اختلاف دو نویسنده در تعریف طنز

نشست نقد و بررسی کتاب «یک، دو، سه طنز» اثر رویا صدر با حضور رویا صدر، محسن سلیمانی و فرحناز علیزاده در سرای اهل قلم برگزار شد.

در ابتدای این نشست، رویا صدر نویسنده، طنز‌پرداز و گردآورنده این کتاب در سخنانی اظهار داشت: من در تهیه این کتاب بی‌تقصیرم! یکی از دوستان با من تماس گرفت و اظهار داشت که آقای حسن زاده، مدیر نشر مروارید تمایل دارد تا مجموعه  طنز‌آوران امروز ایران را که پیش از این دو مجلدش توسط آقایان اسدزاده و صلاحی گردآوری شده در مجلد سوم نیز گردآوری و منتشر شود و این کار بر عهده من گذاشته شده است.

وی ادامه داد: من در گردآوری این کتاب برخی از نویسندگانی که در دو کتاب قبلی هم به آنها پرداخته شده بود و حس می‌کردم که جا دارد در این اثر نیز یادی از آنها بشود مانند فریدون تنکابنی، صادق هدایت و مهشید امیر‌شاهی را آوردم و در کنار آن از سایر افرادی که عمدتا از سال 1385 به بعد اثری طنز از آنها منتشر شده بود نیز در این اثر یاد کردم.

صدر افزود: شیوه انتخاب آثار برای حضور در این کتاب بر سه اصل استوار بود. نخست اینکه افراد مطرح شده باید از طنزنویسان مطرح و شناخته شده در کشور باشند و دوم اینکه باید از جمله افراد صاحب سبک و صاحب حرف تازه در این حرفه به شمار بیایند و سوم اینکه می‌بایست مستمر در این حوزه صاحب کار باشند و یا به عبارت دیگر طنزنویسی حرفه آنها باشد.

این نویسنده و پژوهشگر طنز افزود: متاسفانه امروزه در کشور ما بیشتر مطالب طنز در نشریات درج می‌شود و افرادی در این زمینه مطرح می‌شوند که مدتی در نشریات، طنز کار می‌کنند و سپس خود به خود حذف می‌شوند. من هم برای انتخاب اثر در این کتاب با همین معضل روبرو بودم، ولی سعی کردم به دور از جناح‌بندی‌ها آثاری را انتخاب کنم که ماندگاری بیشتری داشته باشد.

صدر همچنین گفت: قالب اکثر آثار این کتاب روایی است و من سعی کردم در کنار آنها معرفی کوتاهی از نویسندگان و سبک کاری آنها را نیز بیاورم تا مخاطب این اثر با دید باز به سراغ آنها و نویسندگانشان برود.

آرزوی یکدست‌تر بودن کتاب‌های منتخب طنز

در ادامه این نشست، محسن سلیمانی در سخنانی اظهار داشت: من خودم هم شوخی شوخی وارد عرصه طنز‌نویسی شده‌ام و هیچ کس مرا در این عرصه جدی نگرفت و به من اهمیتی ندارد. البته اینطور نیست که مثلا شب خوابیده و دچار مکاشفه شده باشم که طنزنویس شوم، اما وقتی وارد این حوزه شدم سعی کردم به دنبال یک کار علمی در حوزه طنز بروم.

سلیمانی در ادامه با اشاره به مشکلات موجود در زمینه جمع‌آوری آثار طنز گفت: اصولاً مطالب طنز در کشور ما و در همه جای جهان کمتر از مطالب جدی نوشته شده است و حتی در این باره نویسندگان آمریکایی گفته‌اند در مقابل هر یک رمان طنز هزار رمان جدی وجود دارد. در این فضا من هم به خانم صدر حق می‌دهم که کار سختی در جمع‌آوری این کتاب از سر گذرانده باشد. با این حال برخی از داستان‌های این کتاب از نظر تکنیکی طنز به شمار نمی‌رود و شاید بهتر بود در این کتاب نمی‌بودند.

وی با بیان اینکه در این جلسه قصد نقد ندارد، گفت: من خیلی اهل نقد نیستم. 25 سال قبل اثری از یک نویسنده را نقد کردم و او هنوز با من قهر است و به همین خاطر فکر می‌کنم به جای نقد بهتر است بحث‌هایی خوب درباره کارهای خوب انجام دهیم. در مورد کتاب خانم صدر نیز می‌گویم من از چنین آثاری انتظار دارم که آهنگی کلی داشته باشد و خواننده از خوانش آنها یک تاثیر کلی داشته باشد و الان حسم این است که این موضوع در فضای این کتاب بسیار کم وجود دارد. از طرف دیگر و از حیث زمانی به نظرم برخی از کارهایی که در این اثر درج شده است به دلیل اینکه به افرادی در زمان‌های مختلف تعلق دارد از نظر محتوایی با یکدیگر ناهمخوان هستند.

