بستر سازی برای تبلیغ در سیره ائمه

با توجه به اهمیت تبلیغ و آفاتی که ممکن از تبلیغ غلط به همراه داشته باشد، باید مقدمات آن اجرا گردد و بستر مناسب تبلیغی مهیا گردد.

مبلغ باید بستر تبلیغ را برای خود مهیا کند هرچند همه اختیارات را ندارد. شرایط زمانی و مکانی شاید دست مخاطب نباشد اما شرایط روحی روانی مخاطب نیز کاملا از دست مخاطب خارج نیست.

بستر سازی لزوما به معنای بالفعل شدن شرایط و بسترها برای مبلغ نیست، همینکه شرایط به سمتی پیش رود که مبلغ بتواند اثرگذاری خوبی داشته باشد، عملیات بستر سازی انجام شده است. تبلیغ بدون فراهم شدن مقدمات آن می تواند آثار بدی داشته باشد. به عبارت دیگر اثرگذاری عکس داشته باشد. مبلغ باید شرایط را به نحوی آماده کند که مخاطب برای فراگیری محتوای تبلیغ آمادگی کامل داشته باشد.

تأسی به شیوه و سیره ائمه علیهم السلام بهترین روش برای یادگیری اصول تبلیغ است. ائمه اطهار سلام الله علیهم به عنوان بزرگترین مبلغان دین مبین اسلام، همیشه بهترین روش را برای رساندن پیام الهی به مردم انتخاب می نمودند. ایشان اقدامات بسیاری را برای بستر سازی تبلیغ انجام داده و سپس به تبلیغ دین می پرداختند. در ادامه به برخی از این روش ها و اقدامات اشاره می نماییم؛

مقبولیت مبلغ

شرط اولیه و اصلی پذیرش کلام مبلغ، مقبولیت وی است. مخاطب باید مبلغ را قبول داشته باشد تا به حرف های او گوش فرا دهد، لذا لازم است در راستای بستر سازی تبلیغ اقداماتی برای معرفی مبلغ انجام شود.

امامان ما هم به این نکته اهمیت داده و همیشه در بالا بردن سطح مقبولیت خود در جامعه و در میان مردم تلاش می کردند. این حرکت گاهی با معرفی مستقیم خود برای مردم انجام می شد.

به عنوان مثال حضرت سجاد علیه السلام در مجلس معروف یزید لعنة الله علیه خود را اینچنین معرفی می نمایند:

"ایها الناس! اعطینا ستا و فضلنا بسبع: اعطینا العلم و الحلم و السماحة والفصاحة و الشجاعة و المحبة فی قلوب المۆمنین، و فضلنا بان منا النبی المختار محمدا و منا الصدیق و منا الطیار و منا اسد الله و اسد رسوله و منا سبطا هذه الامة.من عرفنی فقد عرفنی و من لم یعرفنی انبأته بحسبی و نسبی.

ایها الناس! انا ابن مكة و منى، انا ابن زمزم و الصفا، انا ابن من حمل الركن باطراف الردا، انا ابن خیر من ائتزر و ارتدى، انا ابن خیر من انتعل و احتفى، انا ابن خیر من طاف وسعى، انا ابن خیر من حج ولبى، انا ابن خیر من حمل على البراق فی الهواء، انا ابن من اسری به من المسجد الحرام الى المسجد الاقصى، انا ابن من بلغ به جبرئیل الى سدرة المنتهى، انا ابن من دنا فتدلى فكان قاب قوسین او ادنى، انا ابن من صلى بملائكة السماء، انا ابن من اوحى الیه الجلیل ما اوحى، انا ابن محمد المصطفى، انا ابن علی المرتضى، انا ابن من ضرب خراطیم الخلق حتى قالوا: لا اله الا الله.

اى مردم! خداوند به ما شش خصلت عطا فرموده و ما را به هفت ویژگى بر دیگران فضیلت بخشیده است، به ما ارزانى داشت علم، بردبارى، سخاوت، فصاحت، شجاعت و محبت در قلوب مۆمنین را، و ما را بر دیگران برترى داد به اینكه پیامبر بزرگ اسلام، صدیق (امیر المۆمنین على علیه السلام)، جعفر طیار، شیر خدا و شیر رسول خدا صلى الله علیه و آله (حمزه)، و امام حسن و امام حسین علیه السلام دو فرزند بزرگوار رسول اكرم صلى الله علیه و آله را از ما قرار داد. (با این معرفى كوتاه) هر كس مرا شناخت كه شناخت، و براى آنان كه مرا نشناختند با معرفى پدران و خاندانم خود را به آنان مى‏شناسانم.

