تبیان، دستیار زندگی
مکتب پیکرنگاری درباری که تا حد زیادی به فتحعلیشاه وابسته بود، پس از مرگ او (1250هـ.ق) به راه زوال رفت و در زمان محمدشاه قاجار دوباره نوعی نابسامانی در نقاشی درباری بروز کرد.
عکس نویسنده
عکس نویسنده
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

دوره گذار( ابوالحسن غفاری)


مکتب پیکرنگاری درباری که تا حد زیادی به فتحعلیشاه وابسته بود، پس از مرگ او (1250هـ.ق) به راه زوال رفت و در زمان محمدشاه قاجار دوباره نوعی نابسامانی در نقاشی درباری بروز کرد.

دوره گذار1: ابوالحسن غفاری

در همین حین، در دربار محمدشاه بود که یکی از شاگردان مهرعلی به نام ابوالحسن غفاری (ابوالحسن ثانی) خوش درخشید، و سپس برای هنرآموزی و آشنایی با فن چاپ سنگی به ایتالیا فرستاده شد(حدود 1262).

بدن سان، او نخستین هنرمند ایرانی بود که در اروپا آموزش دید. ابوالحسن در موزه های فلورانس و رم به رونگاری از آثار هنرمندان عصر رنسانس پرداخت.

زمانی که به ایران بازگشت ، ناصرالدین میرزا به پادشاهی رسیده بود. شاه جدید او را به مقام نقاشباشی دربار منصوب کرد. ابوالحسن غفاری که بعدها لقب صنیع الملک گرفت، حتی پیش از سفر به ایتالیا مهارت خود را در شبیه سازی با استفاده از اسلوب پرداز نشان داده بود، بعدا تحت تاثیر آثار استادان اروپایی تحولی در اسلوب و شیوه و دید هنری اش پدید آمد. اما اگرچه او اصول و قواعد علمی طبیعت نگاری را به خوبی درک کرد، همواره بر آن بود که روح سنت ایرانی را زنده نگه دارد.

ابوالحسن غفاری در مقام نقاشباشی دربار اجرای دو سفارش بزرگ را بر عهده گرفت : یکی نقاشی مراسم سلام نوروزی ناصرالدین شاه؛ و دیگری مصور سازی کتاب هزار و یکشب.

پرده های سلام که می بایست مشابه دیوار نگاره های عبدالله باشد، برای نصب در تالار پذیرایی کوشک نظامیه نقاشی شد.

این "نقاشیهای دیواری " ناصرالدین شاه را نشسته بر تخت نشان می دهد با فرزندان جوانش، وزیران و دولتمردان طراز اول ، شمار زیادی از درباریان و نیز صفی از فرستادگان دول خارجی در اطرافش.

هیکلها همه مانند سرمشق داده شده در نگارستان (دیوارنگاره عبدالله خان) به اندازه طبیعی اند، لیکن هر یک از چهره ها کاملا فردی و در تفاوتی آشکار با دیگران ساخته شده است، بر خلاف اندام خشک زده و چوب نما و صورتها یکسانسازی شده در کار عبدالله خان.

ابوالحسن غفاری در مقام نقاشباشی دربار اجرای دو سفارش بزرگ را بر عهده گرفت : یکی نقاشی مراسم سلام نوروزی ناصرالدین شاه؛ و دیگری مصور سازی کتاب هزار و یکشب

در همان اوان ، ابوالحسن مصورسازی نسخه خطی هزار و یکشب در 6جلد و مشتمل بر 1134 صفحه تصویر را با همکاری شاگردانش به انجام رسانید. این نسخه مصور ، نمایانگر واپسین کوشش برای حفظ سنت کتاب نگاری ایرانی است.

به فرمان ناصرالدین شاه مسئولیت طبع روزنامه دولت علیه ایران به ابوالحسن غفاری سپرده شد و مقرر شد برای هر شماره این روزنامه تصاویری از رجال و وقایع جاری تهیه و چاپ کند.

چندی بعد، با اخذ لقب صنیع الملک ، اجاره تاسیس مدرسه دولتی نقاشی و چاپ را گرفت. او در محل مناسبی در کنار ارگ سلطنتی با وسایلی که خود به منظور تشکیل یک هنرستان نقاشی از ایتالیا آورده بود، نقاشخانه ی دولتی را برای تعلیم رایگان نقاشی به شیوه ی جدید تاسیس کرد، به طوری که در شوال 1278هـ.ق آماده پذیرفتن شاگرد بود.

دوره گذار1: ابوالحسن غفاری

فعالیت این نخستین هنرستان هرچند دیری نپایید در ایجاد حرکتی تازه در نقاشی ایران موثر افتاد.

نوآوری صنیع الملک به خصوص در عرصه چهره نگاری واقعگرایانه رخ نمود. او نه فقط در شبیه سازی خصوصیات ظاهری ، بلکه همچنین در نمایاندن حالات و شخصیت افراد نهایت دقت و مهارت را به کار می برد.

شاگردانش، نقاشان معاصر او ( از جمله بهرام کرمانشاهی) و بسیاری از نقاشان بعدی نیز عموما به چهره نگاری پرداختند ولی شاید کمتر کسی توانست در عرصه صورتگری روانشناختی همردیف او شود.

صنیع الملک به موضوعهای اجتماعی نیز توجه نشان داد ،اگرچه او به مقتضای موقعیت اش بیشتر یک چهره نگار درباری بود.

این جنبه از واقعگرایی او در کار برخی از نقاشان عهد ناصری شکل بارزی پیدا کرد.

سمیه رمضان ماهی

بخش هنری تبیان


منابع:

نقاشی ایران از دیرباز تا امروز، روئین پاکباز انتشارات زرین و سیمین

نقاشی ایران، شیلار کن بای، ترجمه مهدی حسینی، انتشارات دانشگاه تهران

نگارگری ایران، یعقوب آژند، انتشارات سمت