تبیان، دستیار زندگی
طبق این تعلیم رضوی، تلاشگر برای بهبود زندگی خانواده‌ خویش، پاداشی از پاداش مجاهدان راه خدا برتر دارد. چراکه در پرتو كار و تلاش است كه امنیت روانی و شخصیت اجتماعی افراد خانواده تضمین می‌ شود و زمینه رشد و تكامل و سعادت آنان فراهم می ‌گردد.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

جامعه رضوی، بی‌کار یا اهل کار ؟!

امام رضا


انسان در ماهیت، كانون نیازها است و نیازهای او از مواد موجود در طبیعت برآورده می ‌شود. این مواد حاضر و آماده و ساخته شده نیست؛ بلكه استفاده از آنها نیاز به كار دارد و هر چیز كه بخواهد به نوعی مورد استفاده قرار گیرد باید كاری روی آن انجام شود. و این ضرورتی است كه نظام طبیعت بر دوش آدمی نهاده است.

در و اقع، كار از دو نظر اهمیتی حیاتی دارد: 1. قانون طبیعت و سنتهای حاكم بر نظام آفرینش. 2.  قانون شریعت و برنامه ‌های آن.

قرآن كریم، از كار و عمل، فراوان سخن گفته است و در بعد نظام تكوین و تشریع ضرورت و اهمیت كار و عمل را تبیین و تشریح كرده است. چنانكه می فرماید: «هو انشاكم من الارض و استعمركم فیها … ؛ (1) خداوند شما را از زمین پدید آورد و آباد كردن آن را به شما سپرد …».

واژه «استعمر» با واو به «انشا» عطف شده است، و این بدین معنا است كه ضرورت تشكیل بدن انسان از مواد زمین، و ضرورت عمران و آبادانی در زمین همسان و همانند است، و محكوم به یك حكم و مشمول یك قانون است.

کار، قانون حتمی طبیعت

از نظر قانون طبیعت، كار از یک سوی، وسیله‌ ای است برای فعلیت یافتن آثار پدیده‌ های طبیعی و آماده سازی آنها برای بهره برداری انسان. و از سوی دیگر، كار ابزاری است برای بودن و شدن آدمی و به فعلیت رسیدن نیروهای جسمی و عقلی وی و رشد و شكوفایی استعدادهای فطری و درونی شخصیت او. چنانكه قرآن كریم نیز اشاره می‌فرماید که «روز» تلاش و كوشش را برای انسان امكان پذیر می‌ كند:

«و جعلنا النهار معاشا ؛ (2) و روز را برای كسب روزی (و معیشت) قرار دادیم».

بنابراین جوهر روز، روشنایی است و قلمرو پویایی و تحرك آدمیان را روشن می ‌سازد، همانطور كه ماهیت شب و تاریكی برای باز ایستی از تلاش و آرامش و سكون است.

در این باره امام هشتم حضرت علی بن موسی الرضا علیه السلام در فرمایشی نورانی، به جنبه تکوینی و طبیعی كار اشاره می ‌كنند. از نظرگاه ایشان، كار و حركت در راه معیشت یك ضرورت معرفی شده و ناگزیری كار برای انسان، به همگان گوشزد گشته است:

« … لیس للناس بدّ من طلب معاشهم، فلا تدع الطلب ».(3)

عالم آل محمد علیه السلام می فرماید: مردم ناگزیرند در تلاش زندگی خویش باشند، پس كوشش در راه كسب مال را رها مكن.

طبق این تعلیم رضوی، تلاشگر برای بهبود زندگی خانواده‌ خویش، پاداشی از پاداش مجاهدان راه خدا برتر دارد. چراکه در پرتو كار و تلاش است كه امنیت روانی و شخصیت اجتماعی افراد خانواده تضمین می‌ شود و زمینه رشد و تكامل و سعادت آنان فراهم می ‌گردد

بر این اساس، این ضرورت و لزوم، قانونی بی استثنا است، و چنان است كه امام در این روایت تعبیر كرده و واژه عام و فراگیر: «الناس» را به كار برده است، یعنی همه‌ آحاد انسان برای تامین زندگی به كار و تلاش نیاز دارند، و معیشت و حیات بدون كار ممكن نیست.

اما با این وجود برخى با روح تن پرورى به كار و تولید توجّهى ندارند، و تن به فقر و ندارى داده و فكر مى كنند نوعى بى توجّهى به مال دنیاست، مشكلات آنان و خانواده شان بر دوش دیگران است .برخى دیگر كار و تولید را ننگ و عار مى دانند، یا مناسب شأن و مقام خود نمى پندارند و با انواع محرومیّت ها دست و پنجه نرم مى كنند.

در حالی که امامان معصوم علیهم السلام براى اداره زندگى خود، و مبارزه با فقر و ندارى در جامعه، سخت به كار و تولید توجّه داشتند، كار را عار نمى دانستند، كار مى كردند و با تولید فراوان با فقر و ندارى مقابله مى فرمودند. زندگانى آن بزرگواران با خودكفائى اداره مى شد، آنان هرگز دست به سوى كسى دراز نكردند، و از كسى چیزى نخواستند، و از دسترنج خود مى خوردند.

کار

مولای متقیان، حضرت امام علی علیه السلام در حدیثى فرمود:

« تَعَرّضوُا لِلتِّجارَةِ فَاِنَّ لَكُم فیها غِنَى عَمّافى اَیدى النّاسِ ؛ (4)

تجارت كنید و به كار و تولید روى بیاورید كه از آنچه در دست دیگران است بى نیاز مى شوید».

البتهتنها تن آدمی نیست كه به كار نیاز دارد، بلكه رشد روح او و قوای معنوی و فكر و فرهنگ و تربیت او نیز به كار بستگی دارد و بیكاری بر معنویت آدمی نیز آثاری زیانبار می ‌گذارد.

