تشخیص نارساخوانی

در مقالات قبلی به معرفی و شرح ویژگی ها نارساخوانی پرداختیم. اکنون لازم است تا با نحوه تشخیص این اختلال، گام دیگری جهت کمک به کودک نارساخوان خود برداریم. تشخیص و شناسایی دانش آموزان ناتوان یادگیری به عنوان گروهی از کودکانی که نیازمند آموزش و پرورش ویژه هستند امری مهم و حساس است. از مهم ترین نکات در امر تشخیص ناتوانایی یادگیری پرهیز از برچسب زدن به کودک و توجه دقیق به تفاوت های درون فردی و تفاوت در استعداد افراد با یکدیگر است.

تشخیص نارساخوانی عمدتا زمانی شروع می شود که والدین و معلمان متوجه میشوند کودک در زمینه خواندن با مشکل مواجه است.

ابتدا باید یک بررسی کلی جهت اطمینان از وجود یا عدم وجود ضایعه مغزی توسط پزشکان انجام شود. در بررسی ها، آزمایش های کامل تاریخچه زندگی کودک، شرایط دوران جنینی، چگونگی تولد، روند رشد کودک، بیماری ها و ضربات و تصادفات بررسی می شود. مطالعات مختلف نشان می دهد که 15 تا 20 درصد کودکان سنین مدرسه به نحوی دچار اختلال یادگیری هستند و از این میان تعداد زیادی دارای نارساخوانی هستند. آشنایی معلم و والدین با مهم ترین ویژگی های کودکان اختلال یادگیری اولین گام در شناسایی و تشخیص است.

• الف) پیشرفت در زمینه خواندن بر مبنای آزمون های دقیق خواندن یا درک مطلب استاندارد شده انفرادی به طور چشمگیری پایین تر از سطح مورد انتظار هوش بهر و آموزش متناسب با سن باید باشد.

• ب) اختلال خواندن آشکارا در پیشرفت تحصیلی و فعالیت های روزانه زندگی کودک که مستلزم خواندن است اختلال ایجاد کند.

• ج) اگر نقص حسی وجود داشته باشد اختلال خواندن در زمره مشکلاتی قرار می گیرند که معمولا با این اختلال همراه هستند.

ملاک های تشخیص اختلال خواندن:

برای تشخیص اختلال خواندن می توان به مشاهده خواندن بی صدای و خواندن با صدای بلند کودک پرداخت. در کودکان مشکوک به ابتلا به این اختلال موارد زیر را میتوان دنبال کرد :

• کودک در تحلیل کلمه از چه مهارت هایی استفاده می کند؟
• در تحلیل کلمه چه خطاهایی به طور پی در پی تکرار می شود؟
• آیا کودک به یک مهارت تحلیل (مثلا تلفظ با صدای بلند ) متکی است؟
• آیا کلمه هایی به خصوص یا بخش هایی از کلمه های معین به صورت بد تلفظ می شوند یا حذف می گردند؟
• آیا کوک خیلی سریع یا خیلی کند و کلمه به کلمه می خواند؟
• آیا قادر به استنباط معنای متن و خواندن انتقادی است؟

آزمون های تشخیصی:

می توان یک متن 100 تا 250 کلمه ای را، در حالی که از هر پنج کلمه آن یک کلمه حذف شده و جای آن خالی است را به کودک داد تا متن را بخواند و بر اساس بافت آن جای خالی را پر کند .(روش کلوز).

از دیگر آزمون های مفید برای ارزیابی مهارت خواندن آزمون مهارت های تجزیه کلمات روزل-کال است که برای کودکان خردسال طراحی شده است. پرسش نامه تشخیص خواندن وودکاک نیز برای ارزیابی مهارت های رمزگذاری و رمزگشایی به کار می رود علاوه بر این آزمون هایی مانند آزمون وکسلر که ابعاد هوشی و توانایی های گوناگون کودک را میسنجد و آزمون های شنوایی و برتری جانبی و حرکتی نیز می تواند در تشخیص مفید باشد. معلمان می توانند با به کارگیری منطقی این قبیل آزمون ها به همراه روش های غیر رسمی حیطه های مناسب برای آموزش را شناسایی نمایند.

