ریشه نعمت‌ها اینجاست!

در جامعه حال حاضر شاید بتوان گفت متاسفانه برخی از افراد به هر چیزی در زندگی خود توجه می‌کنند به جز والدین این پشتیبان‌های واقعی زندگی و تنها سرمایه اصلی زندگی هر فرد.

در روایات اسلامی نیکی به پدر و مادر و رعایت احترام آنها بزرگترین و مهمترین تکلیف الهی معرفی شده و تأکیدی که در فرهنگ اسلامی و سفارش های ائمه (علیهم السلام) به این موضوع شده در کمتر مسئله‏اى دیده مى‏شود.

پدر یکی از والدین زندگی هر شخص است البته اگر از وجود وی و یا مادر از ابتدای زندگی محروم نباشد.

جایگاه پدران و حقوقی که فرزندان نسبت به وی دارند از جایگاه ویژه‌ای در مبانی دینی برخوردار است که در ادامه به نکاتی در این رابطه اشاره می‌شود:

آگاهی از حق پدر و ارزش و منزلت وی گام نخست در احسان به اوست.

رسول خدا (صلی الله علیه وآله) فرمود: رضایت پروردگار رضایت پدر و خشم پروردگار نیز در خشم پدر است.

پدر، ریشه نعمت‌ها

امام سجاد (علیه السلام) می‌فرماید: حق پدرت این است که بدانی او ریشه تو و تو شاخه او هستی و بدان که اگر او نبود تو نیز نبودی، پس هرگاه در خودت نعمتی یافتی که شادمانت می‌کند بدان که پدرت برای تو ریشه آن نعمت است و حمد خدا به جای آور و به اندازه آن نعمت از او شکرگزار باش. (تحف العقول، ص 263)

امام رضا (علیه السلام) هم در این باره فرمود: بر تو باد به فرمانبرداری از پدر و نیکی به وی و فروتنی و خاکساری در برابر او و بزرگ داشتن و گرامی داشتن او و نیز آرام سخن گفتن در حضورش، زیرا پدر ریشه و پسر شاخه اوست. اگر پدر نبود خدا پسر را هم تقدیر نمی‌کرد.

اموال و آبرو و جانتان را برایشان بذل کنید که ... جان و مال تو برای پدر است،‌ در دنیا از پدران به نیکی پیروی کنید و پس از مرگشان برای آنان دعا و طلب رحمت کنید... .

البته این، بدان معنا نیست که پدر حق جفا بر فرزند داشته باشد،‌ اگر جفا کند گرفتار عاق فرزند شدن می‌شوند.

راوی از امام صادق (علیه السلام) پرسید: مرد از مال فرزندش چه مقدار حق دارد؟ فرمود: به اندازه غذای روزانه و بدون اسراف، آن هم هنگام احتیاج و ناچاری.

راوی پرسید: پس درباره این سخن پیامبر (صلی الله علیه وآله) چه می‌گویید که به مردی فرمود: «تو و مالت از آن پدرت هستید؟»

امام (علیه السلام) فرمود: آن مرد پدرش را نزد پیامبر (صلی الله علیه وآله) آورد و گفت: ای رسول خدا! پدرم درباره میراث مادری‌ام به من ستم کرده است. پدرش گفت: من آن را برای همین اندازه و خودم هزینه کردم. پیامبر به فرزند فرمود: خودت و مالت از آن پدرت هستید و این در حالی بود که نزد آن پدر مالی نبود. آیا (به گمان شما) رسول خدا (باید آن) پدر را به سود فرزند زندانی می‌کرد؟

استمرار نیکی به پدر

امام باقر (علیه السلام) فرمود: اگر کسی به والدین خود در زمان حیات آن دو نیکوکار بود ولی پس از مرگ آنان بدهکاریشان را نمی‌پردازد و برای آنان استغفار نمی‌کند خدا وی را عاق والدین به شمار می‌آورد. (اصول کافی، ج 2، ص 163)

اسلام برای پدر و مادر احترام ویژه ای قائل است. قرآن گاهی تشکر از والدین را در کنار تشکر از خدا می داند. [سوره لقمان، آیه 14]

و گاهی بیان می دارد که اگر پدر و مادری تلاش کنند که فرزندشان مشرک شود، وظیفه فرزند اینست که از آنها اطاعت نکند اما حق ندارد که به آنها بی احترامی کند و باید تا مادامیکه آنها در این دنیا به سر می برند به معروف با آنها رفتار کند.