اى مردم! من فرزند مكه و منایم، من فرزند زمزم و صفایم، من فرزند كسى هستم كه حجر الاسود را با رداى خود حمل و در جاى خود نصب فرمود، من فرزند بهترین طواف و سعى كنندگانم، من فرزند بهترین حج كنندگان و تلبیه گویان هستم، من فرزند آنم كه بر براق سوار شد، من فرزند پیامبرى هستم كه در یك شب از مسجد الحرام به مسجد الاقصى سیر كرد، من فرزند آنم كه جبرئیل او را به سدرة المنتهى برد و به مقام قرب ربوبى و نزدیكترین جایگاه‏مقام بارى تعالى رسید، من فرزند آنم كه با ملائكه آسمان نماز گزارد، من فرزند آن پیامبرم كه پروردگار بزرگ به او وحى كرد، من فرزند محمد مصطفى و على مرتضایم، من فرزند كسى هستم كه بینى گردنكشان را به خاك مالید تا به كلمه توحید اقرار كردند."[1]

ذکر این نکته لازم است که تعریف از خود در شأن مقام ائمه است چرا که ایشان در راستای هدف الهی خویش اینکار را می کردند و ذره ای از غرور و ریا  در ایشان راه نداشت. اما چنین تعریف کردنی از طرف یک مبلغ ممکن است اثر بدی داشته باشد و متهم به خودپسندی و غرور شود. باید به طور غیر مستقیم خصوصیات مبلغ بیان گردد تا نزد مردم مقبولیت پیدا کند. راه غیر مستقیم برای مبلغین عادی راهی کم خطرتر است.

و همچنین می توان با شناساندن مبلغین اصلی یعنی امامان علیهم السلام، به مردم فهماند که این مبلغ هم در راستای هدف امام قدم برداشته و از این طریق مقبولیت لازم را کسب کند.

بیان و نشر روایات و احادیث رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم راه غیر مستقیمی بوده که امامان ما برای شناساندن خود استاده می کردند.

اما به هرحال کارآمدترین روش برای کسب مقبولیت، معرفی غیر مستقیم است.

اهمیت موضوع

یکی دیگر از پیش شرط های بستر سازی تبلیغ، انتخاب موضوع است. موضوع تبلیغ باید پیش از شروع تبلیغ انتخاب شود و این انتخاب خود نوعی بسترسازی بشمار می رود. موضوع باید متناسب با مخاطب، محل تبلیغ، شرایط زمانی و مکانی انتخاب و پرورانده شود تا بتوان حول محور آن موضوع، تبلیغی جامع را انجام داد.

نگاهی به سیره ائمه علیهم السلام نشان می دهد که رویکر ایشان نیز در تبلیغ چنین بوده است. ایشان با بیان ارزش یک موضوع و نتایج دنیوی و اخروی آن، اهمیت موضوع را برای مخاطب نشان می دادند.

به عنوان مثال امیر المومنین علی علیه السلام در مورد ارزش علم، تفقه در دین و فراگیری احکام می فرمایند:

"تعلّموا العلم فإنّ تعلّمه حسنة ، ومدارسته تسبیح ، والبحث عنه جهاد ، وتعلیمه لمن لا یعلمه صدقة ، وهو أنیس فی الوحشة ، وصاحب فی الوحدة ، وسلاح على الأعداء ، وزین الأخلاّء ، یرفع الله به أقواماً یجعلهم فی الخیر أئمة یُقتدى بهم ، تُرمق أعمالهم ، وتقتبس آثارهم ، ترغب الملائكة فی خلّتهم ، یمسحونهم بأجنحتهم فی صلاتهم ، لأنّ العلم حیاة القلوب ونور الأبصار من العمى وقوّة الأبدان من الضعف ، وینزل الله حامله منازل الأبرار ، ویمنحه مجالسة الأخیار فی الدنیا والآخرة ، بالعلم یُطاع الله ویُعبد ، وبالعلم یُعرف الله ویوحّد ، وبالعلم توصل الأرحام ، وبه یعرف الحلال والحرام ، والعلم إمام العقل والعقل تابعه ، یلهمه الله السعداء ویحرّمه الأشقیاء"[2]

دانش بیاموزید كه آموزش آن حسنه است... به وسیله علم، خداوند اطاعت وعبادت مى‏شود و با علم خداوند شناخته مى‏شود و به وسیله علم صله ارحام انجام مى‏شود و حلال وحرام الهى شناخته مى‏گردد.

بیان اهمیت موضوع برای مخاطب می تواند بستر مناسبی برای تبلیغ در آن ایجاد کند. مبلغ باید با انتخاب شرایط مناسب، موضوع مناسب نیز اتخاذ کرده و پیرامون آن ایجاد انگیزه کند.

هنر بیان

یکی از ابزار و روش های دیگر بسترسازی استفاده از شیوایی و رسایی کلام است. بیان زیبا و بدون حواشی و زوائد و در چارچوب موضوع می تواند مخاطب را در جذب کرده و برای شنیدن تبلیغ و دریافت آن آماده سازد.روش ائمه ما نیز اینچنین بوده است که حتی بعد از گذشت سال های نیز هنر بیان آنان همه اهل ادب را شیفته کرده است و مبلغان برای شروع تبلیغ خود از این کلمات نورانی استفاده می کنند. بیانات امیر المومنین علیه السلام شاهد مثال خوبی برای این روش است.

پی نوشت ها:

[1] احتجاج طبرسی، ج2، ص39.

[2] امالی صدوق، ص714.

تهیه و تولید:احمد اولیائی-گروه حوزه علمیه تبیان