تبیان، دستیار زندگی
ایران اسلامی، مهد پرورش علما و دانشمندان بزرگ مسلمان بوده است و به داشتن این ستاره گان علم و فضیلت مباهات دارد. یكی از این بزرگان، علامه مولی احمدبن محمد مهدی نراقی، معروف به فاضل نراقی است .  وی در چهاردهم جمادی الثانی ...
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

یابودی از ملا احمد نراقی

ایران اسلامی، مهد پرورش علما و دانشمندان بزرگ مسلمان بوده است و به داشتن این ستاره گان علم و فضیلت مباهات دارد. یكی از این بزرگان، علامه مولی احمدبن محمد مهدی نراقی، معروف به فاضل نراقی است .  وی در چهاردهم جمادی الثانی سال 1185، در عهد سلطنت كریم خان زند در خاندان علم و فضیلت در نراق ، از قراء كاشان ، دیده به جهان گشود.

پدرش ملا مهدی نراقی دانشمندی ریاضی دان و فیلسوفی نوجو بود. گفته اند كه ملا مهدی ، نخستین دانشمند ایرانی است كه در زمینه علم هیئت و فلك شناسی از تحقیقات و اكتشافات علمای ریاضی فرنگ بهره مند بوده است.(1) ملا احمد ، دوران نوجوانی و جوانی را در شهر كاشان و در محضر پدر بزرگوارش محقق نراقی ( حدود سالهای 1190 تا 1205 ، در پانزده سال اواخر عمر پدر ) به تحصیل دوره های مقدماتی، سطح و خارج گذراند و عمده تحصیل وی در این ایام بود. از همان ابتدا وی با استعداد قوی ، همت عالی و ذهن توانایی كه داشت به سرعت مدارج علمی را طی نمود و خود شروع به تدریس "معالم و مطول"  كرد .

وی در حالی كه در سال 1205 به درجه اجتهاد نائل شده بود همراه پدر بزگوارش به عتبات عالیات مشرف و مراتب عالی تحصیلات حوزوی را در آنجا گذارند.  او از محضر بزرگانی همچون سید محمد مهدی بحر العلوم، سید علی طباطبایی، سید مهدی شهرستانی، شیخ محمد جعفر نجفی و آقا باقر بهبهانی  كسب فیض نمود.(2)

هنوز بیش از چهار سال از اقامت وی در نجف اشرف نمی گذشت كه به خاطر وفات پدرش در سال 1209 به ناچار به كاشان باز می گشت  و به جای پدر مسئولیت اداره حوزه علمیه ، تدریس و خدمت به مردم آن سامان را به عهده می گرفت . سال بعد وی مجدداً به عتبات مسافرت نمود و از محضر اساتید كسب فیض كرد . مؤلف قصص العلماء می نویسد:" معروف است حاجی ملا احمد ، استاد كم دیده است و درس خوانده است و به فطانت  و ذكاوت خویش این تحقیقات وتدقیقات را نموده است."(3) مولف لباب الالباب ظاهراً در پاسخ به این سخن می گوید: " ملا احمد در مدت كوتاهی موفق به اخذ اجازه اجتهاد از استادان خود شد. كسانی كه گمان می كنند او را استادان كمی بوده است باید بدانند استاد واقعی هوش، ذوق و قریحه توام با پشتكار و پژوهش مدام است. "(4)

وقتی در اوایل سلطنت فتحعلی شاه قاجار - كه در سال 1212 ه. ق تاجگذاری كرد - ملا احمد به كاشان برگشت، به عنوان یك مجتهد و فاضل شناخته می شد و در كاشان بر مسند تدریس نشست . از جمله كسانی كه به حلقه درس ملا احمد جذب شدند ، شیخ مرتضی انصاری  را می توان نام برد . جالب است كه شیخ انصاری در سال 1240 ه.ق  به قصد زیارت مشهد و درك محضر علمای وقت از شهرهای مختلف ایران عبوركرد. از جمله در بروجرد به حضور شیخ اسدالله بروجردی و در اصفهان به حضور سید محمد باقر شفتی رسید ولی بیش از یك ماه نزد آنان نماند، وقتی كه در كاشان ملا احمد نراقی را دید، چهار سال درحلقه درس او باقی ماند.(5)

جایگاه علمی

ملا احمد نراقی در بین علمای قرون اخیر از جایگاه خاصی برخوردار است . وی در علوم مختلف اصول فقه، حدیث، رجال، درایة، ریاضیات، نجوم، حكمت، كلام، اخلاق، ادبیات و شعر سرآمد علمای زمان خود بوده است.

