تازه‌ترین توصیه رهبر انقلاب برای مطالعه
به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله خامنه‌ای (مدظله) درست سه سال پیش رهبر انقلاب در دیدار نخبگان جوان فرمودند: من یقین دارم شما جوان‌ها كمتر هم به تاریخ و به این چیزها اهمیت می‌دهید. یك‌هزارمِ آنچه را كه اتفاق افتاده را هم شما در تبلیغات و در حرف‌ها نشنیده‌اید. این سخن كه در ضمن بیان و توضیحی در مورد شرح جنایات انگلیسی‌ها در همین تاریخ معاصر ما مطرح شد، به یك نویسنده مستند شده بود: جواهر لعل نهرو. مردی انقلابی و ضدانگلیسی.
در تابستان سال 1928 ایندیرا، دختر نهرو كه در آن وقت ده ساله بود در شهری ییلاقی دور از پدرش به سر می‌برد. در آن تابستان نهرو یك سلسله نامه برای دخترش نوشت كه در آن‌ها با زبانی ساده داستان آفرینش زمین و پیدا شدن زندگی و تشكیل نخستین قبایل و اجتماعات بشری را نقل كرد. بعد مجموعه‌ی آن‌ها را كه 30 نامه‌ی كوتاه بود به صورت كتابی منتشر نمود.نشیب و فراز زندگی اجتماعی و سیاسی نهرو كه اهداف بلند انقلابی اصیل را در سر داشت بارها و بارها به زندان كشاند. در سال 1930 كه نهرو یكی از دوران‌های متعدد زندانش را می‌گذراند درصدد برآمد از فرصت و فراغتی كه در زندان پیش می‌آید استفاده كند و نامه‌های تازه‌ای برای دخترش بنویسد. این نامه‌های تازه در مدتی نزدیك سه سال از اكتبر 1930 تا اوت 1933 در دو دوران مختلف زندان نوشته شد و در آن‌ها یك دوره تاریخ جهان منعكس می‌گشت. در اواخر سال 1933 كه نهرو زندان خود را به پایان رساند، نامه‌های خود را مروری كرد و آماده‌ی چاپ ساخت اما چون به زودی در 12 فوریه 1934 یكبار دیگر زندانی شد، خواهرش ویجایالكشمی پاندیت مجموعه‌ی آن‌ها را تنظیم كرد، «نگاهی به تاریخ جهان» نامید و در دو جلد به چاپ رساند.
استقبال از این كتاب به حدی بود كه در سال 1938 نگاهی به تاریخ جهان نایاب شد. نهرو بار دیگر نوشته‌هایش را برای تجدید چاپ مورد بازنگری قرار داد و اصلاحاتی در آن به عمل آورد و یك فصل هم بر آن افزود. بدین ترتیب كتاب بار دیگر روانه بازار كتاب شد و آن قدر اعتبار یافت كه هنوز پس از گذشت 75 سال همچنان جزو كتاب‌های خوب تاریخ به شمار می‌آید.
نهرو با مقاومت و پافشاری بر اهداف استقلال‌طلبانه و مبارزه برای ایجاد هندوستان بزرگ و پس از طی سال‌ها مرارت و سختی بعد از استقلال هند، اولین نخست وزیر و رهبر انقلابی هند نو شد. بنابراین بسیاری از تحلیل‌ها و توضیحات جواهر لعل نهرو برای كسانی كه می‌كوشند از تاریخ برای خود الهام و راهنمایی كسب كنند و برای آینده ای كه می‌سازند درس بیاموزند معنی و مفهوم بزرگ‌تری یافته است. نهرو در این كتاب خود را تاریخ نویس نمی‌داند. او یادداشت‌هایی را برای دخترش نوشته كه پر از توضیح و تعلیل و روشنگری درباره رخدادهای تاریخی است. در واقع نوعی تاریخ تحلیلی است با تاكید بر حفظ نگاه هند و آسیا.
