دستوراتی برای تقویت حافظه

خواندن بعضی از آیات قرآن کریم مانند آیة‌الکرسی، بر اساس روایات در تقویت حافظه مۆثر است. اصولاً‌ یکی از برکات تلاوت قرآن مجید این است که حافظه انسان را تقویت می‌کند.

سۆال: داشتن یک حافظه قوی، برای حفظ و به‌کارگیری آموخته‌ها، بسیار مۆثر است. به نظر حضرتعالی عوامل حفظ و تقویت حافظه، از منظر دین و روایات چیست و چه راه‌هایی را شخصاً تجربه فرموده‌اید؟

حفظ قرآن موثر در تقویت حافظه

توصیه‌های آیت‌الله ناصر مکارم شیرازی:  در روایات داریم که خواندن بعضی از آیات قرآن کریم مثل آیة‌الکرسی، در تقویت حافظه مۆثر است. اصولاً‌ یکی از برکات تلاوت قرآن مجید این است که حافظه انسان را تقویت می‌کند. این از نظر معنوی و روحانی. غذاهای موثر در حافظه از نظر جسمانی نیز مشخص شده که بعضی از غذاها سبب تقلیل حافظه می‌شود، از جمله مصرف زیاد ماست و دوغ و امثال آن. برعکس بعضی از غذاهایی که نیروبخش است، مانند:

خوردن مواد شیرین، نه شیرینی‌های مصنوعی، بلکه شیرینی‌های طبیعی مانند: خرما، عسل، انگور و امثال این‌ها که حافظه را تقویت‌ می‌کند.

تکرار دروس؛ باز هم تکرار می‌کنم، روش بسیار مۆثر، همان تکرار زیاد حفظ کردن است که با رعایت مسائل جنبی مثل وقت و زمان و مکان، تأثیر عمیقی دارد. مثلاً‌ تجربه نشان داده است که ذهن انسان، صبح‌ها آمادگی بیشتری برای حفظ دارد، مخصوصاً کسی که شب را خوب استراحت کرده، زودتر از خواب بیدار شود، و بعد از نماز و تلاوت آیاتی از قرآن کریم، مشغول حفظ شود.

مکان مناسب؛ مکان‌ هم باید طوری باشد که ذهن انسان را به چیز دیگری مشغول نکند. بعضی‌ها وقتی مطلبی را حفظ می‌کنند، رادیو را هم باز می‌کنند! تلویزیون را هم روشن می‌کنند! آن را گوش می‌دهند، این یکی را هم تماشا می‌کنند و می‌خواهند همزمان مطالب مورد نظرشان را هم حفظ کنند که با این پراکندگی حواس، چنین کاری مقدور نیست.

توصیه های آیت‌الله جعفر سبحانی

امروز بهترین راه، راه عقلاست. باید ببینیم در جهان چگونه عمل می‌کنند که مطالب در ذهن می‌ماند و برای انسان ملکه می‌شود.

گوش کردن و تلخیص مطالب

یک راه این است که در جلسه درس، برای یادداشت، قلم به دست نگیرد، فقط و فقط گوش دهد تا مطالب را خوب درک کند و اگر نکته خیلی مهم بود و به یادداشت نیاز داشت، به حداقل اکتفا کند. پس از پایان درس و مطالعه مجدد، خلاصه‌اش را بنویسد.

تکرار و تدریس

درس‌هایی را که می‌خواند برای پایه‌های پایین‌تر تدریس کند و حتی چندبار هم آن‌ها را تکرار نماید. فرض کنید یک قاعده‌ ریاضی را برای ما گفتند و از ما خواستند با این یک قاعده، ده‌ها مسئله را حل کنیم. لازم است بارها تمرین کنیم تا آن قاعده در ذهن، بماند و سپس با استفاده از آن به حل مسائل بپردازیم. چرا جدول ضرب کمتر فراموش می‌شود؟ برای این‌که در موارد مختلف ناچار هستیم آن را تکرار کنیم. تکرار خیلی در حافظه مۆثر است.

