شاعرشعرهای کودکی تان رامی شناسید؟

بعضی از این شعرها در حافظه افراد تا میانسالی و کهنسالی باقی مانده است و وقتی دور هم جمع می شوند و یاد دوران کودکی شان می کنند، شعرهایی را به صورت مشترک می خوانند؛ صد دانه یاقوت از مصطفی رحماندوست، ما گل های خندانیم از عباس یمینی شریف، باز باران با ترانه از گلچین گیلانی و دیگر آثاری که بسیاری با آن خاطره دارند.

با این اوصاف، شما چقدر شاعر این شعرهای دوران کودکی تان را می شناسید؟ آیا تاکنون چهره آنها را دیده اید؟ این که شاعران کودک و نوجوان امروز در چه شرایطی به سر می برند، موضوع این گزارش است.

کودکان ما را می شناسند

در رسانه های مختلف با نویسندگان بخصوص رمان نویسان و داستان نویسان و پژوهشگران بسیار گفت و گو می کنند، ولی گروهی که معمولا در این میان کمتر از آنها یاد می شود، شاعران کودک و نوجوان هستند.

گروهی که اتفاقا ممکن است چند شعر از آنها در ذهن مخاطبان مانده باشد و شنیدن شعرها از زبان آنها حس خوب و خاطرات زیادی را در مخاطبان ایجاد کند.

افسانه شعبان نژاد با این نظر که شاعران کودک تا حدی فراموش شده اند، کاملا مخالف است. او با رد این نظر می گوید:«مخاطب من کودکان هستند و این گروه که باید من را بشناسند، من را می شناسند. من خودم حدود سه چهار سالی است از رفتن به برنامه های متعدد تلویزیون یا گفت وگوهای رسانه ای دوری کرده ام. ولی وقتی به کتابخانه یک شهرستان می روم با استقبال بسیار خوبی از بچه ها مواجه می شوم. پس من نه فراموش شده هستم و نه ناشناس.»

شعبان نژاد حتی خاطرات متعددی بیان می کند که بزرگسالان و مردم عادی هم او را بخوبی می شناسند. مثلا یک بار که برای عمل جراحی به بیمارستان رفته بود و همسرش در پذیرش نام او را گفته، ناگهان یکی از بیماران غریبه جلو آمده و به همسرش گفته ای وای، خانم افسانه شعبان نژاد، همان شاعر کودک هستند؟ چه اتفاقی برایشان افتاده؟ یا بارها هنگامی که در بانک رفته وقتی متصدی امور بانکی نامش را روی فیش یا چک دیده است به او گفته شما همان خانم شعبان نژادی هستید که شعر کودک می گویید؟

برخی دیگر از شاعران کودک مثل جعفر ابراهیمی (شاهد) چنین نظری ندارند. او درباره نادیده گرفتن شدن شاعران کودک می گوید: «بچه ها بیش از بزرگ ترها به ما احترام می گذارند. باورتان می شود هنوز بعضی ناشران از شاعران کودک با حالت تمسخرآمیزی یاد می کنند و شاعر و شعر کودک را ناچیز به حساب می آورند؟»

ابراهیمی هم خاطراتی از مواجه شدنش با دیگران دارد، البته خاطراتی تلخ که گرچه خنده بر لب می آورد، ولی حتما برای او و دیگر شاعران کودک دردناک است.

او می گوید: «یک بار در مدرسه ای من را دعوت کردند. پس از گفت و گوها در انتها مسئول آن جلسه گفت برای ایشان دعا کنید که در آینده بتواند برای بزرگسالان هم شعر بگوید.»

ابراهیمی از خودش می گذرد و خاطره ای از مرحوم امیرحسین فردی، نویسنده بیان می کند: «یک بار ایشان به روستایشان رفته بود. از او پرسیده بودند آیا هنوز هم سردبیر کیهان بچه ها هستی؟ چرا پیشرفت نمی کنی سردبیر زن روز شوی!».

حال سوال این است که شاعران کودک چقدر باید در زمینه جذب مخاطب و معرفی خود و اشعارشان فعالیت کنند؟ بابک نیک طلب، دبیر شورای شعر نوجوان کانون پرورش فکری کودک و نوجوان معتقد است که «ما باید کارهایی را که به عنوان شاعر بر گردنمان است، پیش ببریم. ما نمی توانیم جامعه را به دنبال خودمان بکشانیم. وظیفه ما ارائه اثر به جامعه است که باید دنبال شاعر برود و اثر او را ببیند. من هیچ وقت با مخاطب و ناشرم مشکل پیدا نکرده ام و البته قرار هم نیست با کسی دعوایی داشته باشم.»

