نقش های جمله ی پیرو
اهداف یادگیری:
- آشنایی با نقش های جمله ی پیرو
- پیاده کردن این نقش ها در مثال
شرح درس:
در این طرح دانش آموزان با نقش های مختلفی که پیرو می پذیرد، آشنا شده و نحوه ی پیاده کردن این قواعد را در نمونه ها فرا می گیرند. در طرح گذشته با جمله ی پیرو و اقسام آن آشنا شدیم، اکنون در این طرح قصد داریم انواع نقش هایی را که جمله ی پیرو می پذیرد فراگیریم.
جمله ی پیرو در جمله های مرکب می تواند یکی از نقش های زیر را بپذیرد:
1) نقش نهادی
- آن که شد گوهر جان دو جهان پامالش کاش یک بار نگاهی به ته پا می کرد( صائب، ص 1630)
جمله ی پیرو در جایگاه نهاد جمله ی پایه
2) نقش مفعولی
- من از آن حسن روزافزون که یوسف داشت دانستم که عشق از پرده ی عصمت برون آرد زلیخا را
( حافظ ص 23)
( کل مصراع دوم پیرو اسمی در نقش مفعول است)
من از آن حسن روزافزون که یوسف داشت، بیرون آوردن زلیخا را از پرده ی عصمت دانستم.
- من گمان می کردم
دوستی همچون سروی سرسبز
چهارفصلش همه آراستگی است ( مصدق، ص 53)
من ( دوستی ...) را گمان می کردم.
3) نقش متممی
- می ترسم که قبول نشوم ( قبول نشوم: پیرو )
در تاویل: از قبول نشدن می ترسم.
4) نقش متمم قیدی
- به کتابخانه رفتم تا کتاب سر نی را بگیرم. ( تا کتاب سر نی را بگیرم : پیرو )
در تاویل: برای گرفتن کتاب سر نی به کتابخانه رفتم.
5) نقش بدلی
- شما که بهترین دوست من هستی نباید درباره ی من چنین فکری کنی ( بهترین دوست من هستی : پیرو )
در تاویل: شما، بهترین دوست من، نباید درباره ی من چنین فکری کنی.
6) نقش مضاف الیهی
- ماه کنعان من مسند مصر آن تو شد وقت آن است که بدرود کنی زندان را
( حافظ ص 34) ( بدرود کنی زندان را : پیرو )
در تاویل: وقت آن بدرود کردن زندان است.
7) نقش مسندی
- او بود که در شادی را بر من گشود ( که در شادی را بر من گشود : پیرو )
در تاویل: او گشاینده ی در شادی بر من بود.
نکته:
جمله ی پیرو با آن که در ساخت مانند یک جمله ی کامل است اما معنا و مفهوم آن بدون همراهی با جمله ی پایه ناقص است. پس به جمله های پیرو که در درون سازه های نحوی جمله ی دیگر به کار می روند، جمله ی درونه ای و از لحاظ ارتباط دستوری آنها با جمله ی دربرگیرنده یا اصلی، جمله ی وابسته گفته می شود.
تست:
کدام گزینه نادرست است؟
الف) نقش فعلی یکی از نقش هایی است که جمله ی پیرو می پذیرد.
ب) معنا و مفهوم جمله ی پیرو بدون همراهی با جمله ی پایه ناقص است.
ج) به جمله های پیرو که در درون سازه های نحوی جمله ی دیگر به کار می روند، جمله ی درونه ای گفته می شود.
د) در جمله ی « می ترسم که قبول نشوم » پیرو نقش متممی گرفته است.