استفاده از فرصت‌ها

علاوه بر این‌ها، انسان باید فرصت‌ها را غنیمت شمارد و از وقتش به خوبی استفاده کند. ما خودمان وقتی برای گرفتن نان، در صف نانوایی می‌ایستادیم دفترچه‌ای همراهمان بود، یادداشت‌های آن را مرور می‌کردیم، یا بعضی از دعاها، یا قرآن را حفظ می‌کردیم.

فرصت سوزی نکنیم

در هر حال از فرصت باید به بهترین نحو استفاده کرد.سوزاندن فرصت، هدر دادن دقیقه‌ها و ساعت‌ها، واقعاً قابل جبران نیست.

تقویت کننده های حافظه و ذهن

قرآن، روزه داری، کندر و …

- امام علی علیه السلام از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نقل می کنند که: پنج چیزند که فراموشی را برطرف می کنند و حافظه را می افزایند و بلغم را می برند: مسواک زدن، روزه گرفتن، خواندن قرآن، عسل و کندر.

- پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: بر شما باد کندر که حرارت را از قلب می زداید چنان که انگشتان، عرق را از پیشانی؛ کمر را سفت کرده؛ و ذهن را پاکیزه و دیـده را روشـن می کند و فراموشکاری را می برد.( مستدرک ‏الوسایل 16 374 43- باب اللبن … ص 373)

دعای پیامبر(صلّی الله علیه و آله و سلّم)

- «… فَمَا نَسِیتُ شَیْیاً قَطُّ مُنْذُ دَعَا لِی‏:{امام علی علیه السّلام فرمودند} از آن گاه که {پیامبرصلّی الله علیه و آله و سلّم} دعایم کرد، هرگز چیزی را فراموش نکردم.( مستدرک ‏الوسایل 17 342 14- باب حکم استنباط الاحکام النظریه)

سوره حشر

- «الْحَشْرُ مَنْ کَتَبَهَا فِی جَامِ زُجَاجٍ وَ غَسَلَهَا بِمَاءِ الْمَطَرِ وَ شَرِبَهَا یُرْزَقُ الْحِفْظَ وَ الْفِطْنَه» : هر کس که سوره حشر را در جامی از شیشه بنویسد و آن را با آب باران بشوید و بنوشد، حافظه و زیرکی، روزیش خواهد شد.( مستدرک ‏الوسایل 4 312 33- باب جواز کتابه القرآن …)

دعا

- دعای سبحان من لا یعتدی… که در کتاب شریف مفاتیح الجنان ذکر شده است و باید بعد از نمازها خوانده شود.

- (دعای روز سه شنبه) خدایا در این روز ذهن{قوی} و بیداری را نصیبم کن و از تهی مغزی و دگرگونی افکار دورم ساز و از هر خیری که در این روز نازل می کنی، نصیبی برایم قرار ده، به بخشندگی ات ای بخشنده ترین بخشندگان.( بحارالانوار 95 20 فصل فیما یختص بالیوم الثالث… ص 19)

-  شهاب الدّین سهروردی می گوید: کسی که کند ذهن و کم حافظه است، هر روز بعد از نماز صبح، ذکر یا حیّ یا قیِوم را بگوید، دیگر از دانسته هایش چیزی را از کف نمی دهد و از آنها احساس خستگی نمی کند، حافظه اش زیاد و فراموشی اش کم خواهد شد.( المصباح ‏ للکفعمی 199 الفصل الرابع و العشرون فی ذکر آیات الحرس و …)

عسل

- در عـسل، شــفـای هـر دردی است و هر کس سرانگشتی از عسل را ناشتا بلیسد، بلغم را قطع می کند، صفرا را می شکند، تلخی سودا را می برد، ذهن را صفا می دهد و حافظه را نیکو می گرداند اگر همراه کندر نر خورده شود.( مستدرک ‏الوسایل 16 366 37- باب اکل العسل و … ص365)

- پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود : هر کس که خواهان حافظه است، عسل بخورد.( همان)

-امام صادق علیه السلام فرمود:  مسواک زدن یازده ویژگی دارد؛ از سنّت است، دهان را پاکیزه می کند، چـشـم را جـلا می دهد، پروردگار را راضی می کند، بلغم را می برد، حافظه را تقویت می کند، دندانها را سفید می کند، حسنات را دو چندان می کند، پـیـلـه دنـدانها را از بین می برد، لثه را محکم می کند، اشـتـهـای به غذا را باز می کند و ملایک را خوشحال می کند.( الکافی 6 495 باب السواک … ص495)

