تاریخچه‌ای بر سینمای کمدی

كمدی محصول تفكر انتزاعی انسان و تقلید او از اعمال مذموم اجتماعی است كه گاه برای سرگرمی و گاه نگاهی اصلاح گرایانه و انتقادی به روابط اجتماعی نوع بشر دارد.

انسان به عنوان موجودی اندیشه خواه و اندیشه ورز از دیرباز همواره به دنبال تنوع در لایه های زندگی اجتماعی خود بوده و در این راه برای گریز از تكرار و خمودگی و تنوع بخشی به زندگی خود، همواره از ابزارهای خاصی استفاده كرده است.

نمایش در تعریفی كلی به معنی تقلید از اعمال و كردار محیط پیرامون نوع بشر برای اصلاح امور اجتماعی است. اما حس تقلید از اعمال و كردار همنوعان، حیوانات، پرندگان و آدمیان و تلفیق آن با مسایل اجتماعی بعدها انسان را در شرایطی قرار داد تا به سمت نمایش هایی حركت كند كه یا بار خنده در آنها مدنظر بود و به عنوان نمایشهای “كمدی”‌ شناخته می شدند و یا بار غم و اندوه داشت كه با عنوان “تراژدی”‌.

نمایشهای كمدی محصول تقلید انسان از اعمال و كردار مضحك حیوانات، پرندگان آدمیان و تلفیق آن با مسایل اجتماعی است، اما این گونه نمایش در طول تاریخ اوج و فرودهای بسیاری داشته است، آن چنان كه این هنر مردمی در طول تاریخ به عنوان گونه ای مستقل و منحصر به فرد حفظ شده و همواره به عنوان چرخه خنده و اندیشه در عرصه هنر محسوب شده است.

در نمایشهای كمدی، خلق فضای شادی آور توأم با خنده، تفكر برانگیزی و اصلاحگری همواره به عنوان وجوه بارز شناخته شده است.

كمدی هجوآلود، كمدی دسیسه، كمدی موقعیت، كمدی خلق و خو، كمدی رفتار، كمدی رمانتیك و مضحكه با صورتك و تقلید هزل آمیز (پارودی) از انواع نمایشهای كمدی است كه هر كدام بنا به مضامین خاصی نگاشته شده وبه اجرا درمی آیند.

از آن هنگام كه “آریستوفان”‌ كمدی نویس بزرگ یونان باستان به طرح موضوع های عصر خود با زبانی هجوگونه، خشن و استهزا آمیز پرداخت، تا امروز كه كمدی به عنوان یكی از شاخص ترین گونه های نمایشی هنر تئاتر شناخته شده است، هنرمندان این عرصه همواره سعی در بیان دردها و آلام بشر عصر خود به زبان خنده داشته اند. بعدها كمدی نویسان عصر میانه همچون “ترنس”‌، “مناندر”‌ و “پلوتوس”‌ در نمایشنامه های خود كه اغلب به زبانی فرا واقعی بیان می شد، به نقد جامعه پرداختند و بتدریج بر اثر تغییر و تحولات اجتماعی و پیشرفت بشر در علوم مختلف، عنصر واقع گرایی در آثار كمدی مورد توجه نویسندگان عصر جدید قرار گرفت و به طرح موضوعهایی پرداختند كه شرارت ها و حماقت های جامعه را نیز به نقد كشید.

انواع مختلفی کمدی وجود دارد، که هر یک به شیوه ای در بیننده شادی و خنده ایجاد می کنند، برای مثال در کمدی های تلخ و سیاه، خنده از رخ دادن یک ماجرای جدی، ایجاد می شود و حتی گاه، پایان تلخی هم دارد.

اما عامل مشترک در همه انواع کمدی، وجود رگه های مضحک در رفتار و عملکرد انسان هاست و نیز کوشش در جهت خنداندن تماشاگر، به واسطه خطاها و ناکامی های آدم هایی کمی کند ذهن تر از خود آنان و یا باهوش تر از خود آنان. در حالت اول، تماشاگر خود را برتر از قهرمان کمدی می پندارد و به این حس برتری دامن می زند و در حالت دوم که قهرمان از او برتر است، جهان را از چشم او می بیند.

