انسان و عروسک ژاپنی

معرفی نمایش های سنتی جهان

از میان سه نوع تئاتر عمده ژاپنی، تئاتر «كابوكی» ناخالص ‌ترین نوع تئاتر ژاپنی محسوب می‌شود زیرا آزادانه از تئاتر آیینی خاور دور، تئاتر عروسكی و منابع دیگر اقتباس كرده است. از این‌رو تئاتر «كابوكی» ضوابط خشك كمتری دارد، اگرچه مدت زمانی طولانی است ‌كه از همه آنها محبوب ‌تر است.

آغاز «كابوكی» را معمولاً حوالی 1603 می‌ دانند زمانی كه «اوكنی» همراه با هم ‌بازی ‌های همراهش برنامه‌های خود را آغازكرد. حركات نمایشی او احساس‌ برانگیز بود و توسط «شوگون» حاكم آن زمان ممنوع شد.

سپس این حركات را پسران جوان وی انجام دادند و آنها نیز به همان دلیل پیشین منع شدند تا «كابوكی» مردانه پدید آمد.

** «كابوكی» و سیر تطور و تحول تاریخی آن

تئاتر «كابوكی» تغییرات زیادی به خود دیده است. این گونه نمایشی در آغاز تنها طرح ‌هایی بدیهه ‌سازی شده بود كه در نمایش‌ ها جای داده می ‌شد.

نویسندگان «كابوكی» هرگز در یك شكل معین و تعریف ‌شده نمی ‌اندیشیدند و همچون تئاتر آیینی خاور دور و «كیوگن» در «كابوكی» هیچ خط فاصله ‌ای بین كمدی و جدی كشیده نمی ‌شد.

درام‌ نویسان «كابوكی» غالبا صحنه‌های پرقدرتی می‌نویسند كه ارتباط زیادی به قطعات مختلف همان نمایش ندارد و این شیوه شاید سنت مدرن نمایشی در ژاپن را بهتر توضیح دهد كه هر برنامه تركیبی است از قطعات پراكنده از نمایشنامه ‌ها و نه یك درام كامل.

نمایش‌های كابوكی به‌طور سنتی طولانی‌ و 12 ساعت بودند (البته به حدود 5 ساعت هم رسیده‌اند) و اجرای آن به چهار قسمت تقسیم می‌شود: 1) قسمت تاریخی (بزرگداشت سنن ملی و ارزش‌ های سامورایی)؛ 2) حركات موزون؛ 3) درامی بومی درباره بازرگانان و پیشه ‌وران؛ 4) حركات موزون دراماتیك و مۆثر تك‌ پرده‌ای‌كه غالباً طنزآمیز است.

حركت موزون در كابوكی همواره بیان‌كننده یك مفهوم كلامی است و دارای وضع، حالت و حركاتی شیوه ‌پردازی شده است. در این شیوه مثلا گریه ‌كردن را با حركات موزون سر و حالات مشخص دست نشان می‌ دهند. مهم‌ترین ساز «كابوكی» ساز «سامی ‌سن» است و خواندن و گویندگی با این ساز از مشخصه‌های تئاتر «كابوكی» است.

بازیگران كابوكی آموزش خود را از سن شش یا هفت سالگی آغاز می ‌كنند و ابتدا حركت، سپس فن بیان و سرانجام پوشیدن لباس را آموزش می‌بینند.

چون نقش كودكان در نمایش‌های كابوكی فراوان است لذا هنرآموزان معمولاً از آغاز كار خود به صحنه می‌ آیند و تجربیات دست اولی را برای حرفه آینده خود كسب می‌كنند. غالب بازیگران برجسته «كابوكی» كه عموما نقش اول را برعهده می‌گیرند نقش خود را از پدرانشان‌ به ارث می‌برند.

** «بونراكو»، پدر معنوی نمایش های سنتی ژاپن

اصطلاح «بونراكو» كه امروزه برای نوعی از تئاترهای عروسكی به‌ كار می ‌رود برگرفته از نام «اومورا بونراكوكن» (1810- 1738) عروسك ‌گردان بزرگ ژاپنی است. در سال 1963 انجمنی به نام انجمن «بونراكو» برای حمایت از كلیه میراث‌های هنری در ژاپن تاسیس شد.

نمایش عروسكی «بونراكو» همچون تئاتر آیینی خاور دور قراردادهای مدون خود را دارد. صحنه‌ای دراز و باریك كه به سه سطح تقسیم می ‌شود. هر سطحی دارای دیواره‌ هایی است ‌كه عروسك‌ گردانان در پشت آنها می‌نشینند. همه صحنه ‌ها دارای صحنه‌ پردازی هستند و به تناسب داستان تغییر می‌كنند.

در سوی راست صحنه، جایگاه تماشاگران درست در مقابل صحنه، سكویی برای نقالی و نوازندگان «سامی ‌سن» در نظر گرفته می‌شود. این سكو متحرك است و در مواقع ضروری حركت می‌كند تا نوازندگان «سامی ‌سن» را در مقابل دید تماشاگران قراردهد. در پایان هر پرده از نمایش، گروهی تازه جای گروه قبلی را می‌گیرد.

اجرای نمایش عروسكی با آمدن راوی سیاه ‌پوشی كه كلاهی بر سر دارد آغاز می‌شود. (این لباس را همه دستیاران صحنه

به ‌جز عروسك‌ گردان اصلی و نوازندگان و گوینده بر تن دارند.) راوی نام نمایش و نام نوازندگان «سامی ‌سن» و نام قصه ‌گو یا گوینده را اعلام می‌كند.

گوینده، داستان را می‌گوید و احساس‌ های هر عروسكی را توصیف می‌كند. گوینده است كه لبخند می‌زند، می‌گرید، می‌ترسد و یا حیرت می‌كند.

عروسك گردان ها و عروسك ‌‌ها در مركز صحنه جای می‌گیرند. اندازه و ساخت عروسك‌ ها به نسبت اهمیت ‌شان در نمایش تا حدی متفاوت است. عروسك‌های مونث معمولاً پا ندارند و این به خاطر «كیمونویی» (لباس بلند زنانه ژاپنی) است كه بر تن دارند.

عروسك‌ هایی كه نقش كم ‌اهمیت‌تری دارند معمولا دهان، چشم و ابروی متحرك ندارند. موفقیت عروسك‌ گردان در آن است كه با عروسك خود یكی شود و خود نیز جذب درام شود.

عروسك‌ گردان باید آموزش‌ ها و تمرینات سخت و طاقت‌ فرسایی را پشت سر بگذارند. آن‌ها ابتدا هدایت پاها (معمولاً برای استاد شدن در این كار 10 ‌سال تجربه و تمرین لازم است.)، سپس دست چپ (10 ‌سال دیگر برای همین كار) و سپس هدایت سر و دست راست را می‌آموزند.