هوش سرشار، سهولت فراگیری علوم متعدد، عمق تحقیق ، وسعت تتبع و عنایات خاص الهی ، او را در طول تاریخ دانشمندان شیعه به عنوان فقیهی كم نظیر مطرح ساخته است.

وی از همان دوران جوانی مسئولیت مرجعیت ، ریاست و زعامت دین و دنیای مردم كاشان و قسمت های وسیعی از ایران را برعهده داشت.

اگر چه در زمان وی فقهای بزرگ و مشهوری وجود داشته اند اما شخصیت اجتماعی وی در كنار ابعاد دیگر ، او را از دیگران ممتاز نموده است.

اشتغال به امور اجتماعی و سیاسی و سعی وی در طرح مباحث جدید فقهی به گونه ای كه با مسائل مستحدثه هماهنگ باشد او را به فقیهی زمان شناس، مبتكر و متجدد  تبدیل كرده بود كه حقایق زمان خود را به خوبی درك می كرد .

تألیفات

فاضل نراقی در زمینه های فقهی، اصول فقه، ریاضی ، هیئت، اخلاق و ادبیات ، كتب بسیاری را به نگارش درآورده است كه به اجمال نام برخی از نوشته های وی را متذكر می شویم.

الاطعمة و الاشربة، اسرار الحج، القضاء و الشهادات، اجتماع امر و نهی، عین الاصول، عین الیقین، شرح محصل الهیئة، شرح رسالة الحساب، معراج السعادة ، خزائن( كشكول)، دیوان صفایی نراقی.

شاگردان ملا احمد

اگر چه شاگردان ملا احمد زیاد بوده اند و همانطوركه در مقدمه كتاب خزائن وی، استاد علی اكبر غفاری نقل نموده كه بیش از بیست اجازه از وی موجود است اما نام برخی از آنان در دسترس می باشد كه عبارتند از :

1- شیخ مرتضی انصاری . وی بین سال های 1241 تا 1244 در اواخر عمر شریف ملا احمد از محضر وی استفاده نموده است.

2- برادر فاضل و دانشمندش محمد مهدی بن محمد مهدی نراقی معروف به آقا بزرگ.

3- سید شفیع چابلقی.

4- محمد حسن جاسبی.

5- فرزندش محمد بن احمد ملقب به عبدالصاحب و معروف به حجة الاسلام، داماد محقق قمی.

6- میرزا ابوالقاسم كاشانی.

ملا احمد نراقی از دیدگاه شخصیتها

- علامه طباطبایی:" نراقیان ( ملا محمد مهدی و ملا احمد نراقی ) هر دو از علمای بزرگ اسلام و ناشناخته اند."(6)

- آیة الله العظمی فاضل لنكرانی : " این پسر و پدر یعنی علامه محمد مهدی و ملا احمد نراقی علاوه بر اینكه شخصیت های علمی برجسته ای بوده اند ، دارای امتیاز خاصی از نظر اخلاق هم بودند؛ به طوریكه دو كتاب اخلاقی یكی به نام جامع السعادت، تألیف علامه محمد مهدی نراقی ( پدر) و دیگری هم به نام معراج السعادة  تالیف ملا احمد نراقی( پسر) در علم اخلاق، بسیار ارزنده و جالب است."(7)