تاریخچه ای بر سینمای کمدی

فیلم کمدی جزو اولین گونه های سینمایی بود که شکل گرفت و به خوبی تداوم پیدا کرد. در واقع فیلم سازان اولیه سینما، بعد از آنکه در تجربه های اولیه شان، فیلم های مستند و واقعی از زندگی مردم ارائه دادند، در تجربه های بعدی به سراغ خنداندن مردم رفتند، زیرا از طرفی نمایش های خنده دار در بین مردم بسیار پر طرفدار بود و ثانیا، از آنجا که آنها به دنبال بازیگران تئاتر می رفتند تا در فیلم هایشان بازی کنند، کمدین و شخصیت های خنده دار بین آنها بسیار بود. بسیاری از آنها از فیزیک مناسبی برخوردار نبودند، برای مثال بسیار چاق بودند و یا بسیار کوتاه و یا ... . و همین ویژگی ها بود که آنها را به سمت اجرای نمایش های کمدی و بعدا فیلم های کمدی کشاند. درواقع این شخصیت ها، کمدین های روی صحنه بودند و حال می خواستند کمدین های عرصه سینما باشند. به این ترتیب، فیلم های کمدی اولیه، بر اساس بازیگرانشان شکل می گرفتند و آنها بودند که به فیلم هایشان هویت می بخشیدند، این روشی است که بسیاری از فیلم های کمدی بر اساس آن ساخته شده اند، اینکه بازیگرانی تنها در کار کمدی هستند و نام مشخصی دارند که در تمام فیلم هایشان آن را حفظ می کنند و در واقع فیلم هایشان بیش از آنکه نام خود را داشته باشند، بر اساس نام کمدینشان شناخته شده هستند.

انواع کمدی

اسکروبال (Screwball)

اسکروبال، نوعی فیلم کمدی است که در دهه 1930 بسیار رایج شد و محصول دوران رکود اقتصادی در آمریکا و اوضاع نابسامان روانی مردم در این دوران بود. این فیلم ها با عرضه شخصیت های شاد و شنگول که با بی خیالی در دنیایی پر از ثروت و شکوه به سر می بردند، گریز گاهی بودند برای مردم خسته، و برای مدتی کوتاه آنها را از مسائل و مشکلاتی که پیش رویشان بود، دور می کردند. این فیلم ها در عین حال، انتقاد تلخ و گزنده ای بودند بر علیه طبقه ثروتمند. و اکثرا این فیلم ها با ازدواج بین دختر ثروتمند و پسر طبقه فقیر یا متوسط تمام می شدند. اساس این کمدی ها مبتنی بر لودگی بود و بسیار پر هرج و مرج بودند. در این کمدی ها مهمل گویی بسیار رواج داشت و جالب آنکه این مهمل گویی ها در عین بی منطقی، منطقی جلوه می کردند.

یکی از ویژگی های بارز کمدی های اسکروبال، شخصیتی بود که قهرمان زن این فیلم ها ارائه می داد. این زنان آزاد و مستقل بودند و همتای مردان، پرخاشگر و دارای استقلال رای و طنز و شعور بالایی از خود به نمایش می گذاشتند.

قرن بیستم (1934- Twentieth Century)، ساخته هاوارد هاکس (Howard Hawks) را می توان به نوعی آغازگر این نوع کمدی ها دانست، اما این فیلم در یک شب اتفاق افتاد (1934- It Happened One Night)، ساخته فرانک کاپرا (Frank Capra) بود که ویژگی ها و قواعد این نوع کمدی را به خوبی عرضه کرد و آن را رواج داد (این فیلم در اسکار 1935 چهار جایزه اسکار را نصیب خود کرد). یکی دیگر از مهم ترین فیلم های این نوع کمدی که در عین حال پرشورترین و بی منطق ترین آن هم هست فیلم بزرگ کردن بیبی (1938- Bringing Up Baby)، ساخته هاوارد هاکس بود. کمدی اسکروبال در اواخر دهه چهل کم کم رونق خود را از دست داد.

