چشمت در نیاد!
چه کار کنیم تا بیماری حسادت درمان شود؟
حسود باید بیندیشد که این بیماری اخلاقی، به زودی جسم او را بیمار میکند؛ مانند خوره، روح او را میخورد و از بین میبرد؛ خواب و آرامش را از او سلب میکند و هالهای از غم و اندوه، همیشه اطراف قلب او را میگیرد و از آن بدتر اینکه، مطرود درگاه خدا میشود.
1- راهکارهای ائمه معصومین (علیهم السلام)
علمای اخلاق معمولاً برای از میان بردن رذیله اخلاقی ترس، به افراد ترسو توصیه میکنند در میدانهایی که ورود در آن شجاعت فراوان میخواهد گام بگذارند و این کار را بر خود تحصیل کنند تا به مرور زمان، ترسشان فرو بریزد و شجاعت به صورت عادت درآید و در آنان ملکه شود. در مورد حسد نیز به همین شکل است. حسود باید با استفاده از ضد آن، به درمان بپردازد. در حدیثی از پیامبر اکرم(ص) میخوانیم: «هنگامی که نسبت به کسی حسد پیدا کردی، طبق آن عمل نکن و بر او ستمی روا مدار». در حدیث دیگری از امیرالمۆمنین(ع) آمده است: «انّ المومن لایستعمل حسده / مومن، حسد خود را به کار نمیگیرد.»
2- حسود به خدا معترض است
حسود باید بیندیشد که این بیماری اخلاقی، به زودی جسم او را بیمار میکند؛ مانند خوره، روح او را میخورد و از بین میبرد؛ خواب و آرامش را از او سلب میکند و هالهای از غم و اندوه، همیشه اطراف قلب او را میگیرد و از آن بدتر اینکه، مطرود درگاه خدا میشود.
محمد بن یعقوب کلینی در جلد دوم «اصول کافی» درباره حسد مینویسد: «راضی به قضای او شو. شخص حسود، به گونهای در مقام اعتراض به قضای الهی است، در حالی که او باید به قضای او راضی باشد و نفس خود را وادار کند که خوبیهای او را بگوید. البته هر چند ابتدا این نوع رفتار ظاهری و غیر واقع است، اما کم کم برای نفس عادی میشود و رنگ واقعیت میگیرد. به هر حال آن فرد بنده خداست و خداوند صلاح دانسته و او را به لطف خودش نعمت دهد.»
3- علامه مجلسی
ضد رفتار حسد عمل کنید
شاید بعضیها به تفاوتهایی که خدا بین انسانها قرار داده؛ از استعداد گرفته تا قیافه و مال و خانواده، خرده بگیرند، اما همین تفاوتها حکمتی دارد که شاید من و شما از آن بی خبریم. در واقع اگر انسان حقیقت این مطلب را درک کند و به عمق آن پی ببرد، دیگر بر موقعیت دیگران حسد نخواهد برد. چرا که همه این موهبتها و تفاوتها را از جریان حرکت زندگی و فلسفهای که پشت آن است، میبینید. از نظر علامه مجلسی، شناخت و درمان حسد، دو رکن اساسی دارد؛ درمان نظری و درمان عملی، درمان نظری شناخت ابعاد و نتایج آن در دنیا و آخرت است.برای درمان عملی راهکارهای ویژهای پیشنهاد شده است. علامه مجلسی در جلد 47 «بحارالانوار» آورده است: «باید بر ضد رفتار حسد عمل کرد؛ چه در گفتار و چه در کردار؛ به عنوان مثال، خیرخواه دیگران باشید و برای خدمت و شاد کردن آنان تلاش کنید. در حقیقت، حسود باید عکس آنچه را دلش میخواهد انجام دهد. مثلاً اگر دلش میخواهد از کسی بدگویی کند و رسوایش سازد، دهان خود را ببندد و دندان روی جگر بگذارد و کلمهای بر زبان نراند و اگر تصمیم دارد کسی را بیازارد، پا روی دلش بگذارد و حرفی نزند». تقویت عقل، از دیگر راهکارهای درمان رذیله حسد است.
انسان باید عقل خود را با عمل تقویت کند. اگر آدمی از نیروی عقل و خرد به خوبی کمک بگیرد و آن را بر دیگر قوای خود حاکم سازد و از آن پیروی کند، به تدریج تقویت خواهد شد و هر اندازه به آن پشت کرده و بر خلاف عقل عمل کند. به تضعیف آن پرداخته است.
4- امام خمینی (ره)
خشمگین نباش
امام خمینی (ره) پنجمین حدیث از کتاب «چهل حدیث» خود را به بررسیها، پیامدها و درمان علمی و عملی حسادت اختصاص دادهاند. امام راحل، باب سخن در این زمینه را با روایتی از امام صادق (ع) به نقل از رسول اکرم (ص) باز میکنند؛ «خدای عزوجل به موسی بن عمران فرمود: ای پسر عمران، بر مردم نسبت به آنچه از فضل خود به آنها دادهام حسادت نورز و چشمان خود را به سوی آن خیره نکن و نفس خود را به دنبال آن نفرست، زیرا حسود نسبت به نعمت من خشمگین است. از روزیهایی که بین بندگان خود پخش کردم رویگردان است و کسی که چنین باشد، من از او نیستم و او هم از من نیست».
راهکار عملیای که امام (ره) ارائه میدهد این است: «برای رفع این بیماری به کسی که به او حسادت میورزی محبت نکن، زیرا این کار خلاف میل نفسانی توست. برخلاف میل درونیات بر او ترحم کن، او را بزرگ بشمار، زبان به بیان نیکیهای او بگشا و به نفس خود بگو این بنده خداست. شاید خداوند به او نظر لطف داشته و او را مشمول عنایت خود قرار داده است؛ به خصوص اگر طرف مورد حسادت، از اهل علم باشد».