جامعه ادبی ما را می شناسند؟

شعر کودک از آن دسته آثار هنری است که حتی کسانی که مایل به کتاب خواندن نیستند، گاهی با میل یا به اجبار برای کودکان خود یا دیگران شعری خوانده یا از رسانه ها شعری شنیده اند. بنابراین شعر کودک همیشه مخاطب دارد.

بابک نیک طلب می گوید: «ادبیات کودک و نوجوان حوزه ای پر مخاطب است. اما جامعه ادبی و افراد مختلف تا چه حد این حوزه را جدی می گیرند؟»

نیک طلب که برگزیده نخست بخش شعر کودک جشنواره شعر فجر هم شده است، جنبه های مثبت و منفی استقبال جامعه ادبی از شعر کودک را این گونه بر می شمارد: «بسیار نیک است در جشنواره های سال های اخیر به شعر کودک اهمیت ویژه داده شده است. مثلا در جشنواره شعر فجر، باوجود تمام حساسیت ها، هر سال یک شاعر کودک نیز انتخاب می کنند. در کتاب سال ارشاد نیز شاعران کودک جایگاه خاص خود را دارند. ولی در بسیاری از حرکات اجتماعی و مراسم متولیان امر شاعران کودک را نادیده می گیرند. مثلا هر سال در شب تولد امام حسن مجتبی(ع) که شاعران بزرگ کشور نزد رهبری می روند، هیچ شاعر کودکی به شکل مستقل دعوت نمی شود. در حالی که ایشان مستقیم به شعر کودک و نیازها و ضرورت هایش در ایران اشاره کرده اند.»

ابراهیمی، شاعر و نویسنده هم ضمن تائید نادیده گرفتن شاعران در حوزه فرهنگ می گوید: «در بین دست اندر کاران ادبیات کودک و نوجوان مظلوم ترین گروه، شاعران هستند. نمی گویم دیگر نویسندگان ثروتمند هستند، ولی حق التالیف شاعران کودک بسیار کم است. به مجموعه های شعر بیش از 300 یا 400 هزار تومان حق التالیف نمی دهند.

به همین دلیل است که گاهی می بینید یک شاعر کودک مشهور از شخصیت و شرف خودش مایه می گذارد و برای نوشتن کتاب های سطح پایین تری مایه می گذارد بنابراین اگر دیدید شاعری قوی، یک کتاب معمولی یا پایین را پذیرفته است، براحتی و بدون در نظر گرفتن جنبه های مختلف، او را نقد نکنید.»

تک بعدی ماندن شاعران کودک

یکی از مسائلی که پس از مدتی شاعران کودک را با خود درگیر می کند این است که اگر آن شاعر توانایی داستان نویسی یا رمان نویسی هم داشته باشد و اتفاقا در این زمینه هم بتواند خوش بدرخشد، او را باز هم با نام شاعر کودک می شناسند و خواه ناخواه این جنبه ها در او آنچنان که باید شکوفا نمی شوند، زیرا ناشران حاضر به پذیرش او در جایگاه دیگری نیستند.

ابراهیمی از کسانی است که علاوه بر قدرت شعرگویی، توان نویسندگی نیز دارد و حتی نشان درجه یک هنری را از وزیر ارشاد در بخش داستان نویسی دریافت کرده که معادل دکتری است.

او درباره نادیده گرفته شدن داستان نویسی و رمان نویسی اش می گوید: «من به داستان بسیار علاقه دارم. ولی ناشران و نویسندگان به شاعرانی که استعداد داستان نویسی دارند، کم لطفی می کنند.»

او به اولین رمانی که برای نوجوانان تالیف کرده و کتاب سال شده است، اشاره می کند و می گوید: «این در حالی بود که خانمی کتاب من را نقد کرده و گفته بود شما که شاعری چرا باید داستان بنویسی؟»

ترجمه و چهره های جوان

حوزه شعر کودک و نوجوان هم مثل دیگر حوزه ها هر روز با چهره های جدیدی مواجه می شود.

شعبان نژاد، مترجم مجموعه شعر چشم های زمستانی معتقد است که: «تعدادی از شاعران جوان خردسال و کودک کارهای بسیار خوبی ارائه کرده اند. گرچه هنوز در بخش نوجوان کمتر اثر شاخصی به چاپ رسیده است.»

او همچنین ضمن اشاره به چاپ ترجمه کتاب های شعر کودک از دیگر زبان ها می گوید: «این که کودکان با شعر دیگر کشورها آشنا شوند، اتفاق خوشایندی است و نباید نگران آثار شاعران ایرانی باشیم. این کم لطفی است که کسی با چاپ شعرهای ترجمه شده به علت ترس از کاهش فروش آثار خودش مخالفت کند.»

منبع: جام جم/حورا نژاد صداقت