“فَلا تُطِعْهُما وَ صاحِبْهُما فِی الدُّنْیا مَعْرُوفًا”‌[سوره لقمان، آیه 15]

پس قرآن حتی در مورد شرک که بزرگترین گناه است به فرزند اجازه بی احترامی نداده است و لذا طبق تعلیمات اسلام شما نباید به هیچ وجه با پدر خود قطع رابطه و یا خدای نکرده بی احترامی کنید.

شما تا جایی که می توانید به پدر خود محبت کنید و این محبت و دوست داشتن خود را به او نشان دهید و انشاء الله در اثر همین برخورد شما، دل او نرم می گردد و برخوردش را با شما عوض خواهد کرد.

جایگاه پدر از نگاه امام رضا علیه السلام

امام رضا (علیه السلام) در بیانی جامع در مورد ارزش احترام به پدر می فرمایند: خداوند متعال فرمان داده سه چیز همراه سه چیز دیگر انجام گیرد:

اول، به نماز همراه زکات فرمان داده است، پس کسی که نماز بخواند و زکات نپردازد نمازش نیز پذیرفته نمی‌شود.

دوم، به سپاسگزاری از پدر و مادر فرمان داده است، پس کسی که از پدر و مادرش سپاسگزاری نکند، خدا را شکر نکرده است .

سوم به تقوای الهی فرمان داده و به صله‌ی رحم، پس کسی که صله‌ی رحم انجام ندهد تقوای الهی را هم بجا نیاورده است.(بحارالانوار جلد 74 صفحه 72)

امام رضا (علیه السلام) همچنین ضمن هشدار نسبت به عاقبت بدرفتاری با پدر و مادر فرمود: رسول خدا (صلی الله علیه وآله) فرمود: نسبت به پدر و مادر نیکوکار باش تا پاداش تو بهشت باشد ولی اگر عاقّ آنها شوی جهنمی خواهی بود. (رک: اصول کافی جلد 2)

امام رضا (علیه السلام) طی نوشته ای که برای مأمون فرستاد هم نیکی به پدر و مادر را مورد اشاره قرار داده و می نویسند: نیکی به پدر و مادر واجب و لازم است اگر چه مشرک و کافر باشند، ولی در معصیت خدا نباید اطاعتشان کرد. (بحارالانوار جلد 74 صفحه 72)

امام رضا علیه السلام ضمن توصیه به پیروی از پدر نسبت به جایگاه و حق پدر بر فرزند همواره مردم را نسبت به رعایت احترام پدر سفارش می‎کرد و حرمت آنان را یادآور می‎شد. از این رو، در سخنان ارزشمند خود می‎فرماید:

باید از پدر اطاعت کنی و نسبت به او نیکویی نمایی و در برابرش تواضع و خضوع کرده و به بزرگی از او یاد کنی و مورد تمجید و تعریف قرارش دهی و در محضرش آهسته سخن گویی؛ چرا که پدر اصل و ریشه فرزند است و فرزند بخشی از اوست. اگر پدر نبود، فرزند هم نبود.

ای فرزندان! با قدرت و توانایی خداوند متعال، دارایی و شرافت و جانتان را در راه به دست آوردن خشنودی پدران به کار گیرید. به راستی که از رسول خدا (که درود خدا بر او و بر خاندانش باد) روایت می‎کنم که آن حضرت فرمود:

خود و دارائیت به پدرت تعلق دارید. بنابراین خود و ثروت خویش را فدای پدرت نما و در راه خشنودیش به مصرف برسان و در حال زندگی وی از آنان پیروی کنید و به آنان احسان و نیکی نمایید و پس از مرگشان با طلب بخشش و رحمت از خداوند به آنان رحم کنید. چرا که از رسول خدا (که درود خدا بر او و بر خاندانش باد) نقل شده که فرمود:

هر کس به پدرش در حال حیات و زندگیش نیکی و احسان کند، ولی پس از مرگش او را از دعای خیر فراموش نماید، خداوند او را عاق و نافرمان می‎نامد.

منابع:

سایت حوزه

ایسنا

قدس آنلاین

مفاتیح‌الحیات، مولف: آیت‌الله عبدالله جوادی آملی

کتاب فقه الرضا علیه السلام، ص 334 و ص 234