شیخ انصارى و یک قران از سهم امام

درباره بیت المال آیات و روایات در منابع اسلامی فراوان ذکر شده است و شرح و تفصیل آن بیشتر در کتاب های فقهی آمده است و بیان تمامی روایات آن در این مقوله نمی گنجد ، از این رو به احادیثی در باره اهمیت بیت المال اشاره می شود و به برخی از سیره علما در حفظ بیت المال اشاره خواهد شد.

حضرت امام علی (ع) به بعضی ازکار گزاران و عمال خود دستور می دهد: در هنگام نوشتن نامه قلم های خود را از بیت المال ریز کنید و سطر های نامه را به هم نزدیک نمایید. اضافات را حذف و متوجه معانی متوسط شده از زیاد نویسی بپرهیزید تا به مال مسلمانان زیان نرسانید . [1]

در حدیث دوم امام علی (ع) به عبدالله زمعه آن گاه که از آن جناب مالی طلب کرده بود، فرمود : براستی که این دارایی ها نه مال من است نه مال تو؛ بلکه فراورده های مسلمین است.

پس اگر تو در پیکار با دشمنان آنان شرکت کرده ای، به همان اندازه از آن سهم و نصیب تو خواهد بود و گرنه آنچه را که دست های مسلین جمع کرده برای دهان های دیگران شایسته نمی باشد . [2]

به خاطر این كه برخی از خلفا به بعضی از خویشاوندان خود اموال فراوانی از بیت المال بخشیده بودند، حضرت علی علیه سلام روز دوم خلافتشان فرمودند :

به خدا سوگند بیت المال تاراج شده را هر كجا كه بیابم به صاحبان اصلی آن برمی گردانم گرچه با آن ازدواج كرده و یا كنیزانی خریده باشند؛ زیرا در عدالت گشایش برای مردم است و آن كس كه عدالت بر او گران آید، تحمل ستم برای او سخت تر است.  [3]

در ادامه ماجرای تأمل انگیزی در رابطه با مصرف بیت المال توسط شیح انصاری که یکی از بزرگان شیعه بود را بیان خواهیم نمود.

شیخ انصارى و یك قران از سهم امام

یكى از علماء بزرگ گوید: هنگامى كه در نجف اشراف در محضر استاد بزرگ شیخ مرتضى انصارى بودم شبى شیطان را در خواب دیدم كه چند افسار در دست دارد و مى رود گفتم كجا مى روى ؟ گفت مى خواهم این افسارها را به گردن اشخاص بگذارم دیروز یكى از آنها را به گردن شیخ مرتضى انصارى گذاشتم از اطاق بیرون كوچه كشیدم ولى در میان كوچه افسار را انداخت و خود را رها كرد!.

وقتى كه از خواب بیدار شدم خدمت شیخ مشرف شدم و خواب خود را به ایشان عرض كردم ، شیخ فرمود شیطان راست گفته زیرا آن ملعون دیروز مى خواست مرا گول بزند زیرا من پول نداشتم و چیزى در منزل لازم شده بود با خود گفتم یك قران از مال امام نزد من مى باشد این را به عنوان قرض ‍ بردارم و خرج كنم بعدا ادا مى كنم . آن یك قران را برداشته و از منزل خارج شدم تا میان كوچه هم آمدم ولى آنجا پشیمان شدم به خانه مراجعه نموده پول را به جاى خود گذاشتم.[4]

وبه همین جهت و با توجه به سیره علما در باب استفاده از بیت المال به روایت مهمی از امام علی علیه سلام اشاره می شود: لإمامُ علیٌّ علیه السلام : وأعظَمُ ما افْتَرضَ [اللَّهُ‏] سبحانَهُ مِن تلكَ الحُقوقِ : حقُّ الوالی على‏ الرَّعِیَّةِ ، وحقُّ الرَّعِیَّةِ على‏ الوالی .

