اولین مدرسه دخترانه را که تاسیس کرد؟

تا بعد از مشروطیت مدرسه ای برای دختران ایجاد نشد، به عوام چنین تلقین می شد كه درس خواندن برای دختران لازم و جایز و پسندیده نیست و شاید شرط عفت را در زندگی كنج خانه نشستن و نداشتن سواد می دانستند. عامه مردم نظر خوبی به تحصیل در مدارس جدید نداشتند و هر زمان كه می توانستند محصلین و معلمین را مورد آزار یا سخریه و توهین قرار می دادند. تازه این امر دربارهء پسران و مردان بود و دختران وضع دشوارتری داشتند. بنابراین تحصیل دختران در خانواده هایی كه به با سواد شدن دختران خود علاقمند بودند، به وسیله معلم سرخانه انجام می شد.

تأسیس مدارس دخترانه در ایران توسط هر گروهی كه انجام می گرفت با مخالفتهای زیادی روبرو می گردید. بعضی از علما آن را خلاف شرع اسلام می دانستند و بعضی می گفتند كه وای به حال مملكتی كه در آن مدرسه دخترانه تأسیس شود.

پس از انقلاب مشروطیت گفتگوهایی بین نمایندگان صورت گرفت. پاره ای از آنان چون ناظم الاسلام از تأسیس مدارس دخترانه حمایت نمودند و گفتند: «در تربیت بنات و دوشیزگان وطن بكوشیم و به آنها لباس علم و هنر بپوشیم، چه تا دخترها عالم نشوند، پسرها بخوبی تربیت نخواهند شد.» در جواب وی میرزا سید محمد صادق رئیس مدرسه اسلام گفت: «چیزی كه مانع احداث مدرسه دخترانه است نبودن اداره نظمیه و نداشتن پلیس مرتب است. فرضاً كه حجت الاسلام منع معاندین را بردارند، با جوانان جاهل و اشخاص عذب و بی لجام چه كنیم؟ باید نخست اداره پلیس و نظمیه را مرتب كنیم تا در موقع لزوم از دختران حمایت كنند و دیگر آنكه معلم مردانه نمی توان برای دختران آورد. پس باید به فكر معلم زنانه باشیم.»

با تمام دشواری ها، پس از بالا رفتن سطح آگاهی های جامعه و احساس ضرورت ایجاب مدارس دخترانه،5 بانوان آزاد اندیش و دلسوز ایرانی دست به كار شدند و در همان زمانی كه نمایندگان به بحث و جدل پایان ناپذیر درباره چگونگی ایجاد این مدارس پرداخته بودند، به تأسیس اولین مدارس دخترانه ایران اقدام نمودند. این اقدامات در حالی صورت گرفت كه اوضاع ایران بسیار منقلب بود و به هرگونه نوگرایی در جامعه با دیده شك و تردید نگریسته می شد. بازار تكفیر و افترا بسیار گرم بود و كهنه پرستان از هیچ اقدامی حتی خطر جانی و هتك آبرو و حیثیت این بانوان آزاداندیش فروگذاری نمی كردنداما یکی از زنان آزاد اندیش و دلسوز شخصی بود به نام بانو آزموده که در تهران نخستین مدرسه دخترانه را به نام « پرورش» در سال 1321قمری( 1282خورشیدی) افتتاح کرد. اما به دلیل ضدیت و فشار مخالفان فرهنگ، عمر این مدرسه پس از چهار روز فعالیت به سر آمد.ماموران دولت با تهدید و فحاشی مدرسه را بستند. طوبی آزموده دختر مرحوم میرزا حسن خان سرتیپ در سال 1257 ش 1294 / ق. به دنیا آمد. او در چهارده سالگی به همسری عبدالحسین میرپنج درآمد، این زن و شوهر فرزندی نداشتند و اختلاف سنی آنها نیز زیاد بود. میرپنج برای مشغول داشتن زن خود، او را به وسیله معلمان خصوصی به تحصیل فارسی و عربی و فرانسه تشویق کرد. آزموده در این فرصت توانست زبان و ادبیات فارسی، عربی و فرانسه را به خوبی فرابگیرد.