روش های غیر رسمی خواندن:

پرسش نامه های غیر رسمی خواندن مجموعه ای از متنها یا فهرست های کلمات است، که به منظور تشخیص مشکل طبقه بندی شده است. دانش آموز از روی مجموعه متن ها یا فهرست کلمات می خواند که معمولا با متنی شروع می شود که آسان باشد.

اگر دانش آموز به خوبی از عهده آن برآمد ، معلم متن بعدی را که دشوار تر است ارایه می دهد .افزایش سطح دشواری متن تا جایی که دانش آموز از عهده تکالیف برنیامده و مرتکب اشتباهات زیادی شود ادامه پیدا می کند. روش های غیر رسمی گوناگونی وجود دارند که معلم می تواند در کلاس درس به منظور تشخیص نارساخوانی کودک آن ها را به کار بگیرد.

علت نارساخوانی چیست؟

همان طور که گفته شد اختلال یادگیری یک اختلال عصب شناختی و ناشی از بدکارکردی سیستم مغزی است. گزارش هایی نیز حاکی از دخالت عوامل پیش از تولد و عوارض عصبی را نشان داده اند. گمگشتگی برتری جانبی مغزی نیز به عنوان یکی از علل ذکر شده است. تاخیر در رشد سیستم عصبی مرکزی یا آسیب های مغزی اکثرا  به عنوان علت ناتوانایی در خواندن ذکر می شود.

صدمه به مراکزی از مغز که کنترل تکلم و شنوایی و بینایی را بر عهده دارند نیز می تواند نارساخوانی را به وجود آورد.

پزشکان معتقدند برخی از مناطق مغری مانند لوب پس سری و گیجگاهی و ناحیه ورنیکه و بروکا در مغز در هنگام خواندن بیش از سایر مناطق فعال هستند. بنابراین به نظر میرسد آسیب یا بدکارکردی این نواحی در مغز منجر به نارساخوانی شود.

عوامل موثر در ناساخوانی دانش آموزان:

مشکلات حوزه دید: مطالعات نشان می دهد مشکلات حوزه بینایی مانند تیزبینی، نا هماهنگی حرکت چشم ها و...

در کودکان نارساخوان تفاوت چندانی با کودکان دیگر ندارد. اما ضروری است هنگام بررسی وضعیت کودکان نارساخوان معاینات دقیق چشم پزشکی هم انجام شود.

مشکلات زبان: اساسی ترین عامل در نارساخوانی وجود نقیصه در زبان شنیداری است .وجود اختلال در زبان شنیداری سبب شده این دانش اموزان نتوانند به گونه ای که انتظار می رود بین زبان شفاهی و زبان کتبی ارتباط برقرار کنند. مثلا وقتی دانش آموز نارسا خوان کلمه بشقاب را می شنود و یا به زبان می آورد ، نمی تواند بلافاصله آن را بنویسد یا در کتاب عکس آن را نشان بدهد.

بنابراین ضروری است کودکان نارساخوان به لحاظ توانایی های زبانی مورد برسی قرار بگیرند.

مشکلات بصری-فضایی-حرکتی: بعضی از کودکان ناسرا خوان در سازمان دهی کلمات و جملات و علایم فضایی و جهت با مشکل مواجه هستند. در تشخیص اختلال خواندن باید توانایی فضایی و حرکتی و جهت یابی کودک نیز سنجده شود.

باید گفت که روش واحدی برای تشخیص و درمان نارساخوانی وجود ندارد.هر کودک نارساخوان نیازمند یک روش تشخیص ویژه و یک برنامه درمانی خاص و مطابق با ویژگی های خود است.

در مقالات بعدی به نحوه درمان و آموزش کودکان نارساخوان خواهیم پرداخت.

مرکز یادگیری سایت تبیان

تهیه :نسیم گوهری