تبیان، دستیار زندگی
تحقیق در زمینه ی نگارگری در سده دوازدهم و نیز سده سیزدهم هـ.ق در ایران، به لحاظ عدم امکان دسترسی به نمونه های درخشانی که در مجموعه های ایرانی قرار دارند، همواره مشکل آفرین بوده است.
عکس نویسنده
عکس نویسنده
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

نفوذ شیوه‌های اروپایی


تحقیق در زمینه ی نگارگری در سده دوازدهم و نیز سده سیزدهم هـ.ق در ایران،
به لحاظ عدم امکان دسترسی به نمونه های درخشانی که در مجموعه های ایرانی قرار دارند،
همواره مشکل آفرین بوده است. با وجود این، محققان ایرانی پیوستگی شیوه ی نگارگری اواخر دوره صفوی را با سبک قاجار محرز دانسته اند.

نفوذ شیوه‌های اروپایی

در هنر قاجار دو شیوه مختلف تاثیرگذار بود:

نخست، تاثیرپذیری از شیوه های اروپایی است که از اواخر سده ی یازدهم هجری قمری آغاز شده بود و توسط فرزندان و نوادگان همان هنرمندان استمرار یافت، مانند تداوم شیوه ی نگارگری محمد زمان توسط پسرش محمدعلی، .

دوم شیوه های دیگر نقاشی، نظیر شیوه رنگ و روغن که از اواخر سده ی یازدهم آغاز شده بود و همچنین تزئینات لاکی در قالب قلمدانها و جلدهای منقوش که تا قرن دوازهم، اما نه به وسعت قرن سیزدهم، ادامه داشت.

دیوانهای مصور تاریخی و نیز تک چهره نگاری به شیوه محمدعلی و معاصرانش ، برای برخی از حامیان آن ادامه یافت. هرچند سایه-روشن کاری افراطی در برخی از این آثار کیفیتی خفه به آنها بخشیده است ، ولی به هر تقدیر ، شناخت و بهره برداری آنان از نور (از یک منبع مستقل و منفرد) برای بیان فضای سه بعدی معرفی می کند.

در طول سده دوازدهم موضوعات و ترکیب بندی های اروپایی مورد توجه بسیار بود و شاید دیوانها و مرقعاتی که نادر شاه با خود از هند آورده بود1  در این امر بی تاثیر نبوده است.

در مجموع بذر نقاشی دوره ی قاجار در سده ی دوازدهم هـ.ق هم فراهم بود، ولی ثبات سه دوره طولانی ، فتحعلیشاه ، محمد شاه و ناصرالدین شاه، لازم بود تا این بذر به بر نشیند.

بسیاری از نقاشیهای رنگ و روغن دوره فتحعلیشاه و بعد از آن در دسترس اند. اغلب این نگاره ها در قسمت فوقانی به صورت جناقی شکل گرفته اند تا برای تاقچه ها و دیوارهایی با همان شکل مناسب باشند.

بسیاری از این نگاره ها با موضوعهایی نظیر رقاصه ها و مجالس بزم و رزم برای قهوه خانه ها و مجموعه های شخصی ساخته می شدند و چهره های شاهزادگان و موضوعهای تاریخی برای کاخهای شخصی .

نگارگر پرده " شاهزاده قجری و خدمه" تمام ویژگیهای نقاشیهای اوایل سده سیزدهم هجری را در خود جای داده است. بیان آزاد کوه ها و حالتهای برگ درختان در دوردست و فضای تعریف نشده دشت پشت سر شاهزاده معرف عمق در تصویر است. سایه –روشن کاری روی چهره و دستها نشان از آگاهی هنرمند نسبت به حجم پردازی است .

در مجموع بذر نقاشی دوره ی قاجار در سده ی دوازدهم هـ.ق هم فراهم بود، ولی ثبات سه دوره طولانی ، فتحعلیشاه ، محمد شاه و ناصرالدین شاه، لازم بود تا این بذر به بر نشیند

با وجود این ، نگاره مرکب از سطوحی است که از رنگهای درخشان ، نوارهای تزئینی الماس، مروارید، زمرد و کمربند یاقوت نشان ، بازوبند و حاشیه های زینتی تشکیل شده است.

اگرچه این پرده ها جذابیت خاص خود را دارا هستند ، حالت روبرونمای اندامها چیزی را فراتر از صورت ظاهر آنها نمایان نمی سازد.

پی نوشت:

1-  نادرشاه چهارصد تا از این دیوانها را به آستان قدس رضوی اهدا کرد.

سمیه رمضان ماهی

بخش هنری تبیان


منابع:

نقاشی ایران، شیلار کن بای، ترجمه مهدی حسینی، انتشارات دانشگاه تهران

نقاشی ایران از دیرباز تا امروز، روئین پاکباز انتشارات زرین و سیمین

نگارگری ایران، یعقوب آژند، انتشارات سمت