- مرحوم ملا حبیب الله كاشانی:" ما با علامه ملا احمد نراقی معاصر بودیم و به خدمت ایشان مشرف شدیم. او عالمی فاضل و زیرك ، و جامع معقول و منقول بود. او كه به حجة الاسلام معروف بود و تولیت مدرسه سلطانیه كاشان را به عهده داشت ، سرآمد علمای كاشان بود و از پدر بزرگوارش اجازه داشت. "(8)

- شیخ آقا بزرگ تهرانی :" او شیخ مولی احمد بن مولی محمد مهدی بن ابیذرنراقی كاشانی ، عالم بزرگ ، فقیه زبردست و مصنف با عظمت و جامع متبحر، رئیسی بود كه فرمانش اطاعت می شد. او "رحمة الله" از صلحاء، اتقیاء ، ابرار ِ اخیار بود، نسبت به فقرا عطوف و بر ضعفاء شفیق بود و در برآوردن حوائج محتاجین سعی و كوشش می نمود. "(10)

- محدث قمی: " ( ملا احمد)عالم ، عابد، فاضل، فقیه، آگاه و شاعر ادیب، چراغ فروزنده دریای متلاطم ، عالم برجسته و دریای اهل معقول و منقول ، عالم ربانی، كسی كه در عظمت شأنش همین بس كه دانسته شود كه او استاد شیخ انصاری بوده است. "(10)

- علامه میرزا محمد علی مدرس تبریزی:" حاج مولی احمد بن حاج مولی مهدی... از برجستگان علمای دین و بزرگان مجتهدین شیعه، فقیه اصولی و محدث رجالی ، نجومی ، ریاضی دان، متبحر در معقول و منقول، استاد ماهر و شاعر بلیغ و زاهد متقی كه در اوصاف حمیده و اخلاق فاضله اش ، مشهور و معروف است . او جامع كمالات ظاهری و معنوی است و افزون بر علوم عقلی و نقلی متداول ، در بسیاری از علوم متبحر بود. "(11)

وفات ملا احمد

این عالم ربانی ، و حكیم و شاعر توانا در بیست و سوم ربیع الثانی سال 1245 ه. ق در اثر بیماری وبا كه نراق و كاشان و اطراف آن را فرا گرفته بود، در سن 60 سالگی چشم از جهان فرو بست. یكر مطهر وی به نجف اشرف منتقل و در كنار آرامگاه پدر بزرگوارش در پشت سر مبارك امیرالمومنین علی (ع) به خاك سپرده شد.

در آخر به عنوان حسن ختام یكی از غزلیات آن مرحوم را می آوریم:

عمریست كه اندر طلب دوست دویدیم      هم مدرسه ، هم صومعه ، هم میكده دیدیم

با هیچ كس از دوست ندیدیم نشانی           از هیچ كسی هم خبر او نشنیدیم

هر تیر كه آمد ، همه بر سینه شكستیم      هر تیغ كه آمد ، همه بر فرق خریدیم

جام ار چه همه زهر بلا بود گرفتیم           می ، ار چه همه خون جگر بود چشیدیم

هر لوح كه در مكتب ما ، جمله بشستیم     هر صفحه كه در مدرس ما ، جمله دریدیم

هر نقش به جز نقش وی از سینه سپردیم   هر مهر به جز مهر وی از دل بزدودیم

دیدیم جهان وادی ایمن شده هر چیز          نخلی و ز هر نخل انا الله شنیدیم

پی نوشتها:

1- قرة العیون، ملا مهدی نراقی ، ص 9.

2- ادوار فقه، استاد محمود شهابی، چاپ دانشگاه تهران، 1345.

3- قصص العلماء، میرزا محمد تنكابنی ، ص 132.

4- لباب الالباب، ملا حبیب الله شریف كاشانی، ص 94.

5- زندگی و شخصیت شیخ انصاری، مرتضی انصاری، صص 50 – 70.

6- ویژه نامه كنگره 1، ص 49.

7- ویژه نامه كنگره 2، ص 12.

8- مقدمه عوائد الایام، ص 44.

9- الكرام البررة، ج 1، ص 116.

10- الفوائد الرضویة ، ص 410.

11- ریحانة الادب، ج 6، ص 160.

مهری هدهدی

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.