امام صادق علیه السلام در این باره فرمود:

« ... و هكذا الانسان لو خلا من الشغل، لخرج من الاشر و العبث و البطر الی ما یعظم ضرره علیه و علی من قرب منه، و اعتبر ذلك بمن نشا فی الجده و رفاهیه العیش و الترفه و الكفایه و ما یخرجه ذلك الیه … ؛ (5)

انسان اگر كاری نداشته باشد، از گستاخی و بیهودگی و ناسپاسی به راههایی كشیده می‌شود كه به حال او و نزدیكانش زیانهای بزرگ دارد. این زیان باری را در حال كسانی بنگر كه در محیطهای مرفه و زندگی خوش و خرم واجد امكانات بار آمدند، كه به چه راههایی كشیده شدند …».

طبق گفته‌ امام اگر هر چه را انسان نیاز داشت، نظام طبیعت آماده و ساخته و پرداخته در اختیار او می ‌گذاشت و انسان نیاز خود را براحتی و بدون تلاش برطرف می ‌كرد، و پیوسته اوقات خود را به بیكاری و فراغت می ‌گذراند، به فساد و تباهی كشیده می ‌شد، و ناگزیر نیرو و انرژی خود را در راههایی صرف می ‌كرد كه به نابودی خود و هم نوعش می ‌انجامید. چون هنگامی كه انسان در كارهای سازنده اقتصادی، اجتماعی، تشكیل خانواده و تامین آنان و… نیاز به تلاش نداشت. به كارهای ویرانگر و فسادآلود دست می ‌یازد و خود و جامعه را به نابودی می ‌كشاند.

کار، تکلیف والای شریعت

نظام تشریع و باید و نبایدهای قانونی اسلام، با نظام تكوین و سنتهای آفرینش هماهنگ است. فطری بودن دین به همین معناست، كه میان نظام تشریع و نظام تكوین و قانون طبیعت و قانون دین، رابطه و تناسب كامل برقرار است، چون تكوین و تشریع از یك مبدا است، همه از خدا است. از این رو، انسان نیز مكلف است از قانون آفرینش سرپیچی نكند، تا دچار پیآمدهای ویرانگر آن نگردد.

قرآن كریم، به ارزش تشریعی كار اشاره می ‌كند تا با توجه به ضرورت تكوینی آن، جنبه شرعی کار نیز روشن ‌گردد:

« و جعلنا فیها جنات من نخیل و اعناب و فجرنا فیها من العیون * لیاكلوا من ثمره و ما عملته ایدیهم افلایشكرون 344.

در آن زمین باغهای نخل و تاك آفریدیم، و در آن چشمه‌ ها بشكافتیم. تا از میوه آن و از آنچه دستهایشان درست كرده است بخورند، پس چرا سپاس نمی ‌دارند.

امامان معصوم علیهم السلام براى اداره زندگى خود، و مبارزه با فقر و ندارى در جامعه، سخت به كار و تولید توجّه داشتند، كار را عار نمى دانستند، كار مى كردند و با تولید فراوان با فقر و ندارى مقابله مى فرمودند. زندگانى آن بزرگواران با خودكفائى اداره مى شد، آنان هرگز دست به سوى كسى دراز نكردند، و از كسى چیزى نخواستند، و از دسترنج خود مى خوردند

بنابراین عمل و كار به عنوان یك ارزش اسلامی مطرح گشته است، چنانکه حضرت امام رضا علیه السلام، در روایتی شریف می فرماید:

« ان الذی یطلب من فضل یكف به عیاله، اعظم اجرا من المجاهد فی سبیل الله ؛ (6)

آنكس كه (با كار و عمل) در جستجوی مواهب زندگی، برای تامین خانواده خویش است، پاداشی بزرگتر از مجاهدان راه خدا دارد».

طبق این تعلیم رضوی، تلاشگر برای بهبود زندگی خانواده‌ خویش، پاداشی از پاداش مجاهدان راه خدا برتر دارد. چراکه در پرتو كار و تلاش است كه امنیت روانی و شخصیت اجتماعی افراد خانواده تضمین می‌ شود و زمینه رشد و تكامل و سعادت آنان فراهم می ‌گردد. این، كار و تلاش است كه ریشه فقر را می‌كند و انسان را از درخواست و چشم به دست دیگران داشتن، بی ‌نیاز می ‌سازد. در حدیثی از امام رضا علیه السلام «درخواست» از جمله كارهای مبغوض و ناخوشایند نزد خداوند شمرده شده است:

« ان الله یبغض القیل و القال، و اضاعة المال، و كثرة السوال ؛ (7)

بیگمان خداوند قیل و قال (گفتار بی‌ فایده) و تباه سازی اموال، و زیاد درخواست كردن را دشمن دارد».

پس مردم رضوی آیین، و شیعه مذهب، به سخت كوشی و تلاش روی می ‌آورند، و صخره ‌ها را بر دوش می‌ كشند، و به جهادی برتر از جهاد در راه خدا دست می ‌زنند، لیكن از دیگران درخواست نمی‌ كنند.

پی نوشت:

1) هود: 61.

2) نبأ : 11.

3) وسائل الشیعة 18: 12؛ الحیاة 320: 5.

4) فروع كافى 1: 370.

5) بحارالانوار 86: 3.

6) یاسین: 34-35.

7) تحف العقول 326، مسند 285: 1 ؛ الحیاة 200: 6.

فراوری: ابوالفضل صالح صدر            

بخش تاریخ و سیره معصومین تبیان     


منابع:

معیارهای اقتصادی در تعالیم رضوی، محمد حكیمی.

الگوهاى رفتارى امام على علیه السلام، محمّد دشتى، جلد سوم.

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.