تبیان، دستیار زندگی
آثار نمایشی، که برای کودکان و نوجوانان به اجرا در می آیند، همواره دو هدف را هم سو و هم راستا تعقیب می کنند: پیام رسانی و سرگرم کنندگی.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

نیم وجبی

نگاهی به نمایش ”‌ نیم وجبی”‌ نوشته وکارگردانی ”‌امیر مشهدی عباس”‌


آثار نمایشی، که برای کودکان و نوجوانان به اجرا در می آیند، همواره دو هدف را هم سو و هم راستا تعقیب می کنند: پیام رسانی و سرگرم کنندگی.

نیم وجبی

اگر بپذیریم که ذات نمایش (در هر سطح و در هر گروه سنی مخاطب) هیچگاه نمی تواند از این دو هدف تهی باشد، اما به فراخور دبستان (مکتب) و نگره اجرایی می تواند در لایه های گوناگونی در نمایش ویژه کودکان پوشیده شده باشد. این هر دو متناسب با سطح درک و دریافت مخاطبان، صریح تر و ملموس تر قابل مشاهده خواهند بود. به بیان دیگر، طراحان آثار نمایشی کودکان از ظرفیت های این هنر برای انتقال مفاهیم و آموزه های گوناگون به مخاطبان خود استفاده می کنند و به همان نسبت نیز کودکان در مواجهه با یک اثر نمایشی، هرگاه آن را فاقد وجوه سرگرم کنندگی بیابند، به سرعت از تماشای آن منصرف خواهند شد.

این ویژگی دوم البته مختص به کودکان نیست و بزرگسالان نیز معمولا هر گاه نمایشی را فاقد وجوه جذابیت بیابند، آن را دنبال نخواهند کرد؛ اما از آنجا که قضاوت کودکان نسبت به سرگرم کنندگی نمایش با سرعت بیشتری شکل می گیرد، نمایش کودکان باید بتواند از همان ابتدا و به سرعت جای خود را در دل مخاطبان باز کند وگرنه انتظار اینکه کودکان بنشینند و صبر پیشه کنند تا ببینند در ادامه  آیا نمایش برایشان جذاب خواهد شد یا خیر، انتظاری غیرمنطقی است.

پیام نمایش " نیم وجبی"، که این روزها در تالار هنر به صحنه رفته است، یادآوری عشق و فداکاری پدرها و مادرها نسبت به فرزندان است. فرض فلسفی نمایشنامه این است که کودکان به دلایل مختلفی نسبت به همه آنچه والدین برایشان انجام داده اند و همه سختی هایی که برای پرورششان متحمل شده اند، اطلاع چندانی ندارند و به قول معروف تا زمانی که خود، پدر یا مادر نشوند، هیچگاه نسبت به همه ابعاد عشق و محبت پدر و مادر  آگاهی نخواهند یافت. نمایش می کوشد برای مخاطب خردسال بخشی از این ابعاد را روشن و ملموس کند. مادر نیم وجبی برای پرستاری از مادربزرگ، که مریض شده است،  یک روز خانه را ترک می کند و پدر مسئولیت نگهداری از نیم وجبی را بر عهده می گیرد. اما پدر تجربه و اطلاعات چندانی درباره نگهداری از بچه ندارد و همه توضیحات و راهنمایی های مادر را در دفترچه ای یادداشت کرده است. بی تجربگی های پدر و شیطنت های نیم وجبی حوادث گوناگون و خنده دار نمایش را پدید می آورد و دست آخر با بازگشت مادر به خانه، یک روز پرحادثه برای پدر و نیم وجبی به خوبی و خوشی به پایان می رسد.

پیام نمایش " نیم وجبی"، که این روزها در تالار هنر به صحنه رفته است، یادآوری عشق و فداکاری پدرها و مادرها نسبت به فرزندان است

نمایشنامه در بخش پیام رسانی، دچار آشفتگی است. گرچه قرار بر این بوده که کودکان با تماشای " نیم وجبی" پی به همه عشق و علاقه و میزان فداکاری ها و دل نگرانی های پدر و مادر ببرند، اما عمل نمایشی پدر در "نیم وجبی" دقیقا بر عکس هدف نمایشی استوار شده است. پدر، خواب آلود و بی حوصله است و می خواهد نیم وجبی را از سر باز کند. او چیزی از فوت و فن های بچه داری نمی داند و پیش از این ظاهراً هیچ گاه در نگهداری نیم وجبی کوچک ترین مشارکتی نداشته است. او در مواجهه با نیم وجبی همواره دستپاچه و عصبی است، به همین دلایل، وقتی از خانه خارج می شوند، نمی تواند از نیم وجبی مراقبت کند. تنها نشان و نمود عشق و علاقه پدر به نیم وجبی وقتی است که در بازگشت به خانه، پدر پالتوی خود را روی نیم وجبی می اندازد تا از خیس شدن زیر بارش برف در امان باشد.

هنگام تماشای نمایش " نیم وجبی"، دختر شش ساله ام چند بار از من درباره اینکه که چرا بابای نیم وجبی هیچ کاری بلد نیست، پرسید و من برای این پرسش پاسخی نداشتم. اینجاست که دو هدف پیام رسانی و سرگرم کنندگی نمایش در تعارض با هم قرار می گیرند. از یک سو حوادث خنده دار و مفرح نمایش در نتیجه بی تجربگی های پدر در نگهداری از نیم وجبی پدید می آیند و از سوی دیگر قرار است نمایش ادای دینی به پدرها و مادرها برای همه مهربانی ها، نگرانی ها و فداکاری هایشان باشد.