مویز

- کسی که بر خوردن مویز ناشتا مداومت نماید، فهم و حافظه و ذهن، روزیش می شود و از بلغم کم خواهد شد.( بحارالانوار 59 271 باب 88- نوادر طبهم ع و جوامعها … ص 260)

کرفس

- پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: بر شما باد به کرفس که غذای الیاس و یسع و یوشع بود(و روایت شده است) که باعث توانایی حفظ روشنی قلب و از بین رفتن جنون و جذام و پیسی است.(همان)

انار

-از امام صادق علیه السلام روایت شده است که فرمودند: انار را با پیه آن بخورید که مـعـده را دبّاغی می کند و توانایی ذهن را می افزاید.( الکافی 6 354 باب الرمان … ص 352)

سرکه

- سفره ای نزد امام رضاعلیه السّلام پهن کردند که در آن سرکه و نمک بود و ایشان با سرکه آغاز کردند؛ پرسیدند: فدایت شوم، به ما امر کردید که با نمک آغاز کنیم فرمودند: این دو مثل همند؛ به درستی که سرکه، ذهن را قوی می کند و عقل را زیاد می نماید.( الکافی 6 329 باب الخل … ص329)

- از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نقل شده که فرمودند : «بهترین خورش ها سرکه است و بیتی که در آن سرکه باشد، فقیر نمی شود و روایت شده که ذهــن را تــوانــا و عــقــل را افزون می کند؛ تلخی را می شکند؛ قلب را زنده می کند؛ جانوران شکم را می کشد؛ دهان را محکم می کند و اگر به عنوان خوراک برگزیده شود؛ شـهـوت زنــا را قـطع می کند.» (بحارالانوار 59 282 باب 88- نوادر طبهم ع و… ص260)

* به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: « ه بخورید که ذهن را می افزاید؛ سنگینی سینه را از بین می برد و فرزند را زیبا می کند.» (مستدرک ‏الوسایل 16 402 69- باب السفرجل … ص399)

- پس {پیامبر خداصلّی الله علیه و آله و سلّم} به من فرمودند: یا علی؛ هر کس که سه روز ناشتا به بخورد، ذهنش صفا پیدا می کند و درونش از حلم و علم پر می شود و از مکر ابلیس و سپاهیانش در امان می ماند.( بحارالانوار 39 125 باب 78)

حجامت

- «... حجامت، عقل را افزون کرده؛ بر قـدرت حـافـظـه می افزاید.» (بحارالانوار 59 126 باب 54- الحجامه)

شانه زدن

- از امام صادق علیه السّلام درباره تفسیر آیه شریفه: «خُذُوا زِینَتَکُمْ عِنْدَ کُلِّ مَسْجِدٍ» پرسیده شد؛ فرمودند: {منظور} شانه زدن است که روزی را جلب می کند؛ مو را نیکو می کند؛ حاجت را برآورده می کند؛ آب کمر را می افزاید و بـلـغـم را قـطـع مـی کـند. پیامبر خداصلّی الله علیه و آله و سلّم، پایین محاسنش را چهل بار و بالای آن را هفت بار شانه می زد و می فرمود که این کار، ذهن را توان می دهد و بلغم را قطع می کند.( وسایل ‏الشیعه 2 121 71- باب استحباب التمشط)

قیلوله(خواب قبل از ظهر)

- یک اعرابی نزد پیامبرصلّی الله علیه و آله و سلّم آمد و گفت که حافظه قوی داشتم و حالا فراموشکار شده ام؛ فرمودند: قبلا قیلوله می کردی.. و حالا ترک کرده ای؟ گفت: آری، فرمودند: دوباره انجام بده، انجام داد و حافظه اش برگشت. (من‏ لایحضره الفقیه 1 503 باب کراهیه النوم بعد الغداه …)

فرآوری: محمدی               

بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان

منابع: خبرگزاری شبستان

سایت طب اسلامی