امام على علیه السلام : از میان آن حقوق كه خداوند سبحان واجب فرموده مهم ترینش حقّ زمامدار بر مردم است و حقّ مردم بر زمامدار .[5]

در ادامه به نکاتی از حضرت امام ره در باب حفظ بیت المال اشاره خواهیم نمود:

یکی از خصوصیات امام این بود که هیچ وقت برای چاپ رساله ها، حاضر نبود از وجوهات خرج کند و می فرمود:

«آنان که تقلید می کنند، وظیفه دارند رساله تهیه کنند. لذا باید پول بدهند و بخرند.»

دقت در بیت المال

«تا آغاز انقلاب امام در منزل تلفن نداشت. شهرستانی ها اعتراض داشتند که ما نیاز به ارتباط با شما داریم و شما تلفن نیاز دارید؛ اما آقا می فرمود: «پول بیت المال خرج رساله و تلفن من نشود.» سرانجام یک نفر بازاری متدین، تلفنی به نام امام خرید و در منزل ایشان نصب کرد».

یکی از نکاتی که در بحث بیت المال بسیار مهم است عدالت در تقسم بیت المال خواهد بود.

عدالت در تقسیم بیت المال

قال أمیر المۆمنین علیه السلام، لعمر بن الخطاب:

ثلاث إن حفظتهن و عملت بهن، کفتک ما سواهن، و إن ترکتهن لم ینفعک شی ء سواهن.قال: و ما هن یا أبا الحسن؟ قال: إقامة الحدود علی القریب و البعید، و الحکم بکتاب الله فی الرضاء و السخط، و القسم بالعدل بین الأحمر و الأسود.امیر مۆمنان علی علیه السلام خطاب به عمر بن خطاب فرمود: سه چیز است که اگر آنها را حفظ کنی و به آنها عمل کنی، از هر چیز دیگر، تو را کافی است.و اگر آنها را ترک کنی، چیز دیگری برای تو فایده ندارد.عمر گفت: آنها چیست؟

امام فرمود: 1.اجرای حدود بر همه کس، چه از اقوام باشد و چه غیر از آنان.2.حکم کردن طبق کتاب خدا، در حال خشنودی و خشم.3.تقسیم عادلانه بیت المال میان همه ی مردم، از عجم و عرب.عمر گفت: سوگند به جانم! مختصر و بلیغ گفتی.[6]

امام علی علیه السلام و بیت المال

حضرت امیر المۆمنین علی بن ابیطالب علیه السلام پس از فتح بصره، گروهی از قاریان و خزانه داران را فرا خواند و دستور داد درهای بیت المال را گشودند.امام با دیدن اموال آن فرمود:

یا صفراء و یا بیضاء غری غیری، المال یعسوب الظلمة و انا یعسوب المۆمنین .[7]

ای زردها و سپیدها (طلاها و نقره ها) ! غیر مرا بفریبید، مال پیشوای ستمگران است و من پیشوای مۆمنان.

از سیره امامان و علمای شیعه می توان نتیجه گرفت که آنها از صدر اسلام همیشه حساسیت خواصی در مصرف بیت المال داشتند و تلاش می کردند که بیت المال را در مسیر اصلی و مناسب خودش مصرف کنند تا حق الناس و حق اللهی را پایمال نکنند.

پی نوشت ها:

[1]صادق احسان بخش ، آثارالصادقین ، گیلان ، ستاد برگزاری نماز جمعه ، سال 1371، ج 2،ص 130.

[2]همان .

[3]«و الله لو وجدته قد تزوج ....»، نهج البلاغه ، خطبه 15 ترجمه مرحوم دشتی، ناشر تشیع سال 1386 .

[4]زندگانى شیخ مرتضى انصارى ،ص 89.

[5]منتخب میزان الحکمه

[6]وسائل الشیعة، ج 18، ص .156

[7]الجمل، ص 154، چاپ جدید، ص 285، نسخ بدل یعسوب المۆمنین، یعسوب الدین آمده است.

منبع:

پایگاه حوزه نت

پایگاه غدیر

سایت مرکز ملی پاسخگویی

کتاب منتخب میزان الحکمه

تهیه و فرآوری: جواددلاوری، گروه حوزه علمیه تبیان