نیم وجبی

هر اندازه برای مخاطبان بزرگسال پیچیدگی ها و لایه لایه بودن مفاهیم یک نمایش بر جذابیت های آن می افزاید و استفاده از نشانه ها و نمادها، به دلیل به چالش کشیدن ذهن جستجوگر مخاطبان، تماشای یک نمایش را لذت بخش تر می کند، بدیهی است که مخاطب خردسال به دلایل کاملا مشهود از این پیچیدگی ها و نشانه ها گریزان خواهد بود. ذهن مخاطب خردسال هنوز قادر به تفکیک تجربی حوادث یا استقراء منطقی نشانه ها نیست. بنابراین نمایشگران کودک همواره می کوشند در اجرای آثارشان، با در نظر گرفتن توانایی های ذهنی گروه سنی مخاطبان، از عناصر یا ترفندهای نمایشی استفاده کنند.

در نمایش "نیم وجبی"، بهناز مهدی خواه و حمیدرضا حسینعلی هم به عنوان بازیگر و هم به عنوان عروسک گردان حضور دارند. آن ها با تغییر لباس و گریم به شخصیت های مختلف نمایش تبدیل می شوند و در صحنه های مختلف نمایش هم به عنوان عروسک گردان حضور دارند. برای دختر من و بیشتر کودکانی که در صندلی های اطراف من نشسته بودند و صدای سوال و جوابشان از والدینشان را می شنیدم تفکیک شخصیت های نمایش، که یک نفر نقش آن ها را بازی می کرد، بسیار مشکل بود. بچه ها صورت بازیگران را می دیدند و طبیعی بود که برایشان مثلا اینکه چرا مادر، در صحنه بعد مادر نیست و نقش دیگری دارد، قابل درک نبود.

یکی از مواردی که باید به آن اشاره شود، اهمیت قراردادهای نمایشی در نمایش کودک و نوجوان است. مخاطب کودک به سرعت قراردادهای نمایش را پذیرفته و در تحلیل های خود از نمایش به شکل ناخودآگاه از آن ها استفاده می کند. به عنوان مثال او، بی آنکه دیوار چهارم را بشناسد، ماهیت آن را درک می کند و قرارداد آن را می پذیرد. بنابراین اگر قرار باشد این دیوار بشکند و مخاطب وارد نمایش شود، باید دلیل قابل فهمی برای این کار به مخاطب کودک ارائه شود. در طول اجرای نمایش، یکی دوبار پدر از تماشاگران می خواهد که بطری های آب معدنی شان را به نیم وجبی بدهند. دلایل ورود مستقیم مخاطب به نمایش در این مثال برای کودکان قابل درک نیست و تنها باعث شکست رویاگونگی قصه نمایش برایشان خواهد شد.

نیم وجبی

بیشتر همنسلان من هنر " کاغذ و تا"  را به خوبی می شناسند و از ساختن انواع کاردستی های "کاغذ و تا"  خاطراتی دارند. انتشار کتاب های آموزش هنر " اوریگامی"، که با نام  "کاغذ و تا" در میانه های دهه شصت به همت کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان منتشر شد، باعث آشنایی و علاقه مندی بسیاری از کودکان و نوجوانان با این هنر دست زیبای ژاپنی شد. اوریگامی هنر آفریدن طرح‌های جالب از کاغذ با کمک تاهای هندسی است. معنای لغوی این واژه در زبان ژاپنی «تا کردن کاغذ» است و تمام مدل های کاغذ و تا را در بر دارد، حتی آن هایی که ژاپنی نیستند.

اوریگامی فقط از تعداد کمی از تاهای گوناگون استفاده می‌کند، ولی همین تاها می‌توانند به روش‌های گوناگونی ترکیب شوند تا طرح های متفاوتی ایجاد کنند. به طور کلی، این طرح ها با یک برگ کاغذ مربع شکل آغاز می‌شود، که هر روی آن ممکن است به رنگ متفاوتی باشد و بدون بریدن کاغذ ادامه می‌یابد. البته بر خلاف باور عمومی، اوریگامی‌های باستانی ژاپن، کمتر سختگیری روی این قرارداد داشته و گاهی از بریدن کاغذ در هنگام آفریدن طرح و یا شروع کردن با کاغذهای مستطیل، دایره و دیگر کاغذهای غیرمربع استفاده می‌شده است.

در اجرای نمایش "نیم وجبی" از اوریگامی های مختلفی که، آذر مبارکی آنها را ساخته، استفاده شده است. این اوریگامی ها با رنگ ها و طرح های مختلف بخش های متنوع دکور نمایش را ساخته و پرداخته اند و از جذابیت های نمایش به شمار می آیند. کودکان با مشاهد این اوریگامی ها از تنوع احجامی که تنها با کاغذ ساخته شده اند، شگفت زده می شوند و رنگ آمیزی شاد آن ها بر توجه شان می افزاید. هنگام تماشای نمایش، می اندیشیدم چه خوب می شد اگر نمایشگاه کوچکی از دست ساخته های اوریگامی بیرون از تالار برگزار می شد تا کودکان بیشتر با این کاردستی جذاب آشنا شده و برای یادگیری این هنر زیبا تشویق شوند.

طراحی صحنه و دکور از نکات بسیار حساس و مورد توجه در نمایش کودکان است. بخش قابل توجهی از ارتباط بصری مخاطب خردسال با نمایش از طریق دکور نمایش صورت خواهد پذیرفت. امیر مشهدی عباس در طراحی صحنه نمایش به دقت عمل کرده است. سازه چوبی دکور نمایش، که توانایی ایجاد فضاهای مختلف (خانه؛ خیابان؛ پارک و...) را دارد در عین سادگی از کارآمدی لازم برخوردار است و مخاطب کودک و نوجوان  نیز تغییرات آن را درک می کنند.

بخش سینما و تلویزیون تبیان


منبع : ایران تئاتر / علی جعفری فوتمی