سیدمحمد طباطبایی(١)

پیشاهنگ جهاد

در این نوشته گوشه هایی از زندگانی یكی از علمای متعهد و دلسوز كه به سهم خود در تحولات سیاسی عصر خویش تاثیر گذار بوده بازگو خواهد شد. آیت الله سید محمد طباطبایی (معروف به سید مجاهد) عالمی دیگر از منادیان جهاد و دعوت كنندگان به عزت در برابر هجوم بیگانگان در عصر سكوت قاجار به شمار می رود.

ولادت

وی در سال 1180 ق . در خانه یكی از سادات دانشور كربلا چشم به دنیا گشود. پس از گذشت سالها و رسیدن به سن تمییز رفته رفته دریافت كه در چه خانواده ای نشو و نما یافته است. بستگان نزدیك محمد همه از علما و دانشمندان زمان بودند. پدر بزرگ مادری اش علامه محمد باقر بهبهانی (متوفی 1201 ق ) معروف به وحید بهبهانی فقیه برجسته و بی نظیر آن عصر بود. در دوران مرجعیت وحید بهبهانی جان تازه ای در كالبد حوزه درسی كربلا دمیده شد. حوزه كربلا در آن عصر به مركز علمی جهان شیعه تبدیل گشت و شاگردان مكتب كربلا سلسله جنبانان علم و فقاهت در سراسر عالم تشیع شدند و در جای جای جهان اسلام ، مشهد، كاشان ، قم ، كاظمین ، نجف ، كربلا، تبریز و هندوستان اقدام به تشكیل حوزه های علمی نمودند. دو پسر وحید بهبهانی (دایی های محمد) یعنی آقا محمد علی طباطبایی و آقا عبدالحسین طباطبایی نیز از علمای ممتاز بودند.

پدر محمد، آیت الله سید علی طباطبایی با اینكه تحصیلات را دیر آغاز كرد اما خیلی زود مراحل مختلف علمی را پشت سر نهاده و به مرحله عالی قدم گذاشت و از شاگردان خاص و شاخص وحید بهبهانی گشت . حضور زود هنگام او در درس عالم برجسته ای چون وحید بهبهانی حكایت از هوش ‍ سرشار وی و توفیقهای الهی در حق او داشت . وی در همین زمان تالیف كتاب فقهی اش «ریاض المسائل» را كه اكنون نیز از متون فقهی مطرح و مورد توجه در حوزه های دینی است ، تالیف نمود.

و اما مادر محمد نیز از زنان دانشمند و فاضل بود. گفته شده كه وی همسرش را در تدوین بخشی از كتاب ریاض المسائل یاری می كرده است در آن هنگام بیش از یازده سال از عمر محمد نمی گذشت . از آنجا كه در خانواده ای اهل علم و فضیلت پرورش می یافت تحصیلات ابتدایی را به حسب ظاهر در این سنین تمام كرده بود و در همین ایام بود كه قدم به مرحله جدیدی از زندگیش می گذاشت .

تحصیلات سید

وجود كسان دانشمند و فرزانه در میان بستگان نزدیكش بر افكار و آرمانها و او تاثیر گذار بود. تعلیم و تربیت او تحت نظر پدرش آغاز شد و تا مراحل عالی ادامه یافت .

محمد گرچه توفیق حضور در مجلس درس پدربزرگش وحید بهبهانی را نیافت لیكن از محضر شاگردان شاخص و برجسته وی بهره برد. علاوه بر پدرش از علامه بحرالعلوم (متوفی 1212 ق ) در نجف بهره جست و از علم و زهد و كرامات توشه های آسمانی برگرفت و به افتخار ازدواج با دختر آن عالم گرانقدر نائل آمد. اما توفیق بهره بردن از آن بزرگ دیری نپایید و علامه بحرالعلوم هفت سال پس از وفات وحید بهبهانی دیده از دنیا فروبست .

سید محمد در نجف اشرف چندی نیز از محضر فقیه توانا شیخ جعفر كاشف الغطاء (متوفی 1228 ق ) بهره برد. شیخ جعفر كاشف الغطاء (ره ) در استنباط مسائل و فروع فقهی بسیار مسلط و توانا بود. وی فردی بسیار متواضع بود و علاوه بر ریاست دینی ، پیشوای شجاع ملی نیز به شمار می آمد. درك زمان و نیازهای زمان نیز از خصوصیات شایسته كاشف الغطاء بود. تالیف كتابی در رد اخباری گری و نیز كتابی در رد فرقه وهابی بر همین اساس بود.

سید محمد طباطبایی از اساتید خود تنها فقه نیاموخت ، احساس مسئولیت در برابر مسائل اجتماع و شهامت نیز آموخت . پس از آن خود عالمی فاضل گشته بود كه دیگر از تحصیل نزد استاد بی نیاز می نمود. بعد از آن نیز آنچه بود گذشت زمان بود و غنای هر چه بیشتر علمی در رهگذر تحقیق و تدریس و تالیف . این فصل از زندگانی او به طور مشخص در اصفهان آغاز شد.

در سال 1216 ق . كربلا مورد هجوم وحشیانه وهابیها قرار گرفت و بیش از سه هزار نفر از جمله بسیاری از علما كشته شدند. بخش اعظم بارگاه امام حسین علیه السلام و اماكن بسیاری مورد تخریب قرار گرفت و اموال مردم به غارت رفت . آنان پس از قتل و غارت و تخریب ، شهر را ترك كردند این واقعه عمده موجب مهاجرت سید محمد طباطبایی به اصفهان شد.

در اصفهان

زمانی كه سید محمد طباطبایی در اصفهان اقامت اختیار كرد حوزه اصفهان همچنان یكی از حوزه های معتبر جهان شیعه به شمار می آمد و با حضور برخی از علمای تراز اول كربلا و شاگردان برجسته وحید بهبهانی یا تربیت یافتگان شاگردان او از رونق و اعتبار برخوردار بود. بزرگانی چون محمد اصفهانی ، تقی اصفهانی ، سید محمد باقر شفتی معروف به «حجت الاسلام ».

سید محمد طباطبایی در مدت ده سال اقامت در اصفهان در جو مناسب حوزه اصفهان تنها به تدریس و تالیف مشغول بود و از پذیرش دیگر مناصب چشم پوشیده بود. نقل شده است یكی از اموری كه باعث شهرت سید محمد باقر شفتی از (مراجع بزرگ اصفهان ) شد و توصیف آیت الله سید محمد طباطبایی از وی بود. می گویند از او پرسیده شد آیا سید محمد باقر شفتی مجتهد است ؟ او در جواب گفت : «شان او بالاتر از آن است كه من او را تایید كنم ، بلكه از او بپرسید كه آیا سید محمد مجتهد است یا نه ».

مجلس درس او بسیار مورد استقبال و توجه دانش پژوهان حوزه اصفهان قرار داشت . آنگاه كه تالیف كتاب «لمفاتیح فی الاصول» خود را آغاز نمود قبل از آنكه تالیف كتاب به اتمام رسیده باشد فصلهای مختلف آن نزد طلاب و فضلا دست به دست می گشت و از آن رونویسی می كردند.

باید گفت سیزده سال اقامت آیت الله سید محمد طباطبایی در اصفهان سالهای تعمیق نظرات علمی و غنای فقهی از رهگذر تحقیق ، تالیف و تدریس بود.

منبع: پایگاه اطلاع رسانی حوزه.

تهیه و تنظیم: سید صدرالدین مرتجی-گروه حوزه علمیه تبیان.