سلیمانی ادامه داد: من در این اثر دیدم که خانم صدر اصرار داشته از همه طنزنویسان کشور اعم از مشاهیر و افراد گمنام در کنار هم اثری بیاورد. من به شخصه خودم چندان از این معیارهای ایشان برای انتخاب و کنار هم قرار دادن این افراد سر در نیاوردم. من دوست داشتم در چنین کتابی نوعی یکدستی ببینم و فرم‌های مختلف از روایت طنز اما آنچه در این کار بود تنها نوعی تسلط در روایت به نظر می‌آمد.

طنز باید قابلیت خنداندن داشته باشد

نویسنده کتاب اصرار و ابزار طنزنویسی همچنین گفت: من اینطور فهمیده‌ام که طنزنویسی چیزی است که انسان را بخنداند.با این معیار به نظرم برخی از آثاری که در این کتاب داریم اساسا طنز نیست. به بیان دیگر این داستان‌ها بیشتر به موقعیت طنزگونه توجه داشته‌اند و نه شخصیت‌پردازی طنز. البته نویسندگان ایرانی معمولا فطری می‌نویسند و چندان اعتقادی به تکنیک در نوشتن ندارند. وقتی در این کتاب با افرادی برخورد می‌کنیم که بیشتر نویسنده حرفه‌ای و جدی به شمار می‌روند طبیعی است که نشود انتظار داشت که اثری در گونه طنز خلق کرده باشند که حاکی از شناخت عنصر طنز و ارتباط با آن باشد.

سلیمانی افزود: خیلی از نویسندگان طناز امروز فکر می‌‌کنند نوشتن با زبان کوچه و بازار به معنی طنزنویسی است؛ در حالی که ما تکنیک‌هایی درباره کاربرد الفاظ در متون طنز داریم. به نظرم وقتی میان واقعیت و طنز پیوند و ارتباطی منطقی برقرار نباشد، نویسنده به سراغ لوس کردن متن خود می‌رود و تعادلش را در نوشتن از دست می‌دهد و این حالت در برخی از داستان‌های این مجموعه به نظرم وجود داشت.

طنز معناگرا نداریم

این نویسنده و منتقد همچنین گفت: من اعتقادی به طنز معناگرا و غیرمعناگرا و امثال این ندارم. این مصیبتی است که امروزه داستان‌نویسی ما را نیز تحت‌ شعاع خود قرار داده است و برخی می‌خواهند با آن دکان باز کنند. به نظر من لطیفه بهترین دستاورد بشری است و لذا اینکه مثلا بگوییم برخی از فرم‌های طنزنویسی از برخی فرم‌های دیگر قوی‌تر است نوعی تخطئه برخی قالب‌های طنز است که مورد پذیرش من نیست. به نظر من برخی از مسائل را اساسا نمی‌شود طنز گفت چون نگاه به آنها باید خنده‌دار باشد.

طنز ایران فضای اخلاقی برای حضور نویسندگان زن ندارد

در پایان این جلسه یکی از حاضران سئوالی درباره اینکه چرا طنزنویسی در ایران به طور عمده مردانه است، پرسید و صدر در پاسخ به آن گفت: طنزنویسی معمولا کاری است که با شوخی و لودگی همراه است و به طور عمده خانم‌ها نمی‌توانند وارد این حوزه شوند، چون به نوعی شکستن حریم اخلاقی موجود در جامعه نیز هست. طنز امروز ما بیشتر طنز ژورنالیستی است که بیشتر در مورد اخلاقیات حرف می‌زند و خواه ناخواه موضوعاتی در آن مطرح می‌شود که به دلیل غیراخلاقی‌بودنش زنان قابلیت حضور در آن را ندارند.

صدر تاکید کرد: از نظر روانشاسی اثبات شده که پرداختن به طنز با نوعی خشونت همراه است و نوعی سردی و خشونت می‌خواهد که در خانم‌ها وجود ندارد و نمی‌توانند با آن کنار بیایند.

در پایان این نشست اسماعیل امینی از حاضران در نشست نیز در توضیحاتی خطاب به حضار گفت: در بحث‌های جلسه به نظرم دو خطا پیش آمد. نخست اینکه طنز اساسا مقوله‌ای در مقابل جد نیست. طنز برای خود امری کاملا جدی است و اگر به شکل‌های مختلفی تقسیم می‌شود برای نازل کردن مرتبط بخش‌های آن نیست، بلکه برای معرفی حس و شیوه بیانی آن است.

امینی ادامه داد: شرط طنز اساس خنده‌آور بودن نیست، بلکه طنز با خنده‌دار بودن ملازمت دارد. بسیاری از شاهکاری طنز در کشور ما هست که خنده نمی‌آورد.

در واکنش به این اظهار نظرها، سلیمانی گفت: من منظورم از طنز معادل فارسی واژه انگلیسی کمدی است. در غرب یک کمدی تعریف شده و یک تراژدی و چیزی غیر از این نداریم.

امینی نیز در ادامه به وی پاسخ داد: طنز برای موقعیتی به کار می‌رود که کمدی شامل آن نمی‌شود و اتفاقا مقوله‌ای بسیار جدی است.

منبع: مهر