو می‌گفتند که در بیشتر موارد در سایه ذوق و خلاقیت معماران هنرمند ایرانی، حوض ها، آب نماها و فواره های زیبایی نیز با استفاده از همین روش در خانه های حکام و اشراف گذشته احداث می شد تا در مجموعه درختان سرو و کاج و گل های چهار فصل و نیز درختان میوه، فضایی فرحبخش و پرطراوت پدید آید.

در واقع باید گفت که شترگلو به نوعی سازه آبی سنتی گفته می شود كه كار انتقال آب را از مكانی به مكان دیگر انجام می دهد، به نوعی كه اگر در مسیر آب موانعی مانند جاده، رودخانه و... قرار گرفته باشد، به گونه ای كه سطح مانع از مسیر آب پایین تر باشد، می توان با احداث شترگلو به راحتی آب را منتقل نمود. عملكرد شترگلوها به عنوان سازه های آبی سنتی، به نوعی شبیه به عملكرد سیفون های معكوس به عنوان سازه های آبی امروزی است.

از دیگر ویژگی‌های ساختمان شترگلو مقرنس‌کاری‌های زیبایی است که بالای حوضخانه آن قرار دارد. در اطراف این حوضخانه افزون بر اتاق‌ها و رواق‌هایی که با گچبری‌های زیبا تزیین شده‌اند، دهلیزهایی تعبیه شده که جریان هوا را از 2بادگیر قرینه، پس از عبور از خنکای آبی که به‌طور مداوم از یک فواره می‌جوشد و در حوض و پاشویه‌ها جریان می‌یابد، هوای داخل را به شکل شگفت‌انگیزی خنک می‌کند.

علاوه بر این، داخل این بنا یك فواره بزرگ قرار دارد كه وقتی آب داخل آن جریان داشته باشد، صدای كاروان شتر به گوش می‌رسد.در مرکز ساختمان شترگلو ماهان حوضخانه ای زیبا که با سقف بلند و گنبدی شکل و مقرنس کاری شده، قرار دارد.

در اطراف این حوضخانه علاوه بر اتاق ها و رواق هایی که با گچبری های زیبا تزئین یافته اند، دهلیزهایی تعبیه شده که جریان هوا را از دو بادگیر قرینه و زیبا، پس از عبور از خنکای آبی که به طور مداوم از یک فواره می جوشد و در حوض و پاشویه ها جریان می یابد به فضاهای پیرامونی که برای استراحت ساکنان خانه  در روزهای گرم تابستان پیش بینی شده  هدایت می کند. که بی شک یکی از نبوغ آمیزترین جلوه های هنری و تمهیدات خلاق مهندسان و معماران ایرانی در مبارزه اندیشمندانه با گرمای تابستان حاشیه کویر را به نمایش می گذارد. هوای پاک و سالمی که بدون مصرف هرگونه سوخت و هزینه ای طراوت و شادابی کوهستان را تداعی می کند.

فراوری: الهام مرادی

بخش گردشگری تبیان

برگرفته از همشهری، کرمان امروز