تربیت علوی این چنین است

روش‌های تعلیم و تربیت علوی

مهم‌ترین روش‌های تعلیم و تربیت اسلامی با توجه به آموزه‌های امام علی (علیه السلام) عبارتند از:

تشویق

یکی از تمایلات و نیازهای فطری بشر برای پیمودن راه تعالی و کمال آن است که دیگران به شخصیت و ارزش وجودی او پی ببرند و از او قدرشناسی نمایند. در نامه امیر المۆمنین (علیه السلام) به مالک اشتر چنین آمده است: «پس آرزوی سپاهیان را برآور و همواره از آنان ستایش کن و کارهای مهمی که انجام داده‌اند برشمار. زیرا یادآوری کارهای ارزشمند آنان، شجاعان را برمی‌انگیزاند و ترسوها  را به تلاش وامی‌دارد».

تنبیه

امام علی (علیه السلام) تنبیه را به عنوان آخرین راهکار در مورد افرادی که فاسد و بدکارند و سایر روش‌ها مانند پند و نصیحت، ترک معاشرت و ... آن‌ها را به راه نیاورد جائز دانسته است و می‌فرمایند: «آگاه باشید! خداوند مرا به جنگ با سرکشان تجاوزکار، پیمان‌شکنان و فسادکنندگان در زمین فرمان داده است».

بشارت

بشارتی که حضرت علی (علیه السلام) از آن بهره جسته‌اند دامنه گسترده‌ای دارد و تنها در خور انسان‌های برجسته نیست، بلکه نفوس ضعیف را نیز مخاطب ساخته است. این روش با آگاهی دادن از نتایج و ثمرات کارهای خوب به شخص متربی، او را برای انجام عمل مشتاق و پر انگیزه می‌سازد.

انذار

حضرت علی (علیه السلام) مردم را اینچنین انذار می‌کند: «ای مردم! باید که دنیای حرام در چشمانتان از پر کاه خشکیده و تفاله‌های قیچی شده دامداران بی‌ارزش‌تر باشد، از پیشینیان خود پند گیرید و این دنیای فاسد نکوهش‌شده را رها کنید زیرا مشتاقان شیفته‌تر از شما را رها کرد».

محبت

همان طور که یک نهال به مراقبت باغبان نیاز دارد، انسان مایل است به او محبت کنند و خود نیز مایل است به دیگران محبت کند. حضرت علی (علیه السلام) می‌فرمایند: «چون برادرت از تو جدا گردد، تو پیوند دوستی را برقرار کن، اگر روی از تو برگرداند تو مهربانی کن».

تغافل

اگر انسان از امری آگاه باشد که اظهارش عواقب نامطلوبی در پی دارد و خود را به ناآگاهی بزند تغافل کرده است. این کار جزء صفات عالیه انسانی است و منجر به ایجاد عزت نفس می‌شود. قوت‌ها و ضعف‌های فرد هر دو در احساس عزت او دخالت دارند. امام علی (علیه السلام) می‌فرمایند: «از رعیت، آنان را که عیب‌جوترند از خود دور کن؛ زیرا مردم عیوبی دارند که رهبر امت در پنهان داشتن آن از همه سزاوارتر است. پس مبادا چیزی را که بهتر است پنهان بماند، آشکار گردانی و آنچه را هویداست، بپوشانی».

عادت دادن به کارهای نیک

حضرت علی (علیه السلام) فرمودند که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله)، هر روز بخشی از اخلاق خود را به من یاد می‌داد و به من امر می‌کرد که از آن پیروی کنم.

روش گذشته‌نگری و عبرت‌گیری

امیرالمۆمنین (علیه السلام) می‌فرمایند: «ارزش نظریه شخص به اندازه میزان تجربه و شناخت و استفاده از تاریخ گذشتگان است».

تأمل و تدبر در حوادث و رویدادها و تاریخ گذشتگان یکی از روش‌هایی است که باعث آگاهی، بصیرت و بینا شدن انسان می‌شود و در واقع یک نوع حرکت و تحول است.

هم‌نشینی با دانشمندان

حضرت علی (علیه السلام) می‌فرمایند: «بدانید که هم‌نشینی عالم دین و پیروی از اوست که خدا به آن پاداش می‌دهد. اطاعت از عالم حسنات را بیفزاید و سیئات و گناهان را محو سازد و برای مۆمنان یک ذخیره است، علم برای مۆمن در زندگی سربلندی و پس از مرگ نیک‌نامی است».

اهداف تعلیم و تربیت

مهم‌ترین اهداف تعلیم و تربیت با توجه به بینش امام علی (علیه السلام) عبارتند از:

تقوای الهی

امیر المۆمنین (علیه السلام) می‌فرمایند: «تقوا یعنی پرهیزگاری یا ترس از خدا، قلعه‌ای است محکم از برای کسانی که پناه به سوی او برند».

تقوا باعث می‌شود انسان نفس خود را از گناهان و معاصی حفظ کند و از اینکه در دام خطرناک وسوسه‌های نفسانی بیفتد دوری کند.

همان طور که یک نهال به مراقبت باغبان نیاز دارد، انسان مایل است به او محبت کنند و خود نیز مایل است به دیگران محبت کند. حضرت علی (علیه السلام) می‌فرمایند: «چون برادرت از تو جدا گردد، تو پیوند دوستی را برقرار کن، اگر روی از تو برگرداند تو مهربانی کن»

تلاش و کوشش در امور دنیوی و رفع نیازها

امام علی (علیه السلام) به محمد حنفیه فرمودند: «فرزندم! من به سختی از فقر و احتیاج تو می‌ترسم، پس به خدا از فقر پناه ببر، زیرا فقر دین را ناقص می‌کند، عقل را سراسیمه می‌سازد و کینه را برمی‌انگیزاند».

رشد روحی روانی

حضرت علی (علیه السلام) نه تنها به نیازهای جسمانی مردم توجه داشت بلکه به رفع نیازها و کمبودهای عاطفی و روانی آن‌ها نیز می‌اندیشید. امام علی (علیه السلام) برای تشویق به یادگیری، گوش فرا دادن به دانش مفید را یکی از خصوصیات پرهیزگاران برشمرده و فرموده‌اند: «پرهیزگاران گوش خود را وقف دانشی می‌کنند که به سود آن‌هاست و به فراگیری علم و دانش اشتغال دارند».

عزت نفس

خداوند انسان را به جهت انسان بودنش تکریم نموده و عزیز می‌دارد. اصل عزت یکی از مهم‌ترین و اساسی‌ترین اصول در تربیت به شمار می‌رود، زیرا اگر کسی در خود احساس عزت کند حاضر نخواهد شد این سرمایه عظیم الهی را به اندگ مقداری بفروشد بلکه به اعمالی روی می‌آورد که مایه عزت نفس او هستند.

نتیجه

با توجه به آنچه بیان شد به دست می‌آید که انسان‌ها ارزش فوق العاده‌ای در منظر امام علی (علیه السلام) داشته‌اند و ایشان تمامی تلاش خویش را در جهت بهبود هر چه بهتر زندگی مادی و اخروی انسان‌ها به کار می‌گرفتند و تلاش می‌کردند با استفاده از روش‌های مختلف مردم را تربیت کرده و راه خوب زیستن را به آن‌ها آموزش دهند. بهره‌گیری از شیه‌های تربیتی این امام همام می‌تواند ما را در ساختن اجتماعی بهتر یاری رساند.

منبع: مقاله «آموزه‌های امام علی (علیه السلام در تعلیم تربیت)»، مهشید رمضانی، آموزش معارف اسلامی.