ابوالقاسم بن محمد میرزای قمی(٢)
در ادامه مقاله قبل اینک قسمت دوم را تقدیمتان میکنیم.
فرزندان علمی میرزا
از محضر آیت الله میرزای قمی شاگردان فراوانی بهره علمی جستند و روح تشنه خود را سیراب ساختند. از جمله:
سید محمد مهدی خراسانی (1182- 1246 ه.ق)
وی فرزند سید حسن خوانساری، نوه آقا حسین خوانساری و معروف به مۆلف رساله ابوبصیر است. از دانشوران مشهور قرن سیزدهم بود. كه در خوانسار متولد شد و بیشتر مراتب علمی را در محضر میرزای قمی كسب كرد و جناب میرزا هم علاقه فراوانی به او داشت. وی در علم رجال و بازشناسی راویان همنام مهارت خاص داشت. از آثار وی می توان به شرح بر مبادی الاصول، شرح تبصره علامه شرح الفیه سیوطی اشاره كرد.(1)
میرزا ابوطالب قمی (متوفی 1249 قمری در قم)
فرزند میرزا ابوالحسن قمی و از فقیهان بزرگ شیعه است كه مورد اعتماد فراوان میرزای قمی بود به گونه ای كه بسیاری از كارهای دینی را به ایشان ارجاع می داد.
میرزا ابوطالب ثروت انبوهی داشت ولی به همان میزان دست بخشش او همیشه به سوی مستمندان گشوده بود و بعد از حیات خود یك سوم از اموال و املك خویش را در راه كارهای خیر وقف نمود.
این عالم بزرگوار پس از رحلت در قبرستان شیخان قم دفن گردید.
سید عبدالله كاظمینی (شبر)(متوفی حدود 1246 قمری)
سید عبدالله فرزند سید محمدرضا كاظمینی یكی از عالمان بی نظیر قرن سیزدهم هجری بود كه سالهای متمادی از عمر با بركت خویش را در كاظمین سپری كرد و از همان آغاز زندگی علمی خویش در محضر پدر و اساتیدی همچون شیخ جعفر كبیر، سید مهدی شهرستانی، محقق قمی حاضر شده و از آنان بهره های وافر برد.
از ایشان آثاری همچون: مصابیح الظلام، جامع المعارف والااحكام، كشف المجمع، زبدة الدلیل و دهها كتاب دیگر به جای مانده است.(2)
از دیگر شاگردان میرزای قمی می توان به این بزرگواران اشاره كرد:
حضرات آیات:
-حاج محمد ابراهیم كرباسی(كلباسی)
-میرزا علیرضا قمی
-سید اسماعیل قمی
-سید باقر شفتی (معروف به حجة الاسلام)
-محمد علی هزار جریبی
-آقا احمد كرمانشاهی
-سید علی خوانساری
-شیخ حسین قمی
-حاج ملا اسدالله بروجردی
آیینه صفات برگزیده
زندگانی میرزا را چنان یاد كرده اند كه اگر صبر و استقامت خود وی نبود هرگز بدین مقام و عظمت نائل نمی گشت. او استوارتر از كوه در مقابل مشكلات ایستاد و هرگز ركود و یأس بر دریای وجودش غالب نشد.
ایشان در مسیر تحصیل با فقر شدید دست و پنجه نرم می كرد و در این راه استاد وی آیة الله محمد باقر بهبهانی نقش بسزای در دستگیری از او داشته است به طوری كه در بسیاری از اوقات خود نماز و روزه استیجاری می پذیرفت و پولش را به میرزا می بخشید تا به تحصیلش بپردازد.(3)با این همه میرزا هرگز از راهی كه برگزیده بود دست بر نداشت. از خصوصیات میرزا جدیت ایشان در مسیر علم آموزی بود به گونه ای كه محبوبترین كارها نزد او مطالعه و تحقیق بود تا آن اندازه كه ستارگان آسمان كمتر شاهد خواب میرزا بوده اند. وی بیشتر شبها را تا صبح به مطالعه می پرداخت.(4)
او احترام خاصی برای اساتید خویش قائل بود و حتی بعد از رحلت آنان احترام آنها را حفظ می كرد. چنانكه نوشته اند، بعد از درگذشت استادش وحید بهبهانی وقتی به كربلا مشرف می شد به خانه آقا می رفت و در خانه او را می بوسید و به این طریق از زحمات چندین ساله استاد قدردانی می كرد.(5)از سویی دیگر او در حسن معاشرت نمونه بود، هنگامی كه با دیگران سخن می گفت با چهره ای گشاده مواجه می شد و مردم از همنشینی با وی لذت می بردند.
