وجه تمایز شیعه امامیه با شیعه زیدیه

مهم‌ترین وجه تمایز شیعه امامیه با شیعه زیدیه، مبحث امامت است. زیدیان تعریفی خاص از مسئله امامت داشته و ویژگی‌هایی متفاوت از شیعه اثنا عشریه در این زمینه دارند. در این مجال به بیان و بررسی برخی از مهم‌ترین افکار زیدیه در این موضوع پرداخته می‌شود.

ویژگی‌های امام در زیدیه

زیدیان نیز مانند امامیان برای امامت ویژگی‌ها و شرایطی قائل‌اند. به طور کلی می‌توان ویژگی‌هایی را که زیدیان برای امام لازم می‌دانند را به دو دسته طبقه‌بندی کرد:

الف. ویژگی‌های ایجابی که شروط لازم برای احراز منصب امامت‌اند. این شروط علاوه بر شرایط عمومی مرد بودن، بلوغ و عقل ،عبارتند از:

1ـ امام باید از خاندان اهل بیت (فاطمی) باشد. خواه از ذریه امام حسن (علیه السلام) یا از ذریه امام حسین (علیه السلام) باشد.

2ـ امام از طریق وراثت تعیین نمی‌شود.

3ـ قدرت بر خروج و جنگ داشته باشد تا از این راه از حق مسلمانان دفاع کند.

4ـ زاهد، عادل، شجاع، سخی و حر باشد.

5ـ سلامتی حواس و اعضای بدن داشته باشد.

6ـ حسن رأی و تدبیر داشته باشد.

7ـ بر مبنای کتاب خدا و سنت رسول به خود دعوت کند.

8ـ عالم و مجتهدِ علوم، اصول دین و ... باشد هر چند لازم نیست اعلم باشد.

9ـ امامت مفضول با وجود افضل جائز است. البته باید گفت که خود زید بن علی (علیه السلام) قائل به نص بر امامت علی (علیه السلام) بود؛ از این رو وی نمی‌توانست به امامت مفضول قائل باشد، چون لازمه آن نفی نص بود.

10ـ قیام مسلحانه: در اندیشه زیدیان قیام از جمله شرایط امام است؛ یعنی امام باید دست به شمشیر برده، علیه ظلم ظالمان به پا خیزد. وظیفه هر مسلمانی یاری رساندن به قیام‌کنندگان است.

ب. شرایط سلبی که باعث عزل امام از منصب امامت می‌شوند یا از جمله شروط لازم برای تصدی این مقام نیستند.

از جمله ویژگی‌های سلبی برای تصدی منصب امامت می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1ـ فسق و کفر

2ـ امراضی که مانع اقامه حدود شود، مثل فساد عقل و جنون

3ـ پیری و زمین‌گیر شدن

4ـ اسارت امام در صورتی که امید به آزادی وی نباشد.

بررسی برخی از مهم‌ترین سۆالات در مورد امامت زیدیان

عترت کیست؟

از نظر برخی زیدیان، امامیه در مسئله عترت با اجماع مخالفت کرده‌اند، زیرا امامت را در یک شاخه از عترت منحصر نموده و آن را برای سایر عترت جایز نمی‌دانند و در هر عصر امامت را به فردی از همین نسل خاص محدود کرده‌اند. اما از نظر زیدیه امامت برای همه عترت جایز است و پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) آن را به برخی از عترت اختصاص ندادند.

امامت امام علی (علیه السلام) چگونه بوده است؟

برخی عالمان زیدیه در مورد اثبات امامت امام علی (علیه السلام) می‌گویند علی (علیه السلام) اگر چه از عترت نیستند، ولی با نصوص روز غدیر که مورد اجماع است، حسابش از سایر عترت و اقربا جدا می‌شود.

این بر خلاف دیدگاه امامیه است که حضرت علی (علیه السلام) را در شمار عترت می‌دانند. زیرا از نظر لغت عمو و پسر عمو، جزء عترت هستند.

حکم تقیه در زیدیه چیست؟

یکی از اشکالاتی که زیدیان بر امامیه گرفته گرفته‌اند این است که چرا ائمه شیعه از مسترشدین خود مستتر و پنهان هستند. اگر دلیل آن تقیه بر نفس است، باید تقیه برای مسترشدین و مأمومین جایزتر باشد و نباید به امام خود مراچعه کنند که رجوع به او مخالف تقیه است.

برخی از مهم‌ترین وجوه افتراق امامیه و زیدیه چیست؟

ـ امامیه معتقدند وجوب امامت، هم با عقل و هم با نقل ثابت می‌شود؛ ولی زیدیه معتقدند که وجوب امامت، فقط با سمع و نقل ثابت می‌شود.

ـ امامیه معتقدند که امامت فقط با نص و اعجاز ثابت می‌شود؛ ولی زیدیه معتقدند که خالی ماندنِ زمین از امام ممکن است.

ـ امامیه معتقدند که امامت فقط با نص و اعجاز ثابت می‌شود؛ ولی زیدیه معتقدند، وجود نص و اعجاز، لازم نیست.

ـ امامیه معتقدند که امام باید معصوم، اعلم امت و عالِم به جمیع علومِ دین باشد؛ ولی زیدیه، هیچ یک از شرایط بالا را قبول ندارند و به جای آن‌ها، عدالت، علم، شجاعت، بیعت و کشیدنِ شمشیر (قیام) را لازم می‌دانند.

ـ امامیه معتقدند، امامت، فقط در فرزندانِ امام حسین (علیه السلام) است؛ ولی زیدیه می‌گویند در فرزندان حسن و حسین (علیهماالسلام) قرار می‌گیرد.

ـ زیدیه امامتِ امیر المۆمنین و امام حسن و امام حسین (علیهم السلام) را با نص و توقیف می‌پذیرد؛ ولی امامتِ امام زین العابدین (علیه السلام) را قبول ندارند.

منابع:

مقاله "بررسی مفهوم امامت از دیدگاه دو فرقه امامیه و زیدیه"، سید احسان صادقیان.

مقاله "امامت از دیدگاه زیدیه و امامیه"، محمد شفق خواتی.

مقاله "زیدیه از دیدگاه شیخ مفید"، براتی.