پله پله تا اقتدار

سبکهای فرزند پروری

ما باور داریم که موثر بودن والدین یکی از پراهمیت ترین وظایف آنها در زندگی است؛ چنانکه یکی از پرمخاطره ترین آنها نیز هست. بخشی از مسایلی که به این امر مربوط می شود و در نظریه های متعارض تربیت کودک گنجانده می شود و معمولا در کتابها و مجلات و ... به آنها میپردازند ممکن است باعث سردرگمی باشد... .

این یادداشت قصد دارد در مورد انواع روشهای فرزندپروری صحبت کند و در نهایت راهنمای والدین در تربیت آزادمنشانه فرزندان است:

براساس بررسی‌های روان‌شناس معاصر "دیانا بامریند" ، شیوه‌های تربیتی و فرزندپروری والدین را می‌توان با دو محور توقع و درخواست‌هایی كه پدر و مادر از فرزندان خود دارند و میزان پذیرش و حمایتی كه از آنها به عمل می‌آورند، طبقه‌بندی كرد. از برخورد این دو محور، چهار شیوه:

استبداد و زورگویی؛ آسان‌گیری( به اصطلاح لوس‌بار آوردن)؛ رها كردن و بی‌تفاوتی؛ و اقتدار(یا همان شیوه تربیتی آزادمنشانه) به دست می‌آید.

ویژگی‌های این چهارگروه والدین و نتایج و پیامدهای تربیتی آنان به شرح زیر است:

ویژگی‌های والدین

1- مستبد: داشتن انتظار زیاد برای اطاعت و انقیاد، برخورد‌های تنبیه‌كننده، نداشتن ارتباط كلامی و دوطرفه با فرزند، تشویق نكردن استقلال فرزند، توقع فرمانبرداری بدون سوال و بدون قید و شرط!

نتیجه: فرزندان اینگونه والدین ، وابسته، منفعل، با سازگاری كم، اطمینان ضعیف به خود و بدون برخورداری از كنجكاوی‌های مثبت ذهنی و علمی بار می‌آیند.

2- آسان‌گیر: دادن آزادی زیاد، پذیرش بی قید و شرط فرزند، نداشتن هنجارها و ارزش‌های معین، عدم جهت دهی وشکل دهی رفتار فرزند و تنها حمایت‌كننده بودن.

نتیجه: فرزند ناپخته و بدون احساس مسئولیت بار می‌آید، همرنگ جماعت می‌شود، قدرت مدیریت و رهبری پیدا نمی‌كند و...

3- بی‌تفاوت: غافل بودن از وضعیت فرزند، وقت نگذاشتن، متوجه خود بودن و هرچیز را برای خود خواستن!

نتیجه: تكانشی بار آمدن فرزند، بروز رفتارهای بزهكارانه، انحراف اخلاقی، اعتیاد به مواد مخدر، الكل و...

4- با اقتدار: گرم، قاطع، داشتن هنجارها و ارزش‌های مشخص، انتظارات و توقعات متناسب با توانایی‌ها و نیازهای تحولی كودك، بها دادن به استقلال فرزند، انجام بحث‌های منطقی و روشن، توجیه منطقی مسائل، سپردن مسئولیت نهایی به فرزند.

نتیجه: فرزند؛ باكفایت، مسئول، مطمئن به خود، سازگار، خلاق و مشتاق فراگیری بارآمده و در تحصیل و مهارت‌های اجتماعی مطلوب به موفقیت می‌رسد.

وقتی پدر و مادر با برخوردهای سازنده خود، فرزندان را جهت دهی نموده و شكل دادند، فرزندان مسئول، ساخته شده و موفق، منبع ارزشمندی برای تقویت اعتماد به‌نفس و رفتارها و روش‌های تربیتی والدین می‌شوند

همچنین ثابت شده است كه فرزندان والدین با اقتدار(به‌خصوص پدر)، از نظر روانی و اخلاقی سالم و از نظر تحصیلی و اجتماعی موفق بار می‌آیند زیرا:

- والدین تعادل مطلوبی بین اعمال محدودیت و دادن استقلال برقرار می‌كنند، انعطاف‌پذیری‌های بجا و سازنده‌ای دارند، به تدریج و همراه با بزرگ‌تر شدن فرزندان به آنها استقلال عمل بیشتری می‌دهند و پختگی عاطفی و فكری را در آنها به وجود می‌آورند.

- والدین و فرزندان با هم گفت‌وگوهای سازنده، صمیمانه و دوطرفه دارند. این بده‌بستان‌های كلامی به رشد ذهنی فرزند كمك کرده و اساس محكمی را برای كفایت درونی و اجتماعی او پی‌ریزی می‌كند.

- مباحث جدی و صمیمانه خانوادگی كه در آنها قواعد ارزشی و انتظارات، آموزش داده شده به تصمیم‌های مشخص می‌رسد. این امر به فرزند كمك می‌كند تا روابط اجتماعی را بهتر درك كند و نقش خود را به خوبی بشناسد و به سطح مطلوبی از قضاوت اخلاقی برسد.

- چون روابط صمیمانه همراه با احترام و پذیرش منطقی بین پدر و پسر و مادر و دختر برقرار می‌شود، همانند‌سازی با والد همجنس به خوبی صورت می‌پذیرد. چرا که یكی از عناصر مهم همانند‌سازی كه نقش زیادی در كسب هویت جنسی و موفقیت در ازدواج دارد، ارتباط گرم و احترام‌آمیز با والد همجنس است.

- وقتی پدر و مادر با برخوردهای سازنده خود، فرزندان را جهت دهی نموده و شكل دادند، فرزندان مسئول، ساخته شده و موفق، منبع ارزشمندی برای تقویت اعتماد به‌نفس و رفتارها و روش‌های تربیتی والدین می‌شوند و نتیجه آن باردیگر به سیستم خانواده بازخواهد گشت .

چند نکته در مورد شیوه تربیتی با اقتدار یا آزادمنشانه

بچه هابرای رشد و یادگیری احتیاج به آزادی دارند. آنان همچنین نیاز دارند فرصت کافی در اختیارشان قرار داده شود که انتخاب کنند و محدودیتها و مسئولیتها را یادبگیرند. روش مستبدانه که مبتنی بر تشویق و تنبیه است نه آزادی به بار می آورد و نه حق انتخاب. پرورش آزادمنشانه مبتنی بر تساوی و احترام متقابل است. تساوی یعنی اینکه والدین و فرزندان در حرمت و ارزش انسانی برابرند.

روش آزادمنشانه به فرزندان کوچک همان امتیازات فرزندان بزرگ یا والدین را می دهد اما در امتیازاتشان، ملاحظات برابر منظور می کند. این بدان معنی نیست که بچه های کوچک در همه تصمیم گیری ها سهیم هستند بلکه بدان معنی است که والدین اهمیت تمایلات فرزندانشان را درک می کنند و والدین در مواقع مقتضی فرزندشان را در تصمیم گیری شرکت می دهند. هدف رفتار آزادمنشانه آن است که به بچه ها کمک کند با درنظر گرفتن محدودیتها و منظور نمودن اختیارات در قالب محدودیتها مسئولیت پذیر باشند.