مۆلف كتاب روضات الجناّت در شخصّیت ایشان می گوید:... آن بزرگوار مردی با تقوا و جلیل القدر، كامل و باهوش بود. او استادی زبردست، پیشوایی بزرگ، ادیبی ماهر، خطیبی توانا بود او خشوعی فراوان، چشمی پر اشك و دلی نالان و دیدگانی گریان داشت....(6)
آثار علمی
1- قوانین الاصول مهمترین و مشهورترین اثر اوست كه اهمیت آن در نزد اهل نظر مخفی نیست. نگارش این اثر گرا نسنگ در سال 1205 ه.ق پایان یافت و سالها جزء مهمترین كتب درسی طلاب در علم اصول بوده و بسیاری از علماء بر این كتاب پر ارزش حاشیه زده اند. مرحوم شیخ آقا بزرگ طهرانی تعداد این شرح ها را 47 شرح ذكر كرده كه یكی از آنها نوشته شیخ انصاری(ره) است. سید صدر الدین موسوی عاملی صدر اصفهانی در وصف این كتاب اینگونه فرمود:
لیت ابن سینا دری اذ جاء مفتخر اسم الرئیس بتصنیف القانون
ان الاشارات و القانون قد جمع مع الشفا فی مضامین القوانین
یعنی: ای كاش ابن سینا كه به سبب نگارش كتاب قانون به شیخ الرئیس معروف شد می دانست، كتاب اشارات و قانون و شفا هر سه در مضامین كتاب قوانین الاصول میرزای قمی جمع آوری شده اند(7) این عالم اصولی، در علم اصول دارای نظرات ویژه خود است كه در كتابهای علم اصول پیرامون آن اظهار نظرها كرده اند.(8)
2- حاشیه بر زبدة الاصول شیخ بهائی.
3- مرشد العوام (فقه فارسی).
4- رساله استدلالی فارسی در اصول دین.
5- حاشیه بر تهذیب الاصول علامه حلی.
6- منابع الاحكام (فقه به زبان عربی).
7- معین الخواص (مختصر فقهی است).
8- منظومه ای در علم بدیع كه دارای 139 بیت است.
9- رساله هایی در وقف، طلاق و مباحث منطقی(9) .
10- دیوان شعر به فارسی و عربی كه نزدیك 5000 بیت شعر را داراست.
یادگاران
خداوند متعال به این عالم گرانقدر یك پسر و هشت دختر عنایت كرد كه پسرش در زمان حیات آن بزرگوار در گذشت. هفت دختر میرزا (10) هر یك همسر عالمی از عالمان روزگار خود شدند، افرادی كه افتخار دامادی این عالم والا مقام را پیدا كردند عبارتند از:
مولا علی بروجردی، آقا محمد مهدی كلباسی، شیخ علی بحرینی (از فرزندان وی شیخ محمد حسین بحرینی است)، میرزا علیرضا طاهری، حاج ملا اسدالله بروجردی (ایشان دارای سه پسر به نامهای فخرالدین محمد، جمال الدین محمد و نورالدین محمد بود)، ملا محمد نراقی (میرزا ابوالقاسم نراقی از فرزندان ایشان است)، میرزا ابوطالب قمی.(11)
غروب غم انگیز
سال 1231 ه.ق یاد آور غروب زندگانی عالمی واراسته و متقی است. آری میرزای قمی در آن سال از جمع دوستان و شاگردان خویش رخت بر بست و به سوی حضرت حق بال گشود و با رفتن خود شهر قم را سیه پوش ساخت. مقبره شیخان افتخار این را داشت كه ان عالم با منزلت را در آغوش گیرد و كنون نیز زیارتگاه عام و خاص شود.(12) خداوند روحش را با پیامبران و امامان معصوم -علیهم السلام- محشور گرداند.
پی نوشت ها:
1- گنجینه دانشمندان، ج 1، ص 122.
2- علمای بزرگ شیعه، ص 231.
3- علمای بزرگ شیعه، ص 218.
4- سیمای فرزانگان، ج 3، ص 350.
5- روضات الجنات، ج 5، ص 378.
6- روضات الجنات، ج 5، ص 371.
7- قصص العلماء، ص 180.
8- اعیان الشیعه، ج 2، ص 411.
9- از جمله وی قائل به حجیت ظن مطلق است و اجتماع امر و نهی را ممكن می داند.
10- برای وی یك هزار رساله نام برده اند.
11- یكی از دختران میرزا قبل از ازدواج در گذشته است.
12- گنجینه دانشمندان، ج 1، ص 122.
منبع: پایگاه اطلاع رسانی حوزه.
تهیه و تنظیم: سید صدرالدین مرتجی-گروه حوزه علمیه تبیان