به خدا و جهان خلقت خوش بین باش!
حُسن ظن به خداوند بزرگ، که از برترین مراتب است و در آیات و روایات فراوانی نسبت بدان ترغیب شده، راهی به سوی تفکر مثبت است که از عقل برمی‌خیزد؛ زیرا خداوند متعال عاقبت کارها را به خوبی می‌داند و از ما به خودمان مهربان‌تر است. اگر انسان معتقد باشد آنچه خداوند برایش پیش آورده، و آنچه به تأخیر انداخته، برای او بهتر است، گرچه دلخواه وی نباشد، مثبت فکر می‌کند؛ اگرچه به دلیل جهلش نتواند کارهایی را که برخلاف میلش روی داده است توجیه کند.
در نهجالبلاغه از همان خطبه اول توجه مثبت به صفات خداوند را آغاز نموده است: «الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی لَا یَبْلُغُ مِدْحَتَهُ الْقَائِلُونَ...»؛ ستایش مخصوص خداوندی است كه ستایشگران از مدحش عاجزند. در این توصیفهای مثبت كه در سراسر نهجالبلاغه آمده است، رغبت و خوش‌بینی به خدا موج میزند.
ذكر خداوند یعنی: «توجه» ذهنی و به زبان آوردن ویژگیهای خداوند كه همه مثبت و سازنده هستند. پس ذكر خداوند نیز نوعی توجه به امور مثبت است كه خداوند و صفات مثبت او باشد: «أَفِیضُوا فِی ذِكْرِ اللَّهِ فَإِنَّهُ أَحْسَنُ الذِّكْر» دایم به یاد خدا باشید كه بهترین ذكرهاست. فرد بدبین غافل است؛ چون به خداوند به عنوان منبع خوبیها توجه ندارد.
تمام اعمال عبادی ما نوعی توجه دادن انسان به ویژگیهای خالق جهان است؛ ویژگیهایی نظیر رئوف، رحیم، خالق و قادر كه همگی مثبت هستند.
برخی افراد بدبین عدالت خدا را زیر سۆال میبرند كه خداوند به آنان امكانات برابر با دیگران عطا نكرده است، اما نهجالبلاغه میگوید: «ارتفع عن ظلم عباده و قام بالقسط فی خلقه»؛خداوند] بالاتر از آن است كه بر بندگان خود ستم كند، درباره مخلوقاتش به عدل و داد رفتار میكند.
از امام رضا (علیه السلام) روایت شده که فرمود:
«أَحْسِنِ الظَّنَّ بِاللَّهِ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ أَنَا عِنْدَ ظَنِ عَبْدِیَ الْمُۆْمِنِ بِی إِنْ خَیْراً فَخَیْراً وَ إِنْ شَرّاً فَشَرّاً.» تفسیر نور الثقلین ج 5، ص 91
ترجمه: نسبت به خداوند حُسن ظن داشته باش، چه خداوند عزوجل می‌فرماید: من نزد حُسن ظن بنده مۆمنم هستم، اگرنیک باشد، نیک و اگر بد باشد، بد هستم.
از امام جواد (علیه السلام) نقل شده است که فرمود:
«در کتاب علی بن ابیطالب (علیه السلام) یافتیم که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در حالی که بر منبر بود فرمود: "سوگند به خدایی که جز او خدایی نیست، به هیچ مۆمنی خیر دنیا و آخرت داده نشد مگر به خاطر حُسن ظن و امیدواریش نسبت به خدا و اخلاق نیک و پرهیز از غیبت کردن مۆمنان. و سوگند به خدایی که جز او خدایی نیست، خداوند هیچ مۆمنی را بعد از توبه و استغفار عذاب نمی‌کند مگر به خاطر بدگمانیش نسبت به خدا و کوتاهی در امیدواری به خدا و بد رفتاری و غیبت کردن از مۆمنان ...".» (مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، ج 70، ص 394.)
حُسن ظن به «جهان خلقت» حالتی است که موجب شادی دائمی و خشنودی خداوند متعال می‌شود و از بهره‌های آن در دنیا زندگی راحت و خوب و رضایت‌بخش است. در دعا می‌بینیم که امام (علیه السلام) می‌فرماید:
«اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُكَ إِیمَاناً تُبَاشِرُ بِهِ قَلْبِی وَ یَقِیناً حَتَّى أَعْلَمَ أَنَّهُ لَا یُصِیبُنِی إِلَّا مَا كَتَبْتَ لِی وَ رَضِّنِی بِمَا قَسَمْتَ لِی.» (پیشین)
ترجمه:بارخدایا از تو ایمانی می‌خواهم تا بدانم که به من نرسد جز آنچه تو برای من نوشتی و راضی دار مرا به همان زندگانی که قسمتم کردی.
این حالت موجب می‌شود تا انسان، بلاها و مصیبت‌ها را از الطاف خفیّه بداند. همانطور که خداوند متعال می‌فرماید:
(وَ لَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَیْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ الْأَمْوالِ وَ الْأَنْفُسِ وَ الثَّمَراتِ وَ بَشِّرِ الصَّابِرینَ،الَّذینَ إِذا أَصابَتْهُمْ مُصیبَةٌ قالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ،أُولئِكَ عَلَیْهِمْ صَلَواتٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَ رَحْمَةٌ وَ أُولئِكَ هُمُ الْمُهْتَدُونَ.)
بقره/ 155 ـ 158؛ ترجمه: و قطعاً شما را به چیزى از [قبیل] ترس و گرسنگى، و كاهشى در اموال و جانها و محصولات می‌آزماییم؛ * و مژده ده شكیبایان را: [همان] كسانى كه چون مصیبتى به آنان برسد، می‌گویند: «ما از آن خدا هستیم، و به سوى او باز می‌گردیم.» * بر ایشان درودها و رحمتى از پروردگارشان [باد] و راه یافتگان [هم] خود ایشانند. * در حقیقت، «صفا» و «مروه» از شعایر خداست [كه یاد آور اوست]؛ پس هر كه خانه [خدا] را حج كند، یا عمره گزارد، بر او گناهى نیست كه میان آن دو سعى به جاى آورد. و هر كه افزون بر فریضه، كار نیكى كند، خدا حقّ شناس و داناست.
یکی از انواع بدبینی، بدبینی نسبت به جهان است. در روان‌شناسی، این بدبینی را بدبینی فلسفی می‌نامند. توجه به زیبایی‌ها و شگفتی‌های عالم خلقت روزنه ذهن انسان را بر روی یک خوش‌بینی واقعی باز می‌کند. امام علی (علیه السلام) می‌فرماید:
«أَ لَا یَنْظُرُونَ إِلَى صَغِیرِ مَا خَلَقَ كَیْفَ أَحْكَمَ خَلْقَهُ وَ أَتْقَنَ تَرْكِیبَهُ وَ فَلَقَ لَهُ السَّمْعَ وَ الْبَصَرَ وَ سَوَّى لَهُ الْعَظْمَ وَ الْبَشَرَ انْظُرُوا إِلَى النَّمْلَةِ فِی صِغَرِ جُثَّتِهَا وَ لَطَافَةِ هَیْئَتِهَا ...»
این حالت موجب می‌شود که انسان این نظام را کامل‌ترین و بهترین و زیباترین نظام بداند و در آن هیچ عیب و نقص و زشتی را نببیند.
فرآوری: فاطمه زین الدینی
بخش نهج البلاغه تبیان
منابع:
قرآن کریم
نهج البلاغه
تفسیر نورالثقلین
اصول کافی