از اقدامات مهم طوبی آزموده که موجب شده تا از او به عنوان فعال سیاسی، اجتماعی زنان در دوره مشروطه یاد شود این است که او در سال  1286ش دبستان دخترانه ناموس را که بعد از مدرسهِ دوشیزگان دومین مدرسه دخترانه در ایران بود تأسیس کرد. او در اول مهر ماه 1315 ش در سن پنجاه و هشت سالگی، در تهران در گذشت.

فعالیت های سیاسی اجتماعی

تنها اقدام مهم اجتماعی که اسم طوبی آزموده را ماندگار کرد، تأسیس مدرسه ای جدید تحت عنوان دبستان دخترانه ناموس در سال 1286 در خیابان شاهپور (حافظ فعلی) و نزدیک چهار راه حسن آباد بود. وی تعالیم مذهبی و علم حدیث و آموزش قرآن را در میان دروس مدرسه گنجاند،و برای ایجاد هماهنگی با شرایط روز جامعه سالی یکبار روضه خونی ، در مدرسه ترتیب می داد.

حضور معلم مرد در مدرسه،امکان نداشت،زیرا بهانه به دست مخالفان می داد،و از دیگر سوی معلم زن هم نبود ،بنابراین خانم آزموده به کمک جمعی، کتاب هایی برای محصلان فراهم کرد،و خود تعلیم دانش آموزان را به عهده گرفت.او با استقامت بسیاری در راهی که بر گزیده بود،موفق شد،در سال 1307خورشیدی،نخستین دبیرستان دخترانه تهران را تاسیس کند.

او توانست در مدتی کوتاه تعداد مدارس دخترانه را به شش دستگاه برساند و در سال 1293 ش، یعنی 8 سال پس از تاسیس اولین مدرسه، 3474 دختر دانش آموز را جذب این مدارس کند. خانم آزموده، این مدارس را به صورت یکی از مهم ترین و مجهزترین مدارس متوسطه کامل و کانون پرورش دختران متجدد درآورد.به عبارت دیگر اگر میرزا حسن رشدیه بنیانگذار مدارس کنونی پسرانه است، طوبی آزموده را نیز باید بنیانگذار مدارس دخترانه کنونی دانست.

البته لازم به ذکر است که اولین مدرسه دخترانه توسط خانم بی بی وزیرف به نام دبستان دوشیزگان در 1285 ش (یک سال قبل از مدرسه ناموس) تأسیس شد که ظاهراً خانم طوبی از او خواست که اجازه دهد تا در آنجا تدریس کند که با مخالفت مدیر مدرسه دوشیزگان مواجه می شود.

گسترش مدرسه ناموس

مدرسه ناموس چند سال بعد از تاسیس به خیابان فرمانفرما و بعد از آن به محل بزرگتری در خیابان شاهپور (حافظ فعلی) منتقل شد. در این زمان مدرسه ناموس به قدری توسعه یافته بود که به صورت یکی از مهم ترین و مجهزترین مدارس متوسطه کامل درآمد و تا پایان دوره دبیرستان دختران را آموزش می داد، به طوری که در 1307 ش. اولین گروهِ دیپلمه مدرسه ناموس فارغ التحصیل شدند. دسته اول این گروه شامل خانم ها توران آزموده، فخر عظمی ارغنون، بی بی خانم خلوتی، گیلان خانم، فرخنده خانم و مهرانور سمیعی بودند. ایشان علاوه بر دایر کردن مدارس دختران، کلاس های اکابر را جهت جذب زنان مسن تر نیز دایر نمود. مردانی که ایشان را دراین راه یاری می دادند عبارت بودند از: سیدجوادخان سرتیپ، میرزاحسن رشدیه، نصیرالدوله و ادیب الدوله. بانو آزموده به پاس جبران کمک ها و هدایت های میرزاحسن رشدیه نسبت به ایشان در نظام نامه مدرسه مقرر داشته بود که برای همیشه و تا هر زمان که مدرسه ناموس پابرجاست، یکی از دختران خاندانِ رشدیه می تواند در آن تدریس کند.