اسلپ استیک (Slapstick)

واژه اسلپ استیک درواقع به دو تکه چوب متصل به هم اطلاق می شد که در سیرک ها، دلقک های سیرک از آن استفاده می کردند و با زدن آنها به هم، صدای بلندی ایجاد می کردند.

در سینما اسلب استیک به نوعی کمدی اطلاق می شود که مقدار قابل توجهی حرکات پرخاشگرانه و خشن در آنها وجود دارد که دستمایه خنده قرار می گیرند. در این نوع کمدی ها بازیگران با مشت و لگد و پرتاب چیز ها به هوا و به سوی بازیگران دیگر، صحنه را به شکلی مضحک به آشوب می کشند و علت کمیک بودن آنها، بی انگیزه بودن درگیری آدم هاست که ناخواسته در زد و خورد و بزن و بکوب شرکت می کنند و به اصطلاح کافه را به هم می ریزند.

این نوع کمدی بیشتر در دوران سینمای صامت رواج داشت. از جمله این نوع کمدی ها می توان به کمدی های مک سنت (Mack Sennett) که برای کمپانی کی استون (Keystone Film Company) بازی کرد، اشاره نمود. بسیاری از فیلم های لورل و هاردی (Stan Laurel & Oliver Hardy) نیز در این ردیف جای می گیرند، سه کله پوک هم ارائه دهندگان نوع خاصی از این نوع کمدی هستند. در سینمای ما اسلب استیک با نام کمدی بزن و بکوب مصطلح است.

فارس (Farce)

فارس، شکلی از کمدی است که در آن شخصیت های اغراق شده در موقعیت های اغراق آمیز قرار می گیرند و خنده می آفرینند. فارس همیشه یکی از عناصر اصلی در تئاترهای کمدی و از فرم های رایج سینمای صامت بود که طی آن شخصیت ها با کارهای اغراق آمیز خود موقعیت دراماتیکی پدید می آورند و در تماشاگر، واکنش ایجاد می کنند.

تقریبا تمامی فیلم های مک سنت به بسط یافته ترین مفهوم کلمه فارس هستند و حتی آثار بزرگ ترین بازیگران سینمای کمدی یعنی چارلی چاپلین، باستر کیتن (Buster Keaton)، هری لنگدون (Harry Langdon) و هارولد لوید (Harold Lioyd) در اصل، فارس به حساب می آیند. با ورود صدا به سینما، کمدی ها هم پیچیده تر شدند و به طرح قصه ها، شخصیت ها و ماجراهای آنان، گفت و گو و صداهای خنده دار هم افزوده شد. از بین کمدین های عصر ناطق سینما که آثارشان عمدتا به سبک فارس هستند می توان به برادران مارکس (Marx Brothers) اشاره کرد.

کمدی سیاه (Black Comedy)

نوعی فیلم یا نمایش که حس تلخ و سیاهی از طنز دارد و معمولا مسائلی جدی، چون بیماری، جنگ یا مرگ را دستمایه قرار می دهد. این فیلم ها و نمایش نامه ها، معمولا سرشتی افشاگر دارند و رفتارها و واکنش های به ظاهر مخفی آدم ها را نسبت به این دسته واقعیت های نا مطلوب، آشکار می کنند.

از جمله این فیلم ها می توان به دکتر استرنج لاو (1964- Dr. Strangelove)، ساخته استنلی کوبریک اشاره کرد. در این فیلم سردمداران یک کشور در اتاقی به نام اتاق جنگ، به طور احمقانه جنگ های خانمان سوز به راه می اندازند، در حالی که جان انسان ها برای آنها هیچ ارزشی ندارد. دیالوگ زیر از فیلم خود به خوبی بیانگر همه چیز است:

« آقای رئیس جمهور، نمی گم آب از آب تکون نمی خوره، فقط می گم که فوقش بیشتر از ده یا بیست میلیون نفر کشته نمی شن، بسته به آنتراکت هایی که می دیم.»