مترجم كتاب مرحوم محمود تفضلی است. او مردی فرهنگی و كاردان بود كه سال‌ها در قامت رایزن فرهنگی ایران در كشورهای آسیایی از جمله هند خدمت كرده بود و نظر به دغدغه و شناخت خود از آثار مهم فرهنگی كشورها دست به ترجمه آثار بسیاری به زبان فارسی زد. «نگاهی به تاریخ جهان» در سه جلد ترجمه و بطبع رسیده است. بخش اول شامل 95 نامه از «تاریخ باستان» آغاز و تا اواخر قرن هجدهم و تا آستانه انقلاب‌های بزرگ آن قرن دامه یافته است. بخش دوم 60 نامه در خود دارد و تا جنگ اول جهانی را روایت كرده است. بخش سوم هم 42 نامه شامل دنیای پس از جنگ می‌باشد. این تقسیم‌بندی از سوی مترجم صورت گرفته به جهات فنی و عملی كار انتخاب شده است و الا كتاب یك واحد متصل و به هم پیوسته است. ترجمه فارسی این كتاب از روی چاپ چهارم آن كه در ژانویه 1949 در لندن انتشار یافت صورت گرفته است و مستقیما از متن انگلیسی برگردانده شده است.
من یقین دارم شما جوان‌ها كمتر هم به تاریخ و به این چیزها اهمیت می‌دهید. یك‌هزارمِ آنچه را كه اتفاق افتاده را هم شما در تبلیغات و در حرف‌ها نشنیده‌اید. این سخن كه در ضمن بیان و توضیحی در مورد شرح جنایات انگلیسی‌ها در همین تاریخ معاصر ما مطرح شد، به یك نویسنده مستند شده بود: جواهر لعل نهرو. مردی انقلابی و ضدانگلیسی.
نكته جالب اینكه ترجمه كتاب در سال 1335 هجری شمسی پس از اینكه ترجمه كتاب قبلی نهرو تحت عنوان "زندگی من" از سوی محمود تفضلی آغاز شد. نهرو بعد از دریافت كتاب زندگی خود از تفضلی خواست كتاب تازه‌اش كه همین "نگاهی به تاریخ جهان باشد" را ترجمه نماید. نهرو كه در آن سال نوشته بود: خوشوقت خواهم شد كه شما كتاب "نگاهی به تاریخ جهان" مرا نیز ترجمه و منتشر كنید. سه سال بعد و در سال 1338 (ه ش) مرحوم تفضلی یك نسخه از ترجمه كتاب "نگاهی به تاریخ جهان" را به سفیر كبیر هند در تهران تحویل داد تا با حفظ مراتب احترام به دفتر نخست وزیری جایی كه جواهر لعل نهرو بر آن تكیه زده بود بفرستند. نهرو پس از دریافت كتاب برای مترجم كتابش در ایران نوشت:
آقای محمود تفضلی عزیز
سفیر كبیر ما در تهران یك نسخه از ترجمه فارسی كتاب "نگاهی به تاریخ جهان" را كه شما ترجمه كرده بودید را برایم فرستاده است. از شما سپاسگزارم و آن را تقدیر می‌‌كنم. چون زبان فارسی نمی‌دانم، شاید نتوانم درباره این ترجمه قضاوت كنم، اما شنیده‌ام كه این كتاب در ایران موقعیت خوبی كسب كرده است و استقبال شایانی از جانب دانشجویان و عموم مردم از آن شده است. امیدوارم این كتاب سبب تفاهم بیشتر میان ایران و هند بشود.
با احساسات صمیمانه. ارادتمند. جواهر لعل نهرو
كتاب همانطور كه سفیر كبیر هند به جناب نخست وزیر گفته بود در ایران به شدت مورد اقبال قرار گرفته بود و موفق شد برنده جایزه بهترین ترجمه سال 1338 انجمن كتاب ایران شود. ترجمه‌ای كه در پی گذشت پنج دهه از آن اكنون كمی قدیمی و كندخوان به نظر می‌رسد، اما هنوز قوت و استحكام بیانی خود را در نوشتن جملاتی كوتاه و با افعال و كلمات درست حفظ كرده است.
جواهر لعل و نهرو در ابتدای كتاب نوشته است:
در زندانی بودم كه كتابخانه‌ای وجود نداشت و كتاب هایی كه بتواند مورد رجوع قرار گیرد در اختیار زندانی نیست. در چنین وضعی كتاب نوشتن درباره هر موضوع و مخصوصا درباره تاریخ كاری گستاخانه و دشوار است. در زندان مقداری كتاب به دستم رسید اما نمی‌توانستم آن‌ها را با خود نگاه دارم. كتاب‌ها می‌آمدند و می‌رفتند. بنابراین خودم را عادت دادم كه از كتاب‌هایی كه می‌خوانم یادداشت بردارم. دفترچه‌های یادداشت من كه بعد از مدتی تعدادشان خیلی زیاد شده بود در هنگام نوشتن نامه‌ها به كمك من آمدند. در این زمان فقدان كتاب‌های خوب كه بتواند طرف مراجعه قرار گیرد كاملا محسوس بود و به همین جهت بعضی دوران‌‌ها از قلم افتاده و ناگفته مانده‌اند. نامه‌های من شخصی‌‌اند و در آن‌ها بسیاری مسایل خصوصی هست كه فقط برای دخترم معنی و مفهوم دارد. نمی‌دانم با آن‌ها چه باید كرد، زیرا بیرون كشیدن آن‌ها كاری نیست كه به آسانی امكان‌پذیر باشد. نهرو می‌نویسد: روش برخورد من با حوادث مثل كار یك تاریخ‌نویس نیست. اصولا من ادعای تاریخ‌نویسی ندارم. آنچه در این نامه‌ها هست مخلوط ناموزونی است از نوشته‌های ابتدایی برای جوانان با بحث و گفتگویی از منظر بزرگ‌سالان.
محور اصلی این كتاب سرزمین هند است. یعنی در كتاب "نگاهی به تاریخ جهان"، نگاه كننده در هند نشسته است. ابتدا به تاریخ دور می‌نگرد و در بستر زمان جلو می‌آید تا به تاریخ معاصر خود می‌رسد. روایت و تحلیل تاریخ از این نوع كه نهرو انجام داده است توجه ویژه‌ای به جغرافیای رخدادهای هم دارد. بنابراین آسیا و تقابل تاریخی شرق و غرب دیگر محور اصلی كتاب است. از دیگر ارزش‌های كتاب باید به توالی و ارتباط رخدادهای جهان با یكدیگر نام برد. رویكرد تاریخی اثر درس گرفتن از تاریخ است و در این بین نویسنده هرگز ادای بی‌طرفی و خنثی‌منشی ندارد. او یك هندی اصیل است كه در نقل تاریخ كشورش و جهان به استعمار و استبداد از همان ابتدا حساسیت ویژه‌ای نشان می‌دهد. می‌توان گفت "نگاهی به تاریخ جهان" یكی از واقعی‌ترین تاریخ‌هایی است كه نوشته شده است. تاریخی به زبان مردمی كه عادت كرده بودند حتی تاریخ‌شان را هم غربی‌ها بنویسند.
3 ویژگی اصلی كتاب عبارتند از اینكه اولا تاریخی بومی است. دوم اینكه تحلیلی و توضیحی است و سوم آنكه به زبان ساده و برای جوانان و نوجوانان نوشته شده است. گو اینكه هیچ كتاب بدون اشكال در برداشت و نوشتار نیست اما تمام آنچه ذكر شد از این كتاب یك پیشنهاد خوب برای مطالعه تاریخ ساخته است.
حضرت آیت الله خامنه‌ای در دیدار اخیر خود با فرماندهان سپاه پاسداران ذیل بحث استحكام ساخت درونی فرمودند: این كتاب جواهر لعل نهرو ـ نگاهى به تاریخ جهان ـ را بخوانید؛ در بخشى كه دخالت و نفوذ انگلیس‌ها در هند را بیان میكند، تصویر میكند، تشریح میكند ـ او آدمى است هم امین، هم مطّلع ـ می‌گوید صنعتى كه در هند بود، علمى كه در هند بود، از اروپا و انگلیس و غرب كمتر نبود و بیشتر بود. انگلیسی‌ها وقتى وارد هند شدند، یكى از برنامه‌هایشان این بود كه جلو گسترش صنعت بومى را بگیرند. خب، بعد كار هند به آنجا می‌رسد كه ده‌ها میلیون آن وقت‌ها، صدها میلیون در دوره‌هاى بعد، فقیر و گدا و خیابانْ‌خواب و گرسنه به معناى واقعى داشته باشد.
بخش کتاب وکتابخوانی تبیان
منبع: پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله خامنه‌ای (مدظله)