به فرموده ایشان، تکرار این دعا در قنوت برای تقویت تسلیم انسان در برابر قضای الهی و درمان حسادت مفید است: «اللَّهُمَّ إنّی اَسئَلُکَ ایمَاناً تُباشِرُ بِهِ قَلبِی وَ یَقیناً صادقا حَتّی اَعلَمَ إنَّهُ لَن یُصِیبَنِی اِلّا مَا کَتَبتَ لِی وَ رَضِّنِی مِنَ العَیشِ به ما قَسَمتَ لِی یا اَرحَمَ الرّاحِمین / خدایا از تو ایمانی میخواهم که در دلم جای گرفته باشد و یقین صادقی میخواهم که بدانم به من مصیبتی نمیرسد، مگر آنچه تو نوشتهای. راضیام کن به آنچه از زندگی قسمت من کردهای، ای مهربانترین مهربانان».
5- آیت الله شهید دستغیب خاطرههای بد را از ذهنت پاک کن
«1- به دیده خوشبینی به رفتار و گفتار مردم نگاه کن و تا یقین به فساد نکردی، همه را حمل بر صحت و درستی امر بگذار.
2- زبان خود را از بدگویی نگه دار و به جای بیان عیب شخص مقابل، فضیلتهایی را که از او سراغ داری بیان کن و او را به فضیلت بشناس و لغزشهایش را نادیده بگیر؛ به جای انتقامجویی، عفو و گذشت را شعار خود کن و به سخن چینی رو نیاور.
3- بر خلاف خواسته نفس و شیطان، با او متواضع باش و خوش رفتاری کن، گشادهرو باش و در سلام مقدم شو، به دیدنش برو و به او احترام بگذار.
4- از سرزنش و شماتت بپرهیز و در مصیبتها با او همدردی کن.
5- او را دوست بدار و رابطه ایمانی با او برقرار کن و علاقه خود را به او افزایش بده.
6- خاطرات بدی را که از او بر دلت گذشت، فوراً از ذهنت پاک کن و با خاطرههای حق سرگرم ساز؛ مانند تدبر در بزرگی جهان آفرینش. هر چند که اینها برای نفس، دوایی تلخ و ناگوارند، ولی رشتهای از جهاد با نفس به حساب میآیند که در قرآن و اخبار به آن امر شده.»
6- آیت الله مکارم شیرازی
به جای غیبت، از او تعریف کنید
آیت الله مکارم شیرازی راه درمان این بیماری اخلاقی را مانند درمان رذایل دیگر، بر دو روش علمی و عملی میداند؛ «در روش علمی، شخص حسود باید روی دو چیز مطالعه و دقت کند. یکی پیامدها و آثار ویرانگر حسد بر روح و جسم است و دومی انگیزههای پیدایش حسد.در واقع وقتی متوجه انگیزههای حسد در خودمان شویم، راحتتر میتوانیم ریشههای آن را یکی پس از دیگری قطع کنیم». ایشان در ادامه میفرمایند: «اگر دوستان ناباب و وسوسههای آنان، شما را به این وادی کشانده است، با آنها قطع رابطه کنید. اگر به دلیل ضعف ایمان به این گرداب پرتاب شدهاید، به تقویت مبانی ایمان و توحید بپردازید و در سایه توکل به خدا و اعتماد به نفس، عقده حقارت را بگشایید و رذیله حسد را از خود دور کنید.»
راهکار عملی آیت الله مکارم شیرازی این است: «در روش عملی، فرد حسود به جای در هم شکستن اعتبار و شخصیت فردی که مورد حسدش قرار گرفته، به تقویت موقعیت خود بپردازد و به جای غیبت و مذمتش او را به خاطر صفات خوبش ستایش کند و به جای تلاش در تخریب زندگی مادی او، خود را آماده همکاری با او کند. همچنین تا جایی که ممکن است، نسبت به او محبت کرده و خیر و سعادت او را بطلبد و به دیگران نیز همین امور را توصیه کند. به مرور زمان، تکرار این کارها آثار رذیله حسد را از روح او میشوید و به نقطه مقابل آن که خیرخواهی است، میرسد.»
7- آیت الله محمد هادی فقیهی ایمانمان را تقویت کنیم
در واقع، حسود از نوعی شرک خفی برخوردار است که خداوند را مالک ندیده یا به تقسیمش رضا نیست و نسبت به قضا و قدر او راضی نیست. در حالی که در زیارت امین الله که به محضر حضرات معصومین (ع) ارائه میشود این گونه میگوییم: «رَاضیَهً بِقَضائِکَ، موُلعه بِذِکرِکَ وَ ثَنائک / خدایا مرا به قضای خود خشنود ساز».
امام صادق (ع) هم در این زمینه میفرمایند: «اِنّ المُۆمِنَ یَغبِطُ وَ لا یَحسُدُ وَالمُنافِقَ یَحسُدُ وَ لا یَغبِطُ / البته مومن غبطه میخورد ولی حسادت نمیورزد، لیکن منافق حسادت میورزد، ولی غبطه نمیخورد.»
غبطه این است که شخص آرزو کند مثل دیگری باشد، اما این رشک بردن با حسادت تفاوت دارد، چرا که در حسادت، شخص حسود خواستار نابودی محسود میشود. به واقع، غبطه خوردن نوعی بندگی و ورود به دژ محکم توحید است که شخص از خداوند درخواست همان نعمت را میکند؛ ولی حسادت، فرار از این قلعه مستحکم الهی است که با پایههای شرک و کفر، آلوده میشود.
منبع: ماهنامه دین و زندگی همشهری آیه شماره 5