هجو

نوعی کمدی است که در واقع تقلید خنده داری از یک اثر جدی است. هجو یا با برداشتی خنده دار از مضمونی جدی یا انتخاب عناصری از یک اثر جدی و اغراق در آن عمل می کند.

در سال های اخیر وودی آلن (Woody Allen)، چند بار از این نوع کمدی استفاده کرده، برای نمونه فیلم پول را بردار و فرار کن (1968- Take the Money and Run) هجوی است بر فیلم های گانگستری و فیلم موزها (دیوانه ها) (1971- Banana) هجو فیلم های سیاسی آمریکای لاتین است. از نمونه های دیگر می توان به دو فیلم از مل بروکس (Mel Brooks) اشاره کرد، زین های شعله ور (1974- Blazing Saddles) هجوی بر سینمای وسترن و فرانکشتاین جوان (1974- Young Frankenstein) هجوی بر فیلم های ترسناک. دو فیلم چارلی چاپلین یعنی، عصر جدید (1936- Modern Times) و دیکتاتور بزرگ (1940- The Great Dictator) نیز فیلم های درخشانی در این زمینه هستند.

کمدی رومانتیک Romantic Comedy-

در این نوع از کمدی اغلب شاهد شکل گیری یک رابطه عاشقانه بین یک زن و مرد هستیم. طرح داستان این گونه از کمدی اغلب از نرم "پسر دختر را پیدا می کند"، "پسر دختر را از دست می دهد" و "پسر دوباره دختر را بدست می آورد" پیروی می کنند. البته تفاوت های بسیاری بین نمونه های طنز از این دست وجود دارد ولی کمدی خنده دار این فیلمها اغلب در تعاملهای اجتماعی و درگیری های جنسی بین شخصیت ها شکل می گیرد. نمونه های بارز این گونه از فیلمها به قرار زیر هستند:

It's a Wonderful World (1939), The Shop Around the Corner (1940), Sabrina (1954), Annie Hall (1977), When Harry Met Sally... (1989), Pretty Woman (1990), و Four Weddings and a Funeral (1994).

کمدی عجیب و غریب Screwball Comedy –

فیلمهای رومانتیک اولیه اغلب با این نوع از کمدی درآمیخته بودند. اینگونه از فیلمها در دهه های 1930 و 1940 بسیار محبوب بودند. در مورد تعریف این نوع از کمدی هیچ تعریف مشترکی وجود ندارد ولی در ارتباط بسیار نزدیک با کمدی رومانتیک و اسلپ استیک هستند. این نوع معمولاً شامل عناصر رومانتیک، کنش متقابل موجود بین افرادی از طبقات اجتماعی مختلف و دیالوگ های خنده دار سریع بین شخصیت ها و تبدیل نقش ها به هم و پایان شاد است. نمونه های بارز این گونه عبارتند از:

It Happened One Night (1934), Bringing Up Baby (1938), Philadelphia Story (1940), His Girl Friday (1940), و  What's Up, Doc? (1972)

اگر چه سینمای کمدی دوران اوج خود را پشت سر گذاشته، اما کماکان فیلم های درخشانی در این حوزه ساخته می شوند و همچنان چهره های مطرحی را در این عرصه شاهد هستیم که نوع خاص کمدی خود را عرضه می کنندپ، چهره هایی همچون استیو مارتین (Steve Martin) و جیم کری (Jim Carry).

نکته دیگری که باید گفت این است که امروزه در فیلم های کمدی سعی می شود بیش از آنکه بر روی شخصیت های کمدی تکیه داشته باشند بر موضوعات و محتوایی کمیک دست بگذارند.

فرآوری : مسعود عجمی

بخش سینما و تلویزیون تبیان

منابع : وبلاگ ایران فیلم ، سایت کلکسیون جامع